Екенші кезекте оитын оушыларды кн тртібі
Таырыбы: Кн тртібіні гигиеналы негізі
Жоспар
Оушыларды кн кестесіне ойылатын гигиеналы талаптар
Оушыны кн тртібі
1. Балаларды кн кестесіне тазалы сатау, ас абылдау, таза ауаада дем алып, ауа жту, дене шынытыру, йытау, мектепте жне йде саба оу, ебек ету (й шаруасына кмектесу), осымша сабатар мен йірмелерге атысу сияты оушыны кнделікті мірі жатады. Кн кестесіні рбір бліктері баланы жасына, ебек абілетіне, денсаулыына, мінез ерекшеліктеріне арай алыптасан жадайда оушыны дрыс сіп, дамуына, ер жетуіне, денесіні шыныуына, ой рісіні дрыс алыптасып, дамуына тиімді болады. Оушыны й кестесі мектепті жмыс кестесне бейімделіп жасалады. йдегі кн кестесі дрыс ойластырылан болмаса, ол оушыны мектептегі ебегіне кері сер етуі ммкін. Кн кестесі дрыс болмаса, баланы шаршау, алжырауы деп, денсаулыы тмендейді, саба лгерімі нашарлайды. Гигиеналы талаптара сай й тапсырмаларыны млшері барлы пннен де баланы жасына лайы жоспарланады. Сондытан 1-ші сынып оушылары саба дайындауа 1 саат, ал 8-11 сынып оушылары 3-4 саат уаыт жмсайды. Саба дайындау барысында бастауыш сынып оушылары рбір 25-30 минт сайын, жоары сыныптылар 45 минт сайын зіліс жасап, демалуы керек.
¨ Жмыс орны таза, блмесіні ауасы желдетілген, отыратын орындыы ыайлы, барлы жаынан гигиеналы талаптара сай болу керек: температура –20-220С, ылалдылыы 50-70%, жарыы мол.
¨ Дені сау баланы йысыны затыы 7 жаста 10,5-11 саат, 10 жаста 10-10,5 саат, 11-13 жаста 9,9,5 саат, 14-17 жаста 8-9 сааттан кем болмау керек. Оушы немі бір мезгілде жатып, труа дадылананы жн. Бастауш сынп оушылары кешкі саат 9-да, ортаны сынп оушылары 10-да, жоара сынып оушылары 10-11-ден бастап йытааны жн.
¨ «Ас-адамны арауы» демекші, организмге ажетті заттарды, уат орын дрыс мезгілімен таматану арылы амтамасыз етуге болады.
¨ Кн сайын бос уаытта р бала з алауынша пайдаланады (спортпен шылдану, кино-театра бару жне т.б.).
Кн тртібі
азіргі кезде техниканы атты даму адам организміне, мір аранына, жйке-жйесіне кп талап ояды. Сондытан жмыса, оуа дрыс кіл аудару, кш-уатыызды дер кезінде алпына келтіру те маызды.
Азаны дрыс алпына келтіруге кн тртібіні жеке гигиенасы ажет, болмаса аптасына, айына жне жылына – жылды жкремелерді ескере отырып демалысты, каникулды пайдалану керек.
Кн тртібін дрыс олдану дадылыты, жктемені дрыс блуге, бос уаытты дрыс пайдалануа келеді . дрыс кн тртібі жйке жйесін кйзелуден, шаршаудан, тйыа тірелуден сатайды. Дрыс арастырылан кн тртібі тек азаны жасартып ана оймайды, сонымен атар еркіндікке трбиелейді, мірлік тонусты, жмыса абілеттілігінді арттырады.
Кн тртібін растыру келесі кезендерден трады
А) дрыс йытау мен демалуды алыптастыру.
Б) ыса уаытты таы жаттыу жне сумен шынытыру.
В) алыпты таамды абылдау.
Г) кнделікті серуен.
Д) физикалы жаттыулара, жгіруге, шыныу жаттыуларына арнайы уаыт блу.
Е) демалыс жне жмыс кндерді тиімді тыныуды йымдастыру.
Егер біз кн тртібі те пайдалы болуы ажет десек, онда оны кнделікті орындауа, мір салтына дадыа айналдыруымыз керек.
Тртіпке йренуді бала кннен бастау керек. Ал, сауытандыру шараларын андай жастан болса да бастауа болады. Е ызыы, екі-ш ай тртіпті здіксіз орындап жріп ойып кетсе, адам зін жаман сезініп, режимні жасы асиеттерін сезіне бастайды.
андай да ол бос болмай, уаыт тыыз болан кнде де брін жасап лгеру ажет: сабаты дайындау, физикалы дене жаттыуларымен айналысу, имыл-озалыс ойындарын ойнап, й шаруашылыына кмектесіп, теледидар круге немесе кітап оу. Егер бл іс-рекетті жауапсыз орындайтын болса, онда уаыт жетіспейді.
Мынаны есте стау керек: барлы жетістіктерге жеткен адамдар, негізінен ш нрсеге борышты:
1. Таланта.
2. Жоары жмысты абілеттілікке.
3. Дрыс йымдастырылан ебек жне демалыс уаытына.
4. Егер ерте кезден бастап ебекті дрыс йымдастыруды детке айналдырсаыздар, жоары жетістіктерге жетуге кптеген ммкіндіктерііз бар.
5. Дрыс йымжастырылмаан кн тртібі, оны айта-айта бзылуы, созылмалы эмоциялы стреске алып келеді, оны арты ауруа келіп соады.
Адамны биологиялы ритмі (ыразы)
Кн тртібін енгізгенде азаа биологиялы ритмді алыптастыру керек. Адам шін е маызды ритм – туліктік. Кптеген рдістер, яни кіші биохимиялы реакциялардан бастап, жоары жйкелік ызметтер оан баынады.
Мысала адамны дене салмаы – 18 – 19 сааттарда, температурасы – 16 –18 сааттарда, жрек – 15 – 16 сааттарда, тыныс жиілігі – 13 – 16 сааттарда, артериалды ысым – 15 – 18 сааттарда жоарылайды.
Апталы ритмде сейсенбі мен срсенбіні, жмыса абілет-тілікті жоары кні ретінде атап туге болады. ыса периодты ритмге 90-нан 100 минутты орталы жйке жйесіні белсенділігіні жоарлауы жатады: адам йытап жатыр ма немесе ер кін сезініп жр ме, физикалы дене ебегімен немесе ой жмысымен айналысуда ма, оан арамайды,- рбір 1.5 саат сайын тмен, не жоары озуды, тмен, не жоары ебекке абілеттілікті, жайбарааттылыты, не обалжуды сезінеді.
Егер сізді кн тртібііз кнделіктік ритммен сйкес болса, егер сінде белгілі бір тртіпке дады алыптасан болса, онда сізді биологиялы ритмііз тртіппен жасы байланысаны: йы мен сергектік кезеімен, тменгі не жоары жмыс абілетіізбен, таматану жнеспортпен айналысатын уаытыызбен.
Тртіп оамды-леуметтік зараса ана емес, сонымен бірге биологиялы жаынан да дрыс. Мысалы, ас ішетін тскі не кешкі уаыт келсе, онда арын мен барлы асорту жйесінде асты орытуа дайынды жре бастайды. Егер йыны уаыты келсе, сол уаыт шартты трде йыа жатуды алайды. Егер сіз белгіленген уаытта сабаты дайындауа дадылансаыз, онда сінде жмыса ынталы биоритм алыптасады. рбір сабатан кейін, сол сияты мектептен со, 10 – 15 минута ыса мерзімді зіліс жасап, бірнеше физикалы жаттыу жасаан жн.
Оушыны кн тртібі
Мектепте саба ( бірінші кезекте ) 8.30 минутта басталады. Егер оушы 1 саат 30 минут ерте трса, онда ол таы жаттыуды жасауа, сумен шыныуа, тсегін тзеуге, таы асын абылдауа, киімдерін тртіпке келуге, ( оны кешке де жасауа болады ), оылытарын ажетті дптерін дайндауа, кешікпей мектепке баруа, бріне де лгіреді.
Мектептен келген со таматану жне демалу ажет. Демалу – диванда жату, не телевизор кру емес. Бірнеше сабатан со, отырып трлі ойындар немесе физикалы дене жаттыуын жасаан дрыс. Таматанып боланнан кейін, бір ден дене ебегімен айналысып, кш тсірмеу ажет.
Табиатта серуендеп немесе велосипедті айдаудан бастаан дрыс. Содан кейін футбол, волейбол, баскетбол немесе хоккей ойнауа болады. Ойын ойдаы ауырпалыты алып, эмоциялы жеілдікке келеді.
Ойын кем дегенде 2 – 2.5 саат болу керек, сосын й тапсырмасын орындауа отыруа болады. Бл таы заа созылан озалыссызды, аыл-ой ебегіні кйзелуі. Жасы сезімді алдыру шін, сабаа дайындалып боланнан кейін таы таза ауада болып, ойындар ойнаан пайдалы.
Кешкі астан кейін деби кітаптарды оып, теле хабарлар круге, музыка тыдау, сурет салумен айналысан, компьютермен, жан-жануарларды кермек етумен, тадиомен немесе баса зіе найтын нрселермен айналысан дрыс.
йыа з уаытында жату ажет, баса жмыстармен айналыспаан дрыс. Егер сіз з уаытында йыа жатпасаыз, онда за уаыт йтай алмауыыз ммкін. Осы тн аралыында бір кезендер болады, ханша йтайын десеіз де, йы келмейді.
Мысал ретінде кн тртібі бойынша мекткпке бір інші жне екінші кезекте оитындарды алуа болады. Кріп отырандай кейбір істер кейінге ыыстырыланымен, жмыс демалыспен алмасып, озалыссыз кезедер – озалысты ойындармен ауыстырылып отырады.
Бірінші кезекте оитын оушыларды кн тртібі
7.00-7.15 – ояну.
7.15-7.45 – таы жаттыу, жуыну.
7.45-8.00 – таы ас.
8.00-8.20 – мектепке бару.
8.30-14.30 – мектептегі саба.
14.30-15.00 – йге айту.
16.00-17.00 – ауада болу.
17.00-20.00 – й тапсырмасын орындау.
20.00-21.30 – кешкі ас жне бос уаыты.
21.30-22.00 – йыа дайындау.
22.00-7.00 – йы.
Екенші кезекте оитын оушыларды кн тртібі
7.15-7.30 – ояну.
7.30-8.00 – таы жаттыу, жуыну.
8.00-8.15 – таы ас.
8.15-11.30 – й тапсырмасын дайындау.
11.30 -13.00 – ауада болу.
13.00-13.30 – тскі ас.
13.30-14.00 – еркін жмыс.
14.00-14.20 – мектепке бару.
14.20-20.00 – мектептегі саба.
20.00-20.30 – йге бару.
20.30-22.00 – кешкі ас жне бос уаыт.
22.00-22.30 – йыа дайындаулу.
22.30-7.30 – йы.
дебиет: Жумабаев С. Жас ерекшелік физиология мен мектеп гигиенасы Алматы, 1996
Белецкая В.И. Гигиена детей и подростков М. 1982 Куценко Г.И. Основы гигиены М. 1980
Хрипкова А.Г. Гигиена и здоровье школьника М, 1988