Апарат.Апараттану пні.Апарат трлері мен асиеттері

Апарат (лат. informatio — тсіндіру, мазмндау) ымы кнделікті мірден бастап техникалы салада пайдаланылатын кп маыналы ым. Жалпы аланда бл ым шектеу, байланыс, баылау, форма, инструкция, білiм, маына, рылым, бейнелеу, сезіну таы баса ымдармен тыыз байланысты. Кп адам бл жайлы білім дуірі немесе білім оамы тудыран Апарат дуірі туралы айта бастады;

Апарат - адамны зіне араанда лдеайда кне былыс. Табиат лдеашан сімдіктер мен тірі организмдерде жмбаталан (кодталан) апаратты зіні даму барысында беріп отыран. Ал, жануарлар мен старды тілі апарата бай. Адамдар здеріні алашы адамдарынан бастап-а апарат беру мен сатауды жаа ралдарын іздеуде жне табуда. Бан жартастаы суреттер де, "Жазбалар ибадатханасындаы" Майя ркениетіні иероглифті таталары да, ежелгі египеттіктерді абак тастары мен жасырын хабарларды жіберуге арналан дискілері де длел бола алады.

"Апарат" термині латынны тсіндіру, баяндау, млімет деген ымдарды білдіретін "informatio" сзінен шыан. Бл терминні ке тараанына арамастан, апарат тсінігі ылымдаы е кп пікірталас тудыран тсініктерді бірі болып табылады. азіргі кезде апарат тсінігіні дл анытамасы жо, кптеген жадайларда ол интуициялы болып келеді жне оан адам рекетіні р трлі салаларында р трлі маына беріледі.

Апаратты анытамаларыны кп болуы - бл тсінікті маынасын тсіндіруді крделілігімен, ерекшелігімен жне кп трлілігімен байланысты. азіргі кезде апарат тсінігін айындауды ке таралан ш теориялы жолы бар. Оларды райсысы оны маынасын зінше тсіндіреді.

1) Санды-апаратты трыдан апаратты оианы аныталмаандыыны (энтропия) лшемі ретінде айындайды.Апарат клемі,андай жадайда болмасын, оны алу ытималдыына туелді, хабар нерлым ытимал болып табылса, оны апараты сорлым аз болады.

2) Материяны асиеті ретінде апаратты пайда болуы кибернетиканы пайда болуымен байланысты жне адам н/е аспап абылдайтын кез келген хабарламада болады деген пайымдауа негізделген.

3) Семантикалы трыдан апарат білім ретінде жне кез келген білім емес, оны программалау шін,белсенді рекет жасау шін, басару мен зін-зі басару шін пайдаланылатын блік ретінде тсіндіріледі.Басаша айтанда, апарат – бл білімні рекеттігі,пайдалы,”жмыс істеуші ” блігі.

Млімет – сигнал,хабарлама,т.б. объектілер арылы берілген, адам баласы сезім мшелері арылы абылдай алатын білім.

Апарат асиеттерін ш аспектіде арастыруа болады:

Ø Техникалы трыдан аланда,длдік,сенімділік,сигнал беру жылдамдыы,т.б;

Ø Программатикалы трыдан, апаратты объектіні мінез-лына аншалыты тиімді сер етуі (пайдалыы,ндылыы);

Ø Семантикалы трыдан, мтінні маынасын кодтарыны кмегімен беру.

Апараттану, информатика (франц. іnformatіon — информация жне automatіgue — автоматика сздерінен шыан, яни апараттыавтоматика) — апаратты рылымы мен жалпы асиетін, сондай-а апаратты жинатау, сатау, іздеу, айта деу, трлендіру, таратумен жне оны адам ызметіні р трлі саласында пайдалануа байланысты мселелерін зерттейтін ылым саласы. Апаратты жинастыру, деу жне тарату мселелері адам баласыны даму тарихыны барлы сатысында ккейкесті мселелерді бірі болып келді. Жазу мен кітап басу ойлап табыланнан кейін апаратты жинастыру мен таратуды жаа технологиясы жасалды. 20 асырды басында Бельгия алымы П.Отле ылыми жаттарды жинатау, деу, сатау, іздеу мен таратуды кешенін біріктіруді сынды. Дегенмен, оларды апаратты деу саласына тікелей атысы болмады. Кейбір жеке деу операцияларын механикаландыру ешандай Апараттануа елеулі згеріс енгізе алмады. Электронды есептеу машинасыны пайда болуы бл жадайды тбірімен згертті. ЭЕМ-ды жеке есептерді шыаруа пайдаланудан кешенді автоматтандыруа пайдалануа кшу жаа, негізгі адам болды. КСРО-да Апараттану дербес пн ретінде 50-жылдарды басында алыптасты. Ал Апараттану азастанда 1957 жылы басталды. Сол жылы азастан Мемлекеттік жоспарлау комитетіні жанынан ылыми-технологиялы апарат жне техника, экономика ылыми-зерттеу институты ашылды. Ондаы зерттеулерді негізгі баыттары: ылыми-технологиялы апарат мселелерін зерттеу, апаратты ызмет крсету дістерін дамытып жетілдіру, автоматты трде апаратты жинау, деу, іздеу, сатау, тасымалдау. 1991 жылы азастан А-ны Апараттану мен басару институты ашылды. Оны лабораторияларында іргелі зерттеулер “Апаратты, басаруды жне апаратты жйелерді жасауды теориялы мселелері” жне Республикалы ылыми-технологилы бадарлама саласында “Р халы шаруашылыын апараттандыру” бадарламалары бойынша жргізіліп келеді.

Апарат ымын оны берілу рдісін сызбалы сипаттаудан анытайы. Яни, апарат ымы таратыш, абылдаыш жне байланыс арнасы арылы берілетін хабар.

Хабарды таратыш жне абылдаыш адамдар немесе техникалы рылылар болуы ммкін. Яни, апаратты бейнелеуге жне тсінуге болады. Сондытан рбір апаратты бейнелену пішімі жне мазмны болады.

Хабар – белгілі пішімде крсетілген жне беруге арналан апарат, яни апаратты бейнелену пішімі. Хабар материалды-энергетикалы пішімде – сызбалар, мтін, дыбыс, жары, имыл жне т.б. трінде беріледі. Яни, хабар андай да бір атынас тіліні рнегі болады, олар – табии тілдер, математика тіл, уез тілі, мимика белгілері жне т.б.

Апарат трлері.Хабар таратыштан абылдаыша жеткізілуі шін апарат тасушы ажет. Тасушы кмегімен берілетін хабар сигнал деп аталады. Сигнал– уаыт ішінде згеретін физикалы рдіс (мысалы, тізбекте жретін электр тогы, жарыты таралу рдісі). Апарат физикалы рдісті, яни сигналды бір немесе бірнеше параметрлеріні мнімен беріледі.

Егер сигнал параметрі берілген аралыта кез келген аралы мн абылдай алатын болса (уаыта байланысты здіксіз функциямен аныталса), онда сигнал здіксіз ал мндай сигналмен аныталан хабар да здіксіз деп аталады. Бл жадайда таратышпен берілген апарат здіксіз тріне ие болады.

Егер сигнал параметрі берілген аралыта жеке бекітілген мндерді абылдаса, онда сигналдискретті, ал мндай сигналмен аныталан хабар да дискреттідеп аталады. Бл жадайда таратышпен берілген апарат дискретті тріне ие болады. Сонымен біз апарат берілуіні екі негізгі трін (пішімін) - здіксізжне дискретті апараттыанытады.

Кез келген здіксіз хабарды здіксіз функция трінде бейнелеуге болады. здіксіз хабарды дискреттеу рдісіні кмегімен дискретті тріне кшіруге болады. Дискреттеудегеніміз – функцияны (сигнал параметріні) шексіз кп мндері жиынынан барлы аландарын жуы мінездей алатын белгілі бір мндерін тадап алу.

Мысалы: функцияны аныталу облысы нктелерімен те зындыты кесінділерге блінеді, ал рбір кесіндідегі функция мні траты жне оны осы кесіндідегі орта мніне те деп алынады. «Баспалдатарды» ордината сіне проекциялананнан шыан мндері здіксіз функцияны дискретті трін анытайды. здіксіз хабарды дискреттеу ммкіндегі информатика шін те маызды, себебі есептеу техникасымен делетін апарат дискретті болуы ажет.

здіксіз апаратпен жмыс жасайтын арнайы ЭЕМ-дер бар, олар аналогты машиналардеп аталады. Біра олар арнайы есептер кластарымен жмыс атаратындытан кпшілік олданушылара ке таныс емес. Апарат берілуіні баса пішімдері:

- табалы – мтіндік (ріп, цифр, табалар т.б.);

- графикалы (суреттер, бейнелер кмігімен, т.б. кмегімен);

- дыбысты.

Сонымен атар бізді оршаан алуан апаратты ртрлі белгілерге байланысты топтастыруа, яни трлерге жіктеуге болады.

Пайда болу жне олдану ауматарына байланысты трлері:

- биологиялы;

- леуметтік;

- ылыми;

- экономикалы т.с.с.

Берілу жне абылдау тсілдеріне байланысты трлері:

- визуальды (табалар мен бейнелер арылы);

- аудиальды (дыбыс арылы);

- тактильдік (сезім арылы);

- органалептикалы (дм мен иіс арылы);

- машиналы (есептеу техникасыны ралдары арылы) т.с.с.

Апаратты асиеттері. Кез келген аиат мірдегі объектілерге тн ішкі жне сырты асиеттерін анытауа болады. Сырты асиеттер объектіні баса объектілермен серлесу барысында аныталатын асиеттер боландытан, апарат шін маыздысырты асиеттер оны ттынушы (абылдаыш) кзарасынан анытайтын асиеттер. Апаратты аталан асиеттері:

Объектілік жне субъектілік асиеті.Апаратты жеке кзарастар мен талылаудан туелсіздігін анытайтын асиет

Толыты асиеті. Апаратты объектіні немесе рдісті толы мінездеу асиеті. Бл асиет апаратты сапасын жне оны ажетті шешім абылдауа жеткіліктігін анытайды.

зектілік (длуаыттылы) асиеті. Апаратты аымды уаыт мезетіне сйкестік дрежесін анытайтын асиет. Бл асиет апаратты толытыымен біріге отырып оны ндылыын анытайды.

Аиатты асиеті. Апаратта жасырын ателіктерді болмауы асиеті. Апарат абылдаыш алан уаытта белгілі млшерде «апаратты шуыл» болуы ммкін, ол нерлым аз болса, апаратты аиаттыы жоарылайды.

атынау ммкіндігі асиеті. Пайдаланушыны апаратты алу ммкіндігі дрежесін анытайтын асиет. Апарата атынау ммкіндігіні жотыы оны атынауа ммкін емес етеді.

Адекватты асиеті. Апаратты зі бейнелейтін объектіге немесе былыса, рдіске бірмнді сйкестігін анытайтын асиет. Бл асиет аиатты жне олданушы мтаждыына сйкес келу асиеттерімен аныталады.

Эргономды асиеті.Белгілі олданушы шін апаратты пішімі мен клеміні ыайлылы дрежесін крсететін асиет.

Апаратты ішкі асиеттеріні маыздылары оны ішкі рылымы жне клемі (млшері) болып табылады.

Ішкі рылымына байланысты:

- мліметтер немесе арапайым логикалы реттелмеген малматтар жиынтыы;

- логикалы реттелген, йымдастырылан мліметтер жиынтыы.