Тиянақты қосылыстардың өзара ауыстырымдылығы.
Есеп №1
ES=0.2мм=200мкм
EI=0.1мм=100мкм
TD=200-100=100
Есеп № 2
Тегіс цилиндрлі қосылыстың шақтамалары мен қондырмалары.
Есептің мақсаты:
1. Пәннің дәрісте баяндалған әр бөлімі бойынша білімді нығайту:
- Негізгі түсініктер мен негізгі ауытқудың анықтамасы, шақтамалары мен қондырмалары;
- Тегіс цилиндрлік, қосылыстардың қондырмалары мен дәлдік жүйелері:
- Белгіленген дәлдік жүйесі, нақты квалитет пен ШҚБЖ-дегі отырғызу.
2. Тегіс цилиндрлік қосылыстың отырғызулары мен дәлдігі үшін кестені қолданып, практикалық дағдыларды ұйғару, дәлдік өрісі мен отырғызудың әртүрлі системадағы графиктік кескіні, ауытқудың шектелген өлшемін сызбада белгілеу, дәлдіктің пішіні мен орналасуы сонымен қатар беттің кедір-бұдырлығы.
Есептің орындалу тәртібі:
Тапсырмада номиналы диаметр, негізгі ауытқуы, әр бөлшектің дәлдік квалитеті мен жүйесі (тесіктің, біліктің жүйесі) берілген.
1. Берілген түйіндестің шифрмен жазылғанын оқып түсіндіру.
2. Кестелік СТ СЭВ 144-75 пен СТ СЭВ 145-75 тесіктің ауытқуы мен біліктің ауытқуын анықтау.
3. Тесік пен біліктің шекті өлшемдерін есептеп шығару.
4. Дәлдіктің әрбір бөлшегі бойынша мөлшерін анықтау.
5. Саңылау шегін немесе керілісті және дәлдік өрісінің өлшемін анықтау.
6. Беттің кедір-бұдырлығын анықтау (бұдырлықтың биіктігін).
7. Еркін сайланған масштаб бойынша дәлдік өрісінің жүйесін құрастыру.
8. Түйіндесуден құрастырылған және әр бөлшек бойынша дәлдік өрісін және беттің кедір-бұрырлығының мәнімен сызу.
Есептің орындалу жолы:
Қондырманың шартты белгілері берілген:Ø 
1.Қондырманы ашамыз:
Номинал өлшемі 38 мм болатын тесік жүйесіндегі (H) керілісті қондырма 
.
Тесік дәлдік өрісі тоғызыншы квалитетпен өңделген, негізгі ауытқуы (H).
Білік сегізінші квалитетпен өңделген, негізгі ауытқуы (s).
Кестелік СТ СЭВ 144-75 пен 145-75 бойынша детальдардың шекті мөлшерін анықтаймыз.
Тесік үшін шекті ауытқудың анықтаймыз: Ø38H9:
ES= +62мкм= +0.062мм;
EI=0;
Білік үшін шекті ауытқудың анықтаймыз: Øu8
es=+99мм=0.099мкм
ei=+60мм=0.060мкм
3.Детальдардың шекті өлшемдерін анықтаймыз:
=38+0.062=38.062мкм
=38+0=38мкм
=38+0.099=38.099 мкм
=38+0.06=38.06 мкм
Бөлшектердің шақтамасын анықтау;
TD= ES – EI = 0.062 – 0=0.062
Td=es – ei = 0.099-0.06=0.039
5.1. Қондырманы анықтаймыз:
Қондырманың саңылауын анықтаймыз:
= - =38.062-38.06=0.002
= - =38.099-38=0.099
= - =-0.002
= - =-0.099
5.2. Қондырманың шақтамасын табамыз:
TS= 
TN= 
6. Rz = 0.25*TD формуласыбойыншакедір-бұдырлықтың биіктігін анықтаймыз:
Тесік үшін:
Rz=0.25*TD=0.25*62=15.5
Ra=Rz/4=15.5/4=3.875
Білік үшін:
Rz=0.25*Td=0.25*39=9.75
Ra=Rz/4=9.75/4=2.4375
Талаптар бойынша ГОСТ 2789-73 пен ГОСТ 2.09-73 кестеден жақынырақ мәнді Ra белгілейміз. Содан кейін білік пен тесікті өңдегенде осындай квалитет ала алатындай өңдеу түрін таңдаймыз.
Номинал диаметрі 70мм, негізгі ауытқуы Н, квалитеті 9, кедір-бұдырлығы 3,875 болатын тесікті қашау арқылы аламыз.
Номинал диаметрі 70мм, негізгі ауытқуы u, квалитеті 8, кедір-бұдырлығы 2.4375 болатын білікті бойлық қима сырттай жону арқылы аламыз.
| Таңдалған қондырманың атауы | Ауытқуы ( мм) | Шеткі ауытқуы (мм) | Шақтама (мм) | Керіліс (мм) | Қондырма шақтамасы (мм) | ||||||
| Әріптік | Сандық | ||||||||||
| Сызбаның орналасуы | Сызбаның орындалуы | Сызбаның орналасуы | Сызбаның орындалуы | Жоғарғы | Төменгі | Ең үлкен | Ең кіші | Ең үлкен | Ең кіші | ||
Ø 
| ТесікØH9 | Ø38 
| 
| ES=+0.062 | EI=0 |  =38.062
|  =38
| TD=0.062 |  =0.002
|  =0.099
| TS(TN)=0.101 |
| БілікØu8 | 
| es=+0.099 | ei=+0.060 |  =38.099
|  =38.060
| Td=0.039 |
Есеп №4
Тиянақты қосылыстардың өзара ауыстырымдылығы.
Есептің мақсаты:
Тиянақты қосылыстардың қондырмасын және параметрлерінің шартты белгісін оқып ашу және дұрыс құрып үйрену стандартталған кестеден ауытқуларын анықтау, шекті өлшемдерін, диаметр және тістерінің ені бойынша саңылауды есептеу, сызбасын дұрыс орындау.
Есептің тәртібі:
1. Тиянақты қосылыстың шартты белгісі бойынша номинал өлшемдерінің элементтерін анықтау.
Тиянақты қосылыстың шартты белгісі сызбада мыналар берілген:
· Беттік центрленуінің белгісі (D,d,b);
· Тістердің саны (z);
· Диаметрлерінің номинал өлшемдері;
· Диаметр бойынша центрленуі және тістердің бүйір беттері бойынша шақтама өрісінің белгісі.
2. D,d,b өлшемдеріне қондырма стандартталған кестеден СТ СЭВ 187-75 таңдалады.
3. Тістердің бүйір беттері және центрленуі параметрлер бойынша шекті ауытқуларын стандартталған ШҚБЖ кестеден табу. Шақтама өрісінің орналасу схемасын салу және шекті өлшемдерін есептеу.
4. Центрленбеген диаметрдің шекті өлшемдерін анықтау.
5. Тиянақты қосылысты тетікбөлшектердің центрленген және центрленбеген элементтерінің шақтамасының орналасу схемасын салу.
6. Күпшекке және білікке тиянақты қосылысты тетікбөлшектерді сызбада бөлек орындау керек.
Әдетте d бойынша центрленген біліктің беттік әентрленуі үшін беттік кедір-бұдырлығы Ra=0.63…0.16 және күпшек үшін Ra=2.5…0.32, бүйір жағы бойынша Ra=1.25…0.32 өңделеді.
Берілген тиянақты қосылыс D10*23*29