той-азына кітабынан Тсаукесер сценарийі

Тсаукесер

азатар бала аз-аз тра бастаанда «болды, енді жреді» деп байлам жасап, сбиді мірді келесі кезеіне – жру, тру процесіне дайындаан. «Тсау кесу рсімі, міне, дл осы кезде атарылады. Тсаукесер - р бала шін міндетті трде орындалатын салт.

Тсаукесер тойы

Кез келген тойды жасы туі тікеле тойды басарушы адама байланысты. Сондытан да той асабасына те жауапты міндет жктеледі. Тойды жргізу барысы, тілек айтушылар тізімі, зіліс кезіндегі ойын-сауы трлері жне таба тарту, той бастау салттары жайлы ойлар алдын-ала талыланады. онатар жиналаннан кейін ортаа той иесі – кішкене сбиді келеді. А кимешек киген желер шашуын келеді. А кимешек киген желер шашуын дайындап трады.

Брындары баланы тсауын лып еткізіп ткір сапымен кескен. Баланы келешегінде арама-арсы - айшылану болмасын деп, ммкіндігінше айшымен кеспеген екен. Тсау кесуді алдында ол, баланы олына тсетін ерекше бір сыйлы статан. Сосын жиналан жрта арап, балаа бата-тілегін айтатын болан. Ел «умин!» деп бетін сипаан со тсау кесіледі де, баланы бден естияр болан, аа-пкелері сбиді «аз-аздап» жрта арай біршама жргізеді. Баланы тсауын кескен адамны мірде сріншек, шалаай, зуылда не тірікші болмааны дрыс. Керісінше, жріс-трысы шира, мірде орныты, ны адам боланын ке-шешелері дейі ырым етіп, алайтын болан. Той иелері тсау кесушіге здеріні сый-кделерін жасайды. Тсауды кесетін сапы не пыша з иесіне айтарылады да, кесілген ала жіпті сол топтаы жаа нрестелі боландара немесе бала ктере алмай жрген жптара ырым ылып таратып береді. Осы кезде шашу шашылып, тсау кесу жыры айтылады. (Бл тсау кесу жырын бір адам жеке дауыспен, немесе жиналан жрт бірігіп, осылып айтса болады

 

аз-аз, балам, аз балам,

адам басса мз болам.

Крмеуіді шешейін,

Тсауыды кесейін.

аз-аз, балам, аз, балам,

Таымыды жаз, балам.

адамыа арайы,

Басаныды санайы.

аз-аз, балам, жре ой,

Балтырыды тре ой.

Тай-лын боп шаба ой,

Озып бйге ала ой.

аз баса ой, араым,

тты болсын адамы!

мірге ая баса бер,

Асылардан аса бер.

Жгіре ойшы, лыным,

Желбіресін тлымы.

Елгезек бол, ерінбе,

Ілгері бас, шегінбе.

 

Тсау кесу – азаты мір сапарыны стті болуы шін а ниетпен жасаан ырымы, дайа деген лшынысы, «Баталы ел – арымас, батасыз л - жарымас» деп аталарымыз айтандай, а батаны реті осыдан кейін келетін сияты. (Бата беруді бір лгісі):

 

Тсауы кесілді – лама,

Тізеді жаралап, жылама.

анеки зіді сына да!

Секірсе, здардан срінбе,

Шы-за шыанша бгілме,

Болаттай абыра атайсын,

От шын ойнасын тріде.

за боп иншалла, мірі,

Тасысын шаттытан кілі.

 

(Батаны неше трлі лгілерін «А бота» («нер баспасы, 2001 ж.)

кітапшасынан тауып алуларыыза болады).

Бдан кейін онатар жолына арай той дастарханына шаырылады. Ары арай баланы атасы мен жесі, болмаса сол улетті лкен асаалы тты болсын айтып, батасын беріп, тойды ары арай жргізуші асабаны жрта таныстырады. Ендігі жердегі тойды барысы тгелімен асабаа тапсырылады.

Асаба алашы сзді алдымен тойа жиналан онатармен, аайын-туыстармен, блдіршіндермен слемдесіп, тсауы кесілген сбиге тілек тілеумен бастайды. йткені, кез келген танысу слемдесуден, тілек тілеуден басталады. Мысалы, тойды былай бастауа болады:

 

рметті онатар, армысыздар,

Брііз де есен-сау бармысыздар.

Тсау кесіп, той жасау – ата-дстр, салтымыз,

Жасылыты тілейміз тойа келген жалпымыз.

Думанды тойын жасап дбірлетіп,

Салт-дстрді ежелден астерлеген халымыз.

 

Тойда тілек айтатын рбір онаа жолыа, туысты ретіне жне халы алдында сіірген ебегіне арай сз беру асабадан лкен шеберлікті ажет етеді. Яни сз кезегін ардагер асаалдардан бастаан дрыс. йткені лкенді сыйлау – халымызды негелі асиеттеріні бірі. «Аталы сз – баталы сз», «Атаны сзі Ж аылды кзі» деген сздерден біз осыны аарамыз.

Ата, асаалды, адірлі арияны рмет тту, оларды а батасын алу – сбиді келешегіне, жалпы мір жолына зор баыт, мол жасылы келетінін асабаны наышына келтіріп айтуы мнді болып шыар еді.

 

Ата менен немере – аяталмас бір дастан,

Екеуіне керегі – ашы болсын нрлы аспан!

- Баланан ттті дейді немере,

Маан аы сен мірде тлеме.

Гл сияты алаанмен аялап,

Кн ситы ктеремін тбеме.

 

Немер шін е мейірімді жан - же. жені аялы алааны, млдір мейірімі, жылы жрегі, кіршіксіз таза кілі немереге ауадай ажет. желерді а тілегін тыдап, бата срап жне сол кісілерді жолын бізге де берсе екен деген тілек айтылады.

андай той болсын наашыларды трден орын алатыны сзсіз. «Киіз йді жасы болуы – аашынан, азаматты жасы болуы – наашыдан» деген сзден бойындаы асыл адамгершілік асиеттер ананы аны, рі а сті арылы дариды, олай болса, ананы скен елін, ркен жайан наашы ауымыды астер тт деген маынаны тсінеміз.

 

ымбат болар туан жерді аашы да,

ркімні жету керек баасына.

Анамны а сті шін мір бойы,

Бріміз борыштымыз наашыа!

 

(Наашылары сбиге батасын, тілек айтып, «ыры серкешін» атап жатады).

 

Осылай рет-ретімен сз кезегі беріліп жатады.

«Бір сбиді уантса, мы періште уанады» деген сзді ескере отырып, сбиді уанышында жас балаларды ескерусіз алдыруа болмайды. Ересек балалара н айтызып, крестіруге, ртрлі ойындар йымдастыруа болады. Сыйлытарды да бала жасына лайытап алу керек. 2-3-4 жастаы балалар жарысын йымдастырса, той мнісін аша тскендей болады. Белгілі межеге дейін кім жыылмай бірінші жетеді, лкен сыйлы иегері болады. Бл тойда балаларды тсауын кескен адамдар аталып, рмет крсетіледі. Араларында тсауы кесілмей, жыыла беретін балалар болса, тсауын сол жерде кесіп, тойды ары арай жаластырса, ркімні есінде за саталатын ызыты сттер молая берері сзсіз.

лкен-кіші демей, бірдей атсалысып, н айтып, би билеп, тойды уелі балаларды, сосын ересектерді есінде аларлытай етіп ткізіледі. Трлі сыйлытар лестіреді. желер жарысын йымдастыруа болады. Баланы тсауын кескен адама сыйлы беріледі немесе ая киім сынылады.