Байунырмы, Байуырмы?

Байконур ямышы

 

Ара ктсе тураында легенда

Уйлап араа, был космодром хаында бте л билгеле, тиерлек. шулай а ыылы млмттр, легендалар, хтирлр бар. Шулары берее — ара ктсе хаында. аа алимдары фекеренс, был легенданы барлыа килеен ун быуаттан да арты, ул ошо ерр ксенеп йргн трки емдр араында тыуан.

Йне, ара ктсе, йш быауар тиреенн ур бер шар ыма нм теккн д, дошмандар яынлаша башлаас, оло ауыта дй майы менн берг ыырылан таш тултырып, ауаа осороп ебргн. Байта ваыт ткс, шар ерг йлнеп айта. ыырылан таштар, дй майы ерг ойолоп, дошмандары пыран-заран килтер, тп-яндырып, тар-мар ит. Тере аландары, был Аллаы Тлне арышылыр, тип урыштарынан трл яа тырым-тыраай асып кит. Легенда буйынса, ыырылан таштар тшкн урында бер нм л мгн, хайуандар а йшй алмаан.

 

Ни сн ола далала м сллект космодром трг буландар у?

алимдар фекеренс, леге билмл экватора ни тиклем яын була, ракетаны осоу ете л кслрк икн, снки ракетаны тилеген Ер йлнешене энергияы ла ярам ит. Млн, Байконуран осоран ракетаны тилеге, Волгоград янындаы Капустин Яр полигонынан осоран ракетаа араанда, секундына 316 метра тиерк. Блки, ошо ере ара ктсе легендаында ер кендеге —“Пуп земли” тип аталыуы ла юа тгелдер.

 

Космодромды тыуан кн

1955 йылды 2 июненд Генштаб директиваы менн илми-тикшерене эштрен башлап ебрер сн полигонды структураы – штаб тл. Бына ошо 2 июнькосмодромды тыуан кн тип иплн л инде.

 

Тге тсе хрби частар

Беренсе тсе хрби частар (тге рота) лейтенант Игорь Денежкин еткселегенд Тюра Там станцияына 1955 йылды 12 инуарында килеп ет. Артабан хрби тселр аны ла берм-бер арта.

Буласа полигонда ыыу эш башлана. Млн, Р-7 ракетаын осоранда уны ялынын ситк сыарыра канал аыр сн миллион кубометр грунтты алыра крк була. Херге ыма ксл экскаваторар ю, барыы ла ул кс менн эшлн. ыш кн 40 градус ыуы, ййен 30 градус эелек. Шул ауырлытара араматан, хрби тселр бт ыйынлытары ееп, длт тарафынан уйылан бурысты ваытында атарып сыа.

Полигонда тлш эштре менн тжрибле хрби тсе, полковник Георгий Шубников еткселек ит, уы 10 йыл ул космодромды рекострукциялау буйынса ла (артабан генерал-полковник) ур эштр башара. Эште ни тиклем ыыулыын тбндге факттар а йлй. Млн, беренсе стартты абул ите комиссияы 5 майа акта ул уйып, старт майанын абул ит, 6 майа Р-7 ракетаын был комплекса ултыртып та уялар.

Тге уыштар м юалтыуар

1957 йылды 27 авгусында Советтар Союзы бт донъяны та алдырып беренсе тапыр баллистик ракетаны уышлы осороуа лгште. алын уыш осоронда оло ее ине был. Вашингтонда, йшерен м ыа ына ваыт эсенд Ер шарында тидше булмаан космодромды нисек тй алдылар икн, тип аптырашта алалар.

Шуны ла йтерг крк, хатта Байконуры тсе кешелр рене ним тгндрен белмгн.

ренс, оло бер стадион тйб, тип уйлаандар. Ул сата ола далала был стадионды кемг м нимг крклеге тураындаы орау тселре башына ла инеп сымаандыр. Космодромды тселр уыра был эш сн хрби наградалар тапшырылыуына ла аптырап ала. бит улара бик кп ауырлытар кисерерг тура кил. Хатта ябай ына йш шарттары ла булмай. Кемдр землянкала, кемдр вагондара, кемдр ары ураларында йшй, трл ауырыуар (бигерк т гепатит м дизентерия) кп кешелре лк булыуына килтер.

 

Байунырмы, Байуырмы?

Полигон ни сн Байконур исемен йрт у? Уны тарихы былай. Еаан лкенд Байконур исемле йыла бар. Космодромдан яынса 450 сарым алылыта. Сит ил разведкалары белмен сн космодрома ошо исемде бирлр инде. Байконур исемен ике трл алаталар. Беренсее — Бай уыр, йки оорт дала. Икенсе алатмаы — Бай уныр. Йне, ошо йыла буйы бер бик бай ааты ййлп йргнд унып йрй торан урыны булан. Быны мин унда йшгн аатаран ишеттем.

***

Байконур – Ер шарында и беренсе м и ур космодром. Унан трл ракеталары “ккк сйрг” ммкин. Рсйге с космодромды и уры булара, космонавтары тик Байконуран ына осора алалар. Байконур алаы (элекке Ленинск) ары даръя йылаыны у я ярында урынлашан. Был ала м космодром 2050 йыла тиклем аастандан уртыма алынан. Аренда осоронда Байконур м космодром федераль статусындаы ала иплн, лкин ул Рсй субъекты тгел.

аастан юрисдикцияында — “Байконыр” таможняы, аэропорт м эске эштр идаралыы.

Байконур космодромынан и беренсе Ер юлдашы м кеше — “Восток”, ”Восход”, ”Союз” ракеталары, орбита станцияларынан — “Салют”, Мир” сериялары, кп улланмалы “Энергия – Буран”, планета-ара космос аппараттары, старт майандарынан 1200-н арты космос ракетаы, 2000-дн арты континенталь-ара баллистик ракета, 1500-н арты хрби м илми тикшерене, коммерция космос аппараттары осоролдо.

Байконур, Мыс Канаверал (АШ) м Цзюцюан (ытай) – Ер бары ошо 3 космодром ына космонавтары осорора яралаштырылан тип иплн.

И беренсе осоролан континенталь-ара баллистик ракета – Р-7. Ул академик С. П. Королев еткселендге конструкторар бюроы тарафынан эшлнгн.

1957 йылды 4 октябренд орбитаа беренсе Ер юлдашы сыарылды, инде 1961 йылды 12 апреленд “Восток” карабында космонавт Юрий Гагарин — т тапыр, артабан Борис Титов, Валентина Терешкова . б. (улар инде бик кптр) Йыан килектрен яуланы. м радио аша трл телдр бт Ер шарына “Впервые в мире” ре яыраны. СССР илене оло еее ине был.

 

Фажилр

1960 йылды 24 октябре. Ул кнд конструктор М. К. Янгель конструкцияы буйынса эшлнгн континенталь-ара баллистик Р-16 ракетаына ынау ткргнд оло фажиг тарыйар. Яыулы менн тьмин ителгн ракетала электрика буйынса ынау ткргнд, ракетаны 2-се баыс двигателе тоанып кит. мтл янын башлана м ракета шартлай. Яыулыты зарарлы парарынан 76 хрби м космос лкенд эшлгн кп кен профессионалдар лк була. Улар араында шулай у РВСН-ды (Ракетные войска стратегического назначения) Башкомандующийы, артиллерияны Баш маршалыМитрофан Иванович Неделинбар.

Катастрофа тураында Совет матбуатында башта бер ниндй хбр булмай, тик бер ананан у ына «Маршал Неделин авиакатастрофала лк булды» тигн млмт бирел. Тел с йылдан у, шул у кнд таы бер фажи... Унда ла кп кен кешелре мере л. Шунан бирле 24 октябрь космоса караптар осороу тыйыла. Был кн и лк булыусылар кн тип ик алына. уыра лк буландара аллея м йкл алынды. Унда р береене исем фамилияы яылан, Маршал Неделин м профессор Янгелг айырым таш ындар бар.