Мемлекеттік бюджет мәні,рөлі,құрылымы.
Экономикалық қатынастар-ң жиынтығы ретіндегі мемлекеттік бюджеттің объективті сипаты болады,оның әрекет етуі орталықтандырылған қор-рды қажет ететін өндіріс процесімен анықталады. Объективтік ұдайыөндірістік қатынастардың өмір сүруінің экономика-қ нысаны бола отырып, айрықша қоғамдық арналымды орындай отырып, мемлекеттік бюджет экономикалық қосалқы категория ретінде болады. Мемлекеттік бюджет - экономика-қ қосалқы категория ретінде мемлекет-ң орталықтандырылған ақшалай қорын жасау және оны ұлғаймалы ұдайы өндіріс пен қоғамдық қажеттілік-рді қанағаттандыру мақсат-рына пайдалану жолымен қоғамдық өнімнің құнын бөлу және қайта болу үдерісінде мемлекет пен қоғамдық өндірістің басқа қатысушы-ры арасында пайда болатын ақшалай қатынас-рдыбілдіреді. Қаржылық қатынас-р-ң бұл жиынтығы «мемлекеттік бюджет» үғымының экономикалық мазмұнын құрайды. Мемлекеттік бюджеттің мақсаты– Қарулы күш-рді қаржыландыруға, қажетті әлеумет-к экономика-қ қызмет-рді атқаруға бағытталған ел үкіметі-ң қарамағында болатын ақша ресурс-ры-ң орталықтандырылған қорын қадағалау. Міндеттері: 1)бюдж-ң кіріс-рін көбейтуге,шығыс-рын төмендетуге,бюджет тапшылығын реттеуге б/сты шара-рды жүргізу;2)басқа экономика-қ дағдарысқа қарсы шара-р-ң жиыынтығында нысаналы басқаруға бағытталған шара-рды әзірлеу;3)дәйекті іске асыру,мемлекет-ң тұрақты қаржы жағдайын тұрақтауға жағдай жасайды. Мемлекеттік бюджеттің сан қырлы маңызын ескере отырып, оны тек экономика-қ категория және мемлекет-ң орталықтандырылган ақшалай қоры ретінде ғана емес, сонымен бірге негізгі қаржы жоспары, әлеуметтік-экономикалық үдеріс-рді реттеу механизм-ң жиынтық ұғымы ретінде карау керек. Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні оның функцияларынан айқындалады.Мемлкеттік бюджет жалпы мемлекет қаржысының функцияларына сәйкес келетін функцияларды-бөлу және бақылау функцияларын қаржылардың ұдайы өндірістік тұрыжырымдаманың шеңберінде орындайды. Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы сияқты бµлу және бақылау функцияларын орындайды. Бұл функциялардың іс қимылы, мазмұны, мєні мен маңызы бюджет қатынастарының қаралған айрықшалығымен айқындалды. Бөлгіштік функцияның іс-әрекетінің өзіндік ерекшелігі сол, қоғамдық өнімнің құны қоғамдық өндірістің сфералары, ұлттық шаруашылықтың секторлары, аумақтар, салалар, жеке шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында бөлінеді. Мемлекеттік бюджет арқылы бүгінде Қазақстанда жалпы қоғамдық өнімнің шамамен 10% және жалпы ішкі өнімнің 20% бөлінеді. Бақылау функциясы бюджет қорларын бөлудің сандық үйлесімдерінде, олардың қоғамдық өндіріс дамуының қажеттіліктеріне сай келетіндігінде, бµлудің ұнамсыз барысынан ауытқуын анықтау және оларды жою мүмкіндігінде кµрінеді.
Қоғам-қ ұдайы өндірісте мем-к бюдж-ң рөлі ең алдымен мем-ік бюдж-ң көмегімен ұлттық табыстың 31%, ІЖӨ-ң 22%, жалпы қоғамдық өнімнің 11% бөлінетіндігімен және қайта бөлінетіндігімен анықталады. Ол ақшалай қаражаттарды ұлт-қ шаруашылық-ң әр түрлі сала-ры,өндіріс сектор-ры,қоғамдық қызмет-ң сфера-ры,ел-ң экон-қ аудан-ры мен аумақ-ры арасында бөледі. Бүкіл ұлттық шаруашылықтың бюджеті ретінде болатындықтан мемлекеттік бюджет жалпы экономикаға белсенді ықпал етеді. Материал-қ өндіріс-ң стимуляторы ретінде бола отырып, мемлекеттік бюджет бұл сферада үлкен рөл атқарады. Бюджеттік қаржыландыру материалдық емес сферада оның жұмыс істеуі мен одан ары дамуының негізгі көзі болып табылады. Бүл сфера мекеме-рі мен ұйымдары-ң негізгі бөлігінің кірістерінің меншікті көздері болмайды. Ағартуға және денсаулықты сақтауға, әлеуметтік сақтандыру мен әлеуметтік қамсыздандыруға, ғылымға, мэдениет пен өнерге жұмсалатын мемлекеттің шығыстары қаржы базасы болып табылады, онсыз жалпымемлекеттік аумақтың әлеуметтік-мәдени шараларын жүр-гізу мүмкін емес. Материалдык емес сфера салаларының ұтымды қүрылымын қалыптастыруда бюджеттің үлкен маңызы бар. Бюджет құрылымы - БЖ құрудың қағидалары, оның звенолары байланысының ұйымдастырушылық нысандары.Бюджеттің құрамы: кірістерден және шығыстардан тұрады.Кірістер-бюджетке қайтарымсыз түсетін салық,алым және т.б міндетті төлемдер,капитал әрекеттерінен түсетін түсімдер.Оған жататындар: салықтық түсімдер,салықтық емес түсімдер,алынған ресми трансверттер,капитал әрекетінен түсетін түсімдер.Шығыстар-шығындар мен мемлекеттік несиелер жиынтығы.Оған жататындар:қорғаныс, қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік, білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет, ғылым, әлеуметтік қамсыздандыру.
ҚР бюджеттік жүйе құрылымы
| |||||
|
| ||||
 |
|
|
|
Мемлекеттік бюджет өз араларында өзара өтелетін республикалық және жергілікті бюджеттерді біріктіретін мемлекеттің орталықтандырылған ақшалай қоры болып табылады. Республикалық бюджет – бұл Бюджет кодексінде белгіленген салық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын орталықтандырылған ақшалай қор. Төтенше МБ – республ-қ жане жергілікті бюджеттер негізінде калыптастырылуы жане ҚР-да төтенше немесе жағдайларында енгізіледі жане осы мерзимінде қолданыста болады.