Сынып. Дүние жүзі тарихы
Сабақтың тақырыбы: §17. Азия елдері
Сабақтың мақсаты:
? Азия елдерінің әлеуметтік –экономикалық жағдайларына тоқталу, әлеуметтік құрылысы, сыртқы саясатары, ірі державаларға сипаттама бере отырып терең білі беру.
? Белсенділігін арттырып, білімін жетілдіру;
? Ұлтжанды, елін жерін сүйетін, адамгершілік қасиеттерді бойына жинақтаған, батыл, иманды жеке тұлға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас
Әдісі: интерактивті
Көрнекілік: карта , суреттер, сызба, т.б.
Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі
· Оқу құралын тексеріп түгелдеу
· Әнұран орындау, «Хабар»
· Оқушылар зейінін сабаққа аудару
ІІ.Үй тапсырмасын сұрау:
– Американың Жапониядағы басқыншылық өкімет орындарының саясатындағы екі кезеңнің мәні неде?
– Жапон «экономикалық ғажабының» алғышарттарын атаңдар?
– Қазіргі Жапониядағы реформалар туралы айтыңдар?
– Жапонияның саяси жүйесін қалай сипаттайсыңдар?
–
Жаңа сабақтың жоспары:
1.Корея
2. Иран
3. Ауғанстан
4. Түркия
5. Пәкстан
6. Иран
7. Ирак
8. Израйль
9. Үндіқытай елдері
10. Үндістан
Жапония соғыста жеңіліске ұшырап, 1945 ж. 2 қыркүйекте тізе бүккеннен кейін аймақтағы елдерге беделінен, ұлы державаға статусынан айырылғаны белгілі болды.Сонымен бірге Жапонияны американ әскерлері оккупациялап алды да, елдегі бар билік оккупациялық әкімшілітің басшысы генерал Макартурдың қолына көшті. Дәл осындай жағдай оңтүстік Кореяда да болды. АҚШ Жапоняның орнын басып алуға асықты. Бірақ кеңес әскерлері жапондық Квантун армиясын талқандағаны Қытайдың «азат етілген» аудандарының көлеміне, нығайтуына ықпал етті. Бұл аудандарда коммунистер саяси басшылық жүргізді. Жапон басқыншыларына қарсы соғыс аяқталғанда (1945 ж.) «азат етілген» аудандар (негізінен солтүстік) Қытай аумағының төрттен біріне жуық, ал халқы – 150 млн. адам шамасында болды. Ұзақ жылдар бойы (1910 ж. бастап) жапон басқыншыларының оккупациясында болған корей халқы қиын партизандық соғысын 1931 жылдан жүргізді. Бұл соғысқа коммунистер басқарған Кореяда және көршілес Қытайда тұратын көптеген корейлер партизан отрядтарында белсенді рөл атқарды. Кеңес әскерлері Квантун армиясын талқандағаннан кейін Солтүстік Кореяны азат етті, революциялық қайта құрулардың барысында біртұтас демократиялық майданның негізгі болған жұмысшы табы мен шаруалардың одағы нығайды, мұнда коммунистер – Солтүстік Кореяның еңбек партиясы басшылық рөл атқарды. Корея 2-ші дүниежүзілік соғыстан кейінгі бірінші екі бөлінген мемлекет болып қалды.Оңтүстік-Шығыс Азия: ұлт - азаттықтан әлеуметтік тұрақтылыққа көшу.Жапонияның тізе бүгуінен кейін Оңтүстік-Шығыс Азияда неғұрлым көп күшпен қамтыған ұлт азаттық революциялар имериалистік отаршылдық езгіге бағыталған болатын.Индонезияның ұлттық басшысы Ахмед Сукарно 1945 жылы « маусымда келешектегі индонезиялық мемлекеттін «Панча сила» - «бес принципін» баяндады: «ұлттық» (яғни, бірлік, тәуелсіздік); «интернационализм» (яғни, халықаралық теңдік, қарым-қатынас); «демократия» (халық өкілетілігі және пікірлер азаттығы); «всеобщее благосостояние» (яғни экономикалық тепе-теңдік); «вера в Бога» (мемлекет аясында дін ұстанымы).Индонезия Республикасының Ата Заңына енген бұл принциптер өз мағынасын Индонезияның шет жағасында да тіпті XX-шы ғасырға дейін сақтай білді, ал Сукарно ел азат болғаннан кейін де 20 жыл басшылықта болды.1945 жылдың 2-ші қыркұйегінде ұлттық азаттық комитетінің және Үндіқытай компартиясының басшысы Хо Ши Мин Вьетнам Демократиялық Республикасы құрылғаның жариялады.Халық комитеттері партизандық антижапондық армиясы қадағалаған Малайя аймақтарында құрылды. Бірақ бүкіл Вьетнам аумағында ұйымдасқан қозғалыстың болмауы, әсіресе, жергілікті халық – малайлар арасында және халықтың көп ұлттылығы (араларында қытай, үндістер де болған) британ әскерлері қайтып келгенше, тәуелсіз мемлекет құруына мүмкіндік бермеді.
Кейіннен ағылшындар, француздар, голландықтар жапондық оккупациядан азат етілген барлық елдерді соғысқа дейінгі қалпына келтіруге ықпал жасаған, бірақ бұл әрекеттері Қарсыласу соғысына әкеп соқты, ал олар өте ұзақ ұлттық-азаттық соғыстарға ұласты. Индонезияда бұл күрес 1949 жылға дейін, Вьетнамда – 1954 жылға дейін Малайяда – 1957 жылға дейін.Оңтүстік Шығыс Азияның басқада мемлекеттерінде әскери қақтығыстар болған, бірақ олардың сипаты – саяси күрес немесе саяси, әлеуметтік және эникалық топтардың ішкі дау-жанжалдары болған. Отаршылдар осы дау-жанжардары кеңінен қолдап, әр түрлі мемлекеттердің халқының бөліктері арасына ірікті салуға үміттеніп, «адал төреші» ретінде өздерінің позицияларын сақтауға тырысты.Бірақ, бұл саясатты бәрі тез түсінбеді. Аун Сан, Бирма патриоттарының басшысы, 1946 ж. былай деген: «Егер Англия мен Америка бірлесіп, өздерінің шарттарын айтпақшы болса, Ресей және көптеген ұсақ мемлекеттер оларға қарсы бірігеді».Ол кезде КСРО-ға үміт артқан тек ғана коммунистер емес еді.Бирма, Индонезия және басқа елдердің националистері Ленинге сылтау жасап, КСРО туралы өздерінің кездесулерінде айтқан.Бұл, бір жағынан, Германия және 1945 жылы Жапонияны жеңгеннен кейін КСРО-ның абыройы артқанын, ал, екіншіден – революциялық жағдайда соғыстан кейінгі құрылыстың моделін іздегендігін көрсетті. Әрине соғыс кезінде саяси, идеолодің әсері де болды.Ал қарапайым-эмоционалдық жағынан алғанда КСРО-ның көп ұлттылығы және басшылар арасында шығыс тектес адамдар, И.В.Сталиннен бастап, болғандығы үлкен мағына берген.КСРО негізінен компартияларға, солардың ішінде-коммунистер құрған қарулы күштерге арқа сүйеп, АҚШ-ға және Шығыстағы батыс державаларға қарсы тұрмақшы болған. Бірақ бұл әрекеттері тек ғана Қытай мен Вьетнамда ақталды, себебі коммунистер қалын көпшілікпен тығыз байланыста болып, жақсы ұйымдастырылған,беделді компартияларды құрастырып, өздерінің тәуелсіз саясатын жүргізіп отырған.Солтүстік Кореяда жергілікті коммунистердің жеңіске жетуінің едәуір бөлігін КСРО және Қытайдың мықты қолдауымен және жан-жақты көмегімен байланыстыруға болады.Ал басқа елдерге келсек, олардың компартиялары алдарына қойған мақсаттарына жетпеген.Олар Индонезияда 1948-1946 жылдары, Филиппиныда-1952, Малайяда-1950 ж.ортасына қарай қатты соққыға ұшырады. Көбінесе олардың адамдарының аздығы, көпшіліктен жеке даралануы, Мәскеуден (немесе,кейіннен Пекиннен) алған нұсқауларын ойланбастан орындауы, кейде (мысалы, Малайя немесе Таиландта) қытайлықтардың басымдылығын айтуға болады, әрине оларға (қытайлықтарға)жергілікті халықтың көзқарасы бірдей емес.
Шығыста сқғыстан кейінгі жылдары өмірге келіп және маңызды идеялық және саяси күш болып бірде-бір саяси-соғыс одақтарына қосылмаудың «қосылмау қозғалысы» пайда болды.Осы қозғалыстың рухани әкелерінің бірі Югославия президенті Иосип Броз Тито болды, өз мемлекетін 36 жыл басқарып, фашизмге қарсы күрестің батыры атағына халықаралық деңгейдегі басшы беделін қосты. Сталинге бағынбай, социализм принциптерін өзінше талдап, олардан бас тартпай, Тито өз мемлекетін «социализм лагерінен» алып шықты, оны «шығыс блокы» деп аталған.Бірақ та Мәскеудің айыпталуына қарсы, ол «батыс блокқа», яғни, АҚШ және олардың одақтастарына қосылмады. Ол саясатында ол Шығыстың жаңа мемлекеттеріне, 1945 жылдан кейін халықаралық аренаға шыққан Үндістан мен Қытайға сүйенбекші болды.50-ші жылдардың ортасында, «қосылмау қозғалысы» дүниеге келгенде, Корея мне Вьетнамда соғыстар аяқталған (1954), ҚХР мен Тайваньның жағдайы шиеленісіп кеткен, Малайяда әскери қақтығыстар болып жатқан, Жерорта теңізі ауданында саяси ахуал нашарлап кеткен.Үндістанның нейтралитет сақталуына өз себептері болған. 1947 жылы тамызда Үндістан мен Пәкістан Британияның доминиондары болып жарияланды. Үндістанды бөлу азаттық қозғалысын әлсіретіп, екі доминионды бір-біріне арандатып, Англияға бағынышты етіп ұстау мақсатын көздеді, отаршылдар осындай мақсатпен индустар мен мұсылмандар арасында діни қақтығысты қоздырып, оларды бір-біріне арандатты. Тек Пенджабтың өзінде ғана 500 мыңға жуық адам өлтіріліп, миллиондаған адам баспанасыз қалды. Босқындар саны 8 млн. асып кетті. Көп конфессиялық, көп ұлттық, 180 тілдік мемлекеттің мұсылмандық халқы және мұсылмандық мемлекеттері (Пәкістан, Иран, Ауғанстан, Малайя, Индонезия) Үндістанның саясатына қарсы еді, сонымен қоса әлеуметтік экономикалық проблемалары мемлекеттің модернизациясын қиындатқан. Өз кезегінде Қытай, өзін ұлы держава санап, халықаралық аренаға шығуға талпынды, Азядағы басшы болғысы келген. 1954-1955 жылдардағы И. Броз Тито, Үндістан премьер-министрі Д. Неру және ҚХР премьері Чжоу Эньлайдың келіс-сөздері 1955 жылы сәуірде Бандунг қаласында (Индонезия) Азия мен Африканың 39 мемелекеттерінің басшыларының I конференциясың шақыруына алып келді. Ол қоғамдық құрылысы әр түрлі мемлекеттердің бейбіт қатар өмір сүру және ынтымақтасу принциптерін мақұлдады. Конференция Азия мен Африка халықтарының отаршылдықты толығымен және біржолата жоюға бел байлағаның білдірді. Агрессиялық блоктарды айыптап, ядролық қаруға тыйым салуды талап етті.1957 ж. желтоқсан – 1958 ж. қаңтарда Каирде Азия мен Африканың 45 елдерінің экономикалық конференциясы шақырылды, конференцияда афро-азияттық қозғалысының тұрақты органдарын құру туралы шешім қабылданды.1960 ж. сәуірде Конакри қаласындағы (Гвинея) конференцияда қозғалыстың уставы қабылданып, мақсаттары белгіленді – «Азия мен Африка елдерінің империализмге және отаршылдыққа қарсы күресін біріктіру, елдерді азат етеді тездету, олардың экономикалық, әлеуметтік және мәдени дамуларын қамту». Халықаралық аренада афро-азиялық қозғалысы нақты күш бола бастады. Қозғалыс тәуелсіздік үшін күрескендерге жәрдем берген (саяси және материалдық), отарлық державаларға қысым көрсеткен жас мемлекеттердің тәуелсіздігінің нығайтуына ықпал еткен.Бұл қозғалыс КСРО-ның одақтасы болды, КСРО-ның Югославиямен, Қытаймен, Индонезиямен және басқа да «Бандунг мемлекеттерімен» қарама-қайшылықтары болса да.1961 ж. Белградтағы 25 қосылмаған мемлекетердің конференциясы бейбітшілік үшін және отаршылдыққа қарсы күресті қолдауға шақырды. БҰҰ-ның шешімдерінің көпшілігі, бірінші кезекте – 1960 ж. отарлық елдер мен мемлекеттерге тәуелсіздік беруі Декларациясы КСРО және афро-азиялық мемелекеттердің бірлескен әрекеттері бойынша қабылданды.Азия мен Африкадағы Батыстың отарлық иеліктерінің жоюлуының бірден-бір себебі де осы болған.Тек ғана XX-шы ғасырдың 60-шы жылдарында бұрынғы 44 отарлар (колониялар) тәуелсіздік алды. Әрине, афро-азияттық бірлесуінің қайшылықтары болған.1959 жылдан Үндістан мен Қытай арасындағы қатынастар Қытай әскерлері Тибетке кіруіне және далай-ламаның Үндістанға қашуына байлнысты нашарлай бастады.60-шы жылдардың басында Индонезия және Малайзия арасында, Шығыстың көпшілік жас мемелекеттерінің жер дауы қақтығысы өршелене түсті. 1966, 1971 жылдардағы үнді-пәкістандық соғыстар Үндістан мен Пәкістанды бір-біріне қарсы қойды, Пәкістанның құрамына енгізілген Шығыс Бенгалияның аумағында тәуелсіз мемелекет – Бангладеш халық республикасы жарияланды, Кашмир үшін және Пәкістанның қолдаумен сикх мемлекеті – Халистан үшін шиеленістер шеттен шықты. Қытайдың Пәкістанмен жақындасуы қытай-үнді байланыстардың нашарлауы және 1963 жылдан (кейбір деректерде, одан да бұрын) ҚХР-мен КСРО арасындағы қарым-қатынастардың күрд өршеленуі қатарласты
Сабақты бекіту:
| Білгенім | Үйренгенім | Үйренгім келеді |
Ø
Бағалау: өзін-өзі
Үйге тапсырма: §17. Азия елдері