Прокуратура ызметін реттейтін занама

Таырып. «азастан Республикасындаы прокурорлы адаалау» оу курсыны пні жне жйесі. азастан Республикасындаы прокурорлы адаалауды тсінігі мен міндеттері. Прокуратура ызметіні ыты негіздері мен аидалары

1. "азастан Республикасындаы прокурорлы адаалау" оу курсыны пні жне жйесі. Прокурорлы адаалауды тсінігі, міндеттері, баылау мен адаалауды баса трлерінен айырмашылыы

2. Прокуратура ызметін реттейтін занама

3. Прокуратура ызметіні аидалары (принциптері)

 

1.Прокурорлы адаалауды ыты ылымны саласы жне оу пні ретінде ажырата білу керек.

Прокурорлы адаалау оу пні ыты ылымны прокуратура ызметі мен йымдастырылуымен байланысан ережелерінде негізделген.

 

Прокурорлы адаалау оу пнікелесі мселелерді зерделейді:

– мемлекет міндеттерін жзеге асыру жйесіндегі прокуратураны орны мен ролі туралы ылыми ережелері; прокуратура органдарыны масаттары мен міндеттері жне оны йымдастыру мен жмыс істеу аидалары (принциптері); азастанда прокуратура органдарыны тарихи дамуы;

– прокуратура органдарыны йымдастырылуы мен ызметіні ыты реттеуі; прокурорды ыты мртебесі мен задылы бзушылытарды анытау жне жою жніндегі кілеттіктері, сондай-а прокурорлы шараларды олдануды ыты ралдары мен дістері;

– прокуратура органдарыны р салада Конституцияны жне баса занамалы актілерді олданылуын адаалау ызметін йымдастыруды тактикасы мен дістемелері.

 

ыты ылымыны саласы ретінде прокурорлы адаалау:

– осы саладаы орын алатын оамды атынастарды даму задылыын;

– Конституция жне баса занама бзушылытара прокурорлы сер ету ралдары мен нысандарын;

– прокуратура органдарыны ызметімен байланысты ыты институттарды мазмнын;

– прокуратура ызметі туралы занаманы олдану іс-тжірибесін зерделейтін теориялы негіздер жйесін, - зерделейді.

Ел Конституциясыны жоары ыты кші жне оны тікелей олданылатыны азастанны барлы ауматарындаы ыты ттастыты кепілі. азастанда абылданатын задар мен ыты актілер Конституцияа айшы болмауы тиіс. з кезегінде мемлекеттік билік органдары, зін зі басару органдары, лауазымды тлалар, азаматтар мен оларды бірлестіктері Конституцияны, баса да задарды дл сатауа міндетті.

Конституцияны 3-бабынасйкес Республикада мемлекеттік билiк бiрттас, ол Конституция мен задар негiзiнде за шыарушы, атарушы жне сот тарматарына блiну принципiне сйкес жзеге асырылады.

Алайда прокуратура мемлекеттік билікті ешбір тарматарына жатпайды. Неліктен?

Біріншіден, прокуратурада сот билігіні кілеттігі жо, йткені бір жаынан ол сот жйесіне кірмейді, екінші жаынан сот трелігін атармайды. Бл мемлекеттік ызметті трін тек ана соттар жзеге асырады (Конституцияны 75-бабы).

Екіншіден, прокуратура атару мемлекеттік органдарына да жатпайды, йткені: 1) ол кіметті рылымына кірмейді; 2) Премьер-Министр Бас Прокурорды таайындамайды жне лауазымынан босатпайды; 3) прокуратура атару билігіні басару рылымына кірмейді.

шіншіден, прокуратура за шыарушы органны жйесіне де кірмейді, йткені оан за шыару міндеттері жктелмеген, жне ол Парламентке есеп бермейді.

Демек, прокуратура органдарыны ызметі – бл мемлекеттік атарымдарды жзеге асыруды дербес баыты. Бл баыт азастанны аумаында ыты кеістікті ттастыын амтамасыз етуді, ыты барлы субъектілерімен задылы тртіптемесін сатауды, сондай-а жеке тланы жне оамны ытарын, бостандытарын жне зады мдделерін сатауды кздейді. Осы баытты толыанды жзеге асыру шін прокуратура органдары баса мемлекеттік билік органдарынан, оамды бірлестіктерден, саяси партиялардан дербес болу керек.

Дегенмен, за шыарушы прокурорлы адаалауа занамалы анытама бермеген жне оны маынасын ашпаан. Сондытан прокурорлы адаалауды мнін тсіну шін оны мемлекетті баса баылау міндеттерінен ажырататын белгілерін анытау ажет.

Прокурорлы адаалау мемлекеттік ызметті ерекше трі болып табылады жне ол азастан Республикасы атынан арнайы рыланпрокуратура органдарымен жзеге асырылады. Мемлекетті баса баылау міндеттері одан жіішке, ведомстволы трыда жзеге асырылады. Прокурорлы адаалау ттастай амтушылыпен сипатталады. кілеттікті жзеге асыру шін берілген ытар мен міндеттер тек ана прокурора тн жне баса мемлекеттік органа берілуі ммкін емес.

"Баылау" мен "адаалау" ымдарыны семантикалы састыына арамастан, ыты трыда прокурорлы адаалауды сот баылауынан жне атару органдары жзеге асыратын баылау міндеттерінен ажырата білу керек.

Сот баылауы ылмысты, азаматты, кімшілік іс жргізу саласында жзеге асырылады.

Сот баылауыны прокурорлы адаалаудан келесі айырмашылытары бар:

– субъектілері бойынша: сот баылауын тек ана сот, прокурорлы адаалауды - прокуратура органдары жзеге асырады;

– ызмет нысандары бойынша: сот баылауы тек ана зада белгіленген ерекше іс жргізу нысандарда, ал прокурорлы адаалау - кімшілік те, сондай-а іс жргізу нысандарында да жзеге асырылады;

– ызмет маынасы бойынша: сот баылауы сот билігін атару арылы істерді арау жне шешу, сот шешімдеріні задылыы мен негіздігін тексеру жне азаматтарды ытарын, бостандытары мен зады мдделерін орау масатында жзеге асады. Прокуратураны ызметі сот билігін атарумен байланысты емес. Прокуратура органдарыны масаты: прокурорлы сер етуді ыты дістері мен ралдарымен за бзушылытарды анытау жне жою;

– ыты нтижелері бойынша: сот баылауы сот билігін атаруды актісін шыарумен бітеді.

Прокурорлы адаалауды мемлекеттік баылаудан да ажырату ажет.

Мемлекеттік баылау дегеніміз атару билігіні арнайы кіл органдарымен зады тлаларды немесе жеке ксіпкерлерді ызметінде задармен жне оларды негізінде шыарылан баса нормативтік ыты актілермен белгіленген тауарлара, жмыстара, ызметтерге арналан талаптарды орындауды тексеру.

Прокурорлы адаалауды айырмашылыы:

- прокурорды адаалау кілеттіктеріне кімдік ету атарымы, яни нормативтік ыты актіні бзу, наты рекетті жасауды міндеттеу, тртіптік шара олдану, кштер мен ралдарды тиімді орналастыру жн т.б. кірмейді;

- баылау міндеттері министрліктер мен ведомстволар арасында блінген, жне олара берілген кілеттіктер арылы ана жзеге асырылады. Прокурорлы адаалау болса, ол баыланатын да, баылаушы да органдара жне оларды лауазымды тлаларына бірдей жзеге асырылады;

- мемлекеттік баылаушы органдар баылаудаы органдарды йымдастыруына жне ызметіне задылы трыдан ана емес оларды тиімділігі мен ажеттілігі трысынан да баа береді. Прокурорлы адаалау тек ана задылыты саталуына арналады жне ыты сипаты бар. Прокурор з кілеттіктерін жзеге асыру барысында адаалайтын объектілерді шаруашылы ызметіне кіріспейді.

Прокуратура ызметіні мемлекеттік билікті жзеге асыру баытыны бірі болатынын анытаан со оны масатын анытау ажет.

Прокуратура ызметіні масаты азастан Республикасыны аумаында Конституцияны стемдігі мен саталуын, задарды дл жне бірыай олданылуын, адам мен азаматты ытары мен бостандытарын, оам мен мемлекетті зады мдделерін орау тетігін жасатауды амтамасыз ететін задылы тетігін жасау.

 

Жоарыда айтыланны негізінде прокурорлы адаалауа келесі сипаттама беруге болады.

Прокурорлы адаалау – мемлекетте задылы тртіптемесін орнатуа, Конституцияны стемдігін, адам мен азаматты ытары мен бостандытарын, сондай-а тланы, оамны, мемлекетті зады мдделерін амтамасыз етуге баытталан азастан Республикасыны атынан арнайы рылан прокуратура органдарымен жзеге асырылатын ыты нормалармен реттелген мемлекеттік ызметті ерекше трі.

Прокуратура ызметін реттейтін занама

Прокуратура ызметін реттейтін нормативтік ыты актілер туралы азастан Республикасы "Прокуратура туралы" Заыны 2-бабына айтылан. Осы бапа сйкес азастан Республикасы прокуратурасын йымдастыру, оны ызметiнi тртібі жне прокурорларды кiлеттiгi азастан Республикасыны Конституциясымен, осы Замен, за актілерімен, азастан Республикасы бекiткен халыаралы шарттармен, сондай-а Республика Бас Прокурорыны бйрытарымен айындалады.

азастан Республикасыны Конституциясы прокуратураны йымдасу рылымы мен наты ызметі ережелерін анытайды.

Прокуратура туралы Конституцияны 83-бабында айтылан. Бл бап трт тарматан трады.

Оны 1-тармаына сйкес прокуратура мемлекет атынан Республиканы аумаында задарды, азастан Республикасыны Президенті жарлытарыны жне зге де нормативтік ыты актілерді длме-дл рі біркелкі олданылуын, жедел-іздестіру ызметіні, анытау мен тергеуді, кімшілік жне орындаушылы іс жргізуді задылыын жоары адаалауды жзеге асырады, задылыты кез-келген бзылуын анытау мен жою жнінде шаралар олданады, сондай-а Республика Конституциясы мен задарына айшы келетін задар мен баса да ыты актілерге наразылы білдіреді. Прокуратура сотта мемлекет мддесін білдіреді, сондай-а замен белгіленген жадайда, тртіпте жне шекте ылмысты уындауды жзеге асырады.

Яни аталмыш тармата прокурорлы адаалауды конституциялы баыттары аныталан.

Бапты 2-тармаына сйкес Республика прокуратурасы тменгi прокурорларды жоары тран прокурорлара жне Республика Бас Прокурорына баындыра отырып, бiрыай орталытандырылан жйе райды. Ол з кiлеттiгiн баса мемлекеттік органдардан, лауазымды тлалардан туелсiз жзеге асырады жне Республика Президентiне ана есеп бередi.

Яни 2-тармата прокуратура орандарыны йымдастырылу жне прокурорлы ызметті жзеге асыруды конституциялы аидалары немесе принциптері аныталан.

83-бапты 3-тармаында азастан Республикасы Бас Прокурорыны ыты мртебесі жне оан з ызметін атару кезіндегі берілетін конституциялы кепілдіктер крсетілген.

Атап айтанда, Бас Прокурорды з кiлеттiгi мерзiмi iшiнде амауа алуа, кштеп келуге, оан сот тртібімен кiмшiлiк жазалау шараларын олдануа, ылмыс стiнде сталан немесе ауыр ылмыстар жасаан реттердi оспаанда, Сенатты келісімiсiз ылмысты жауапа тартуа болмайды.

Бас Прокурор кiлеттiгiнi мерзiмi бес жыл.

Аталмыш бапты 4-тармаы прокуратураны зыретi, йымдастырылуы мен ызмет тртібі замен белгiленетіндігін атап ткен.

Яни Конституция блек занама актісіне сілтеме жасайды.

Ондай за "Прокуратура туралы" азастан Республикасыны Заы деп аталады.

Аталмыш за1995 жылы 21 желтосанда абылданан жне абылдау кезінде азастан Республикасы Президентіні за кші бар Жарлыы деп аталан. Кейінрек бл жарлыа за мртебесі берілген.

За 14 тараудан жне 68 баптан трады.

Бл зада прокуратура органдарыны ызметіні масаттары мен міндеттері, йымдастыру жне жмыс істеу аидалары, прокуратура органдарыны жйесі мен рылымы, Бас Прокурорды жне тмен тран прокурорларды кілеттіктері, оларды таайындау жне босату тртібі, прокурорлы адаалауды салалары мен баыттары белгіленген.

Аталмыш за прокурорлы адаалауды р баытындаы пнін, прокурорды кілеттіктері мен за бзушылыа прокурорлы сер ету ралдарын анытайды.

Сонымен атар, бл заа прокуратура органдарында ызмет туді, оны кадрлы рамын, ызметкерлерді ыты жне леуметтік трыдан орау нормалары кірген.

Прокурорлы адаалау ы атынастарды ке клемін амтитындыына байланысты прокурорды ызметі баса да задарды нормаларымен реттеледі.

Оларды ішінде азастан Республикасыны ылмысты-процестік кодексі, Азаматты процестік кодексі, кімшілік ы бзушылы туралы кодексі, "Жедел іздестіру ызметі туралы" Заы жне т.б.

Мысалы, "Жедел іздестіру туралы" азастан Республикасы Заыны 25-бабына сйкес жедел-iздестiру ызметiн жзеге асыру кезіндегі задылыты саталуын адаалауды азастан Республикасыны Бас Прокуроры жне оан баынысты прокурорлар жзеге асырады. Жедел-iздестiру ызметiн адаалауды жзеге асыру кезiнде прокурор арнаулы жедел-іздестіру іс-шараларын, оны ішінде байланыс желісінде жзеге асыруды задылыын тексеруді жргізеді жне т.б. Бас Прокурор з зыретi шегiнде жедел-iздестiру ызметiн жзеге асыратын органдарды орындауы шiн мiндеттi, жедел-iздестiру ызметi туралы азастан Республикасы задары нормаларыны олданылу мселелерi бойынша нормативтiк ыты актiлер абылдайды.

ылмысты процесті сота дейінгі жне сот сатыларындаы адаалауды жзеге асыру барысындаы прокурорды кілеттіктері ылмысты-процестік кодексті баптарымен кзделген.

Прокурорды кімшілік іс жргізу жне кімшілік ы бзушылы туралы істер бойынша зыретті органдарды актілеріні задылыын адаалау барысындаы кілеттіктері кімшілік ы бзушылы туралы кодексіні нормаларымен кзделген.

Прокуратура ызметін реттейтін занама актілеріні атарынаазастан Республикасы Президентіні жарлытарыда кіреді.

Мысалы, 2011 жылы 20 азандаы №166 Жарлыпен азастан Республикасыны прокуратура органдары ызметкерлері Антыны мтіні жне азастан Республикасыны прокуратура органдары ызметкерлері нысанды киіміні сипаттамасы жне онымен амтамасыз ету тртібі бекітілген.

азастан Республикасыны халыаралы келісімшарттарыпрокуратура органдары ызметін реттейтін кптеген нормаларды амтиды.

азастан Туелсіз Мемлекеттер Достастыыны мшесі боландытан мндай келісімшарттарды атарында, мысалы, 1993 жылы 22 атардаы Азаматты, жаня жне ылмысты істер бойынша ыты кмек жне ыты атынастар туралы конвенциясы, сондай-а оан аттас 2002 жылы 7 азанда абылданан Кишинев конвенциясы кіреді.

Сонымен атар, туелсіздік жылдар ішінде азастан кптеген мемлекеттермен ыты кмек крсету, ылмыскерлерді беру, сотталандарды табыстау туралы екі жаты келісімшарттар да жасаан.

Бл жерде ерекше атап тетін жайт, аталмыш келісімшарттар азастан Республикасымен бекітілу керек. Яни Парламент абылдаан задармен ратификациялануы керек.

Прокуратура органдарыны ызметінде Бас Прокурорды ыты актілері те маызды роль атарады.

"Прокуратура туралы" Заны 11-бабыны 4)-тармаына сйкес Бас Прокурор азастан Республикасыны прокуратурасын йымдастыру мен оны ызметiнi мселелерi мен материалды жне леуметтiк амсыздандыру шараларыны тртібін реттейтiн азастан Республикасы прокуратурасыны органдары мен мекемелерiнi барлы ызметкерлерi жне жмыскерлері орындауа мiндеттi бйрытар, нсаулар, кiмдер, ережелер мен нсаулытар шыарады.

Бас Прокурор актілеріні маыздылыыны себебі олар прокуратураны кілеттіктерді жзеге асыру жмысыны нтижесінде жне оны органдар жйесін басаруда алыптасан аымдаы жедел жадайа сйкес шыарылады.

3. Прокуратура ызметіні аидалары (принциптері)

аидалар – бл замен белгіленген йымдастырушылыты анытайтын жалпы ережелер.

Прокуратура органдарын йымдастыруды жне оларды ызметіні аидалары «Прокуратура туралы» Заыны 3-бабында бекітілген.

Олар: 1) прокуратураны органдары мен мекемелері, ведомстволары жйесіні бірттастыы жне орталытандыруы; 2) тмен тран прокурорларды жоары тран прокурорлара жне азастан Республикасыны Бас Прокурорына баыныстылыы; 3) баса мемлекеттік органдар мен лауазымды тлалардан, саяси партиялар мен баса оамды бірлестіктерден туелсіздігі; 4) прокурорлы адаалау актілеріні жне талаптарыны міндеттілігі; 5) жариялылы.

Осы аидалара тоталмас брын задылы аидасына назар аудару керек.

Задылы аидасы прокуратура органдарында жне прокурорлы адаалауды жзеге асыру кезінде прокурорлармен наты жне біркелкі заны орындалуын талап етеді.

Е алдымен бл прокуратураны зіне баытталан, йткені прокуратура ызметіні атал зады кш мінезі бар. Прокуратураны, прокурорларды абылданатын актілері, прокурорлы адаалау негіздері задара сйкес келу керек. адаалауа жататын органдар мен лауазымды тлалара прокуратураны беретін баалары тек за арасында жзеге асырылады.

Задылы аидасы сот процесінде ерекше орын алады, йткені іс жргізуде прокурор за бзушылы анытау кезінде зіне жктелген билік шегінде шараларды олдану керек. Прокурормен за бзылып немесе дрыс олданылмааныны нтижесінде істі шешімі дрыс болмаса, онда бл прокурор з ызметін орындамааны болып табылады жне замен белгіленген жауапкершлікке тартылуы тиіс.

Задылы аидасы - жалпы аида, йткені ол прокуратура органдарыны йымдастырылуы мен ызметіндегі барлы баса аидаларыны негізі болып табылады.

Екінші жаынан задылы аидасы занамада прокурорды адаалау кілеттіктерін, оларды мні мен жзеге асыру шектерін айындау арылы жзеге асырылады.

Прокурор Конституцияа, баса занамалы актілерге айшы келетін кез келген ыты актіге наразылы келтіреді. Прокурор зада крсетілген негіздерге сйкес сота дейінгі тергеп-тексеруді бастайды немесе кімшілік ы бзушылы туралы іс озайды, зады бзан тлаларды зада кзделген жауапкершілікке тартуды талап етеді.

Задылы аидасы прокурорды засыз шешімдерін жеке жне лауазымды тлалармен жоары тран прокурора немесе сота даулау арылы да жзеге асырылады.

Бірттасты жне орталытандырылу аидасыпрокуратура органдарыны, мекемелері мен ведомстволарыны бір жйеге кіретіндігінде, сондай-а оларды бірттас ыты кеістікте жмыс істеуінде.

Осы аталмыш екі жадай прокуратура жйесі шін бірттас масаттар, міндеттер жне прокурорлы ызметті баыттарын, сондай-а барлы прокурорларды бірдей ыты статусын жне прокурорлы сер ету шараларын анытауа ммкіндік береді.

Бірттасты жне орталытандырылу дегеніміз - бл бкіл прокуратура жйесіні жоарыдан тменге дейін бірттас йымдастырылуы, бкіл прокуратура жйесіне орталытандырып басшылы етілуі, тменгі прокурорларды жоары тран прокурорлара баынуы, сондай-а тменгі прокурорларды жоары тран прокурорларды нсауларын орындауы болып табылады.

Орталытандырылу аидасыны маынасы Бас Прокурормен тмен тран прокурорларды таайындап, босатуында да айындалады. Сонымен атар, жоары тран прокурорларды здеріне баынышты прокурорларды ызметіне баылау жргізу міндеттерінде де білінеді.

Баылау жмысты йымдастыруды е маызды шарттарыны бірі болып табылады жне келесі масаттарды кздейді: жоары орындаушылы тртібін амтамасыз ету; жмыстаы кемістіктерді анытау, жндеу жне болдырмау; тапсырылан жмыс бойынша прокуратура ызметкеріні жеке жауапкершілігі аидасын жзеге асыру.

адаалау ызметіні барлы баыттарында прокурорларды кілдіктері йымдар мен азаматтара атысты біртипті болады. Мысалы, іс жргізу (процестік) кодекстерде, «Прокуратура туралы» Зада прокурорлы адаалауды жзеге асыратын андай да бір тла «прокурор» деп жалпылама трде аталады, ол андай да болмасын ызметкерден, лауазымнан жне ататан туелсіз болады. Осыны есепке алып, андай да бір наты прокурорды ісі бкіл прокуратураны ісі ретінде арастырылады. Бл кез келген уаытта бір прокурорды басамен ауыстыруа жне жоары тран прокурор зінен тменгі тран прокурорды міндеттерін алуа ммкіндік береді.

Тмен тран прокурорларды жоары тран прокурорлара жне азастан Республикасыны Бас Прокурорына баыныстылыы аидасы жоарыда крсетілген аидадан туындайды.

Бл аиданы маыздылыын «Прокуратура туралы» Заны 16-бабы айындаан.

Атап айтанда, прокурорларды баыныстылыы келесі компонентерді амтиды :

1) жоары тран прокурорларды йымдастыру жне ызмет мселелерi жніндегі нсауларыны тменгi прокуратуралар шiн мiндеттiлiгi;

2) тменгi прокурорларды жоары тран прокурорлар алдында ызмет мiндеттерiн орындауы шiн жауапкершiлiгi;

3) жоары тран прокурорларды ажет болан жадайларда тменгi прокурорларды кiлеттiгiн жзеге асыруы;

4) жоары тран прокурорларды тменгi прокурорлар актілерінi кшiн жоюы, айтарып алуы, згертуi;

5) жоары тран прокурорларды тменгi прокурорларды iс-рекеттерi мен актілеріне жасалан шаымдарды шешуi.

Республиканы Бас Прокуроры тменгi прокурорларды баыныстылыыны зге де нысандарын белгiлеуi ммкiн.

Туелсіздік аидасы. "Прокуратура туралы" Заы 3-бабыны 2-, 3-тарматарына сай азастан Республикасыны прокуратурасы з ызметін баса мемлекеттік органдар мен лауазымды тлалардан, саяси партиялар мен оамды бірлестіктерден туелсіз жзеге асырады жне азастан Республикасыны Президентіне есеп береді. Сондай-а здеріні зада белгіленген кілеттігін жзеге асыран кезде прокуратура органдарыны ызметіне араласуа тыйым салынады.

Бл аиданы маынасы прокуратура органдарыны билікті за шыарушы, атару жне сот тарматарынан туелсіз екендігінде.

з міндеттерін атару кезінде прокуратура ызметкері тек ана зады, зіні ыты санасын жне ар-ятынбасшылыа алады.

Сонымен атар, прокурорлар бір жаынан прокуратура органдарыны бірттас жйесіне біріктіріліп, иерархиялы баыну жадайында болса да, екінші жаынан з міндеттерін атаран кезде белгілі дербестікті, туелсіздікті жне шыармашылы белсенділікті крсетеді. ата баыну мен прокурорды функционалды дербестігін бірдей олдану прокуратураны алдында тран міндеттерді тиімді шешуге ммкіндік береді.

Прокурор зіні ндірісіндегі істер мен материалдарды негізі бойынша тсініктеме беруге міндетті емес.

арастырылып жатан аида орталытандыру аидасымен тыыз байланысты – ол прокуратураны баса мемлекеттік билік жне басару органдарынан туелсіздігін натылайды. Ауданды жне облысты прокурорлар жергілік билік жне басару органдарына баынбайды, олар тек азастан Республикасыны Бас прокурорына баынады. Осындай туелсіздік прокурора жергілікті органдара арамай бірттас задылы шін кресте зіні станымын орауа ммкіндік береді.

За бзушы тлаларды жауапкершілкке тарту туралы шешім абылданан кезде, билік жйесіні кілдіктерін оса, прокурор андай да мемлекеттік органдарды, лауазымды тлаларды ыпал етуінен оралады.

Туелсіздік кепілі прокурорларды шешімдеріне сер ету масатында кедергі жасаланы шін зада кзделген жауапкершілік арылы жзеге асырылады.

Сонымен атар, прокуратура органдары мен мекемелерін аражаттандыру мен материалды-техникалы амсыздандыру жергілікті емес республикалы бюджет есебінен жзеге асырылады.

Прокуратура з ызметін саяси партиялардан туелсіз жзеге асырады.

Мны маызы - прокуратура ызметкерлері занама трыдан ешбір саяси партияны, оамды бірлестікті мшесі бола алмайды жне оларды ызметіне атыса алмайды. Прокурорлар з ызметінде оамды бірлестіктерді шешімімен байланбайды.

Прокурорлы адаалау актілеріні жне талаптарыны міндеттілігі аидасы. "Прокуратура туралы" Заны 3-бабыны 4-тармаына сай зада белгiленген негiз бен тртiп бойынша шыарылан прокурорлы адаалау актілері барлы органдар, йымдар, лауазымды тлалар мен азаматтар шiн мiндеттi.

Прокурорды адаалауды жзеге асыру кезіндегі рбір талабы белгіленген мерзімде блжытпай орындалу тиіс.

Бл аиданы мазмнына сйкес за прокурора ке кілеттіктерді бере отырып, азамат немесе лауазымды тла оны зады талаптарын орындамаан жадайда оларды міндеттеу ралдарын да кздеген.

Мысалы, прокурор заа сйкес басшылар мен лауазымды тлалардан тексеру жргізу шін мамандарды блуді, оларды шаыртып, за бзушылытар жнінде тсініктеме беруді жне т.б. талап ете алады.

Прокурорды зады талаптарын асаана орындамау зада кзделген тиісті жауапкершілікке кеп соады.

Жариялылы аидасы "Прокуратура туралы" Заы 3-бабыны 5-тармаында кзделген. Оан сйкес прокуратура органдары Республиканы азаматтарды ытары мен бостандытарын орау, сондай-а мемлекеттік пияларды сатау туралы задарына айшы келмейтiндей дегейде жариялы iс-имыл жасайды.

Жариялылы аидасында прокурорлы адаалауды кптеген нысандары мен дістері негізделген: мемлекеттік органдар жйесінде жне адаалауа жататын объектілерді задылы жадайларына тексеріс ткізу, арыздар мен шаымдарды арау, наразылы пен сыныстарды келу, азаматты жне ылмысты істерді аралуына атысу, кілдік органдарды отырысына атысу жне т.б.

Бла аиданы маынасы неде? Конституцияда азаматтарды апаратты емін-еркін іздеу, алу, беру, жасау жне тарату ыы кзделген.

оамдаы саяси тратылы прокуратура органдарынан тскен апаратты сапасына байланысты. Сондытан прокуратура органдары апаратты агенттіктер, радио, теледидар арылы задылыты ахуалы, ылмыспен кресу ызметіндегі ыты органдармен олданып жатан шаралар туралы траты трде халыа хабарлауы тиіс.

Прокуратура органдары баралы апарат ралдарында оамда ызыушылы тудыратын ылмыстар бойынша озалан сота дейінгі тергеп-тексерулер туралы, оларды барысы мен орытындысы, сотта аралып, шыарылан кімдер туралы, сондай-а рескел за бзушылытар анытаан прокурорлы текесерулер туралы, прокуратураны кшімен мемлекетті жне жеке адамдарды мдделеріне келтірілген залалды ндірілуі туралы хабарлау керек.

Сонымен атар, прокуратура тарататын апарат те дл болуы тиіс.

Прокурорлы ызмет жекелеген баыттара блінеді. Олар "Прокуратура туралы" азастан Республикасы Заыны 4-бабында белгіленген.

Олар келесілер:

1) Конституцияны, задарды жне азастан Республикасы Президентiні жарлытары мен зге де нормативтiк ыты актiлерді длме-дл рі біркелкі олданылуын жоары адаалауды жзеге асыру;

2) Конституцияны, задарды, азастан Республикасы Президентіні жарлытарын жне зге де нормативтік ыты актілерді бзушылытарды анытау жне оларды жою шараларын олдану;

3) азастан Республикасыны Конституциясы мен задарына айшы келетiн задара жне баса да ыты актiлерге наразылы жасау;

4) адам мен азаматты ытары мен бостандытарыны, зады тлалар мен мемлекетті зады мдделеріні саталуын адаалауды жзеге асыру;

5) жедел-iздестiру ызметiнi задылыын адаалауды жзеге асыру;

6) сота дейінгі іс жргізуді задылыын адаалауды жзеге асыру;

7) кiмшiлiк iс жргiзудi задылыын адаалауды жзеге асыру;

8) атарушылы iс жргiзудi задылыын адаалауды жзеге асыру;

9) з зыреті шегінде мемлекеттік органдарды норма шыармашылы ызметіне атысу;

10) сотта мемлекет мддесiн бiлдiру;

11) зада белгiленген тртiппен жне шектерде ылмысты удалауды жзеге асыру;

12) статистикалы крсеткiштердi ттастыын, объективтiлiгiн жне жеткiлiктiлiгiн амтамасыз ету масатында мемлекеттік ыты статистиканы алыптастыру, арнайы есепке алуды жргiзу, ыты статистика жне арнайы есепке алу саласында занаманы олданылуын адаалауды жзеге асыру;

13) задылыты, ыты тртіпті жне ылмыса арсы кресті амтамасыз ету жніндегі ызметті йлестіру;

14) халыаралы ыты ынтыматасты саласындаы задарды олданылуын адаалауды жзеге асыру;

15) осы Зада, азастан Республикасыны зге де задарында жне азастан Республикасы Президентіні актілерінде айындалан зге де функцияларды жзеге асыру.

Прокурорлы адаалау баыттарынан прокурорлы адаалауды салаларын да белгілеуге болады.

Бл прокуратура органдарыны ызметі шін те маызды, йткені сол ызметті е маызды баыттар бойынша натылайды; ызметті йымдастыруды, натылауды амтамасыз етеді; прокуратура органдары жйесінде басаруды тиімді йымдастыруа кмектеседі.

"Прокуратура туралы" За прокурорлы адаалауды р саласында жне баытында адаалау объектісін, пнін жне прокурорды кілеттігін анытайды.

з ызметін толыанды жзеге асыру шін прокурорлара аталмыш заны 6-бабымен келесі ыты кепілдіктер берілген.

1. Прокурорды з кiлеттiгiн жзеге асыруына кедергi келтiру немесе оан засыз шешiм абылдату масатында андай да болсын нысанда ыпал жасау, сондай-а прокурорларды аулыларын, йарымдарын, нсауларын, талаптарын орындамау замен белгiленген жауапкершiлiкке келiп соады.

2. Прокуратураны талап етуi бойынша тиiстi органдар мен кiлеттi адамдар:

1) ажеттi материалдар мен млiметтердi теусiз жне азастан Республикасыны за актілерінде белгiленген коммерциялы, банктiк жне замен оралатын зге де пияны райтын мліметтерді жария етуге ойылатын талаптарды сатай отырып беруге;

2) тексерiске атысу жне орытынды беру шiн мамандар блуге.

3) прокурорларды адаалау ызметiн амтамасыз ету жне оларды ауіпсіздігін амтамасыз ету шiн зге де ажеттi шаралар олдануа мiндетті.

3. Прокурорды з зыретi шегiнде берген талаптары (срау салулары, тапсырмалары, нсаулары) мемлекеттік органдарды, лауазымды, жеке жне зады тлаларды орындауы шін мiндеттi.

4. Талап етiлген апарат прокуратура органдарына задарда белгiленген нысандарда, сондай-а прокурор белгiлеген тртiп пен мерзiмде берiледi.

5. Прокурорларды з зыретi шегiнде тексеру мселелерi бойынша мемлекеттік органдарды, меншiк нысандарына арамастан, йымдарды й-жайларына кiдiрiссiз кiруге, оларды басшыларында жне баса да лауазымды адамдарында кiдiрiссiз абылдануа, iс материалдары тiкелей сот iсiн жргiзуде жатан кездегi жадайларды оспаанда, жаттар мен материалдара сот iстерiмен танысуда ол жеткізуге жне оларды соттан талап етiп алдыруа ыы бap.

6. Лауазымды адамдар мен азаматтар прокурорды талап етуi бойынша айатар беру шiн олара белгiленген уаытта келуге мiндеттi. Шаыру жазбаша хабарлама-шаырумен ресiмделедi жне олхат алынып тапсырылады. Хабарлама телефонограммамен, жеделхатпен немесе оны тиiсiнше берiлуiн амтамасыз ететiн баса байланыс ралдары пайдаланыла отырып та жiберiлуi ммкiн.

7. Прокурорды зады талаптарын орындамау не прокурорды талабы бойынша длелсiз себептермен келмей алу азастан Республикасыны задарында кзделген жауаптылыа кеп соады. Прокурор йарымдары мен аулылары орындалмаан жадайда з зыретi шегiнде оларды мжбрлеп орындатуа ылы.

8. Прокурор, зада кзделген баса жадайлар мен тртiптi оспаанда, зi жргiзiп жатан iстер мен материалдарды мнi бойынша андай да бiр тсiнiктемелер беруге, сондай-а оларды кiмге де болсын танысу шiн беруге мiндеттi емес. зi жргiзiп жатан тексерулер мен iстердi материалдарын олар аяталана дейiн прокурорды рсатынсыз жария етуге ешкiмнi ыы жо.