таырып. Прокуратураны ыты актілері
1. Прокурорлы адаалау актілеріні жйесі мен классификациясы.
2. Прокурорлы адаалау актілері.
3. Прокуратураны йымдастыру жне оны ызмет мселелерін реттейтін актілер.
1.Прокуратураны ыты актілеріні жйесі мен трлері туралы «Прокуратура туралы» Заны 3-тарауында айындалан.
Заны 18-бабына сйкес прокуратураны ыты актілерінi жйесiн:
1) прокурорлы адаалау актілері: наразылы, аулы, йарым, тiнiш, санкция, нсау, сыныс, ндеу, алдын ала ескерту, занамалы актіге тсiндiрме беру;
2) прокуратураны йымдастыру жне оны ызмет мселелерiн реттейтiн актiлер: бйрытар, нсаулар, кiмдер, ережелер, нсаулытар райды.
Актілерді бірінші трімен прокурор задылы бзушылытара елеуді немесе замен кзделген рекеттерін жузеге асырады.
Прокурорлы адаалауды барлы актілері, соны ішінде алалы органдара жолданан актілер наты персонификацияланан немесе жекеленген болуы керек.
Прокурорлы адаалау актілерінде прокурор ы бзушылыты мнін, оны теріс нтижелерін жне оны жасалуыны себептері мен жадайларын баяндайды. Прокурор ы бзушылыты зін, оны себептері мен жадайларын жою, кінлі тлаларды жауапкершілігі туралы мселелерді ою керек.
детте, прокурорлы адаалау актілері ш бліктен трады: кіріспе, сипаттама, орытынды бліктері.
Кіріспе блігінде актіні мезгілі, тіркеу номері, адрес иесі, актіні енгізілу мселесі, актіні аты баяндалады.
Сипаттама блігінде прокурормен аныталан нормативтік жне баса ыты актілеріні бзушылытары баяндалады.
орытынды блігінде прокурорды лауазымды тланы засыз шешіміні немесе рекетіні кшін жою немесе тотату туралы, за бзушылытарды анытауа жне бзылан ыты алпына келтіру шараларын абылдау туралы талаптары немесе сынымдары, сондай-а замен кзделген адаалау актісін арау немесе орындау міндеті, оны аралу немесе орындалу мерзімін, аралу немесе орындалу нтижелерін хабарлау міндеті тсіндіріледі.
Нормативтік ыты актілерді задылыын амтамасыз ету шараларына нормативтік ыты актіні Конституция мен заа сйкес келтіру жне засыз нормативтік ыты актіні олданылуын белгіленген тртіппен тотату кіреді.
Нормативтік ыты актілерді олданылуын келесі прокурорлы адаалау актілері тотата алады: наразылы, аулы.
Аталмыш актілер осындай талап ойылан кезде міндетті трде жариялануы тиіс.
2."Прокуратура туралы" Заны осы тарауыны кейінгі баптарында рбір адаалау актілеріні сипаттамасы мен маынасы айындалан.
Наразылы.
Прокурорлы адаалауды бл актісі туралы Конституцияны 83-бабында айтылан. Осы бапа сйкес прокуратура кез келген ыты шешімдерге наразылы жасауа ылы. Осы конституциялы норманы жзеге асыру тртібі "Прокуратура туралы" Заны 19-бабымен кзделген.
Атап айтанда, прокурор Конституцияа, задара жне Республика Президентіні актілеріне айшы келетiн нормативтiк жне зге де ыты актiлерге, мемлекеттік органдар мен лауазымды тлаларды шешiмдерi мен iс-рекеттерiне наразылы жасайды.
Яни прокурорды наразылыы - ол мемлекеттік органны, жергілікті зін-зі басару органыны немесе лауазымды тланы ыты актісіне келтірілген осы актіні бзу немесе заа сйкес келтіру туралы наты деректермен длелденген прокурорлы адаалау актісі.
Наразылы: 1) засыз актіні, шешімді абылдаан органа; 2) немесе лауазымды тлаа; 3) немесе жоары тран органа не жоары тран лауазымды тлаа, - келтіріледі.
Сонымен атар, органны немесе лауазымды тланы засыз iс-рекеттерiне наразылы на осындай тртiппен жасалады.
Наразылыты наты айда жолданатынын прокурорды зі шешеді. Біра барлы жадайда прокурорды шешімі тиімділік жне масаттылы талаптарына негізделу керек.
Наразылыта прокурор засыз актiнi кшiн жоюды не оны Конституцияа жне задара сйкес келтiрудi, сондай-а лауазымды тланы засыз рекеттерiн тотатуды жне бзылан ыты алпына келтiрудi талап етедi.
Прокурорды наразылыын тиiстi орган немесе лауазымды тла кнтізбелік он кн ішінде арауа тиiс. Дегенмен наразылы бойынша шешім дайындау жне абылдау ажеттілігіне байланысты прокурор оны арауды зге де мерзімін белгілеуге ылы, біра бл кемінде кнтізбелік он кн болуа тиіс.
Прокурор наразылы келтіретін ыты актілерді атарына сот актілері де жатады. Оларды жолдану жне сотта аралу тртібі мен мерзiмi азастан Республикасыны ылмысты-процестік, Азаматты процестік, кімшілік ы бзушылы туралы кодекстерінде айындалады. Наразылыты бл трі туралы прокурорды сотта мемлекет мддесін білдіру жніндегі зыретін талдау кезінде айтылады.
Мемлекеттік орган немесе лауазымды тла наразылыты аралатын кнi туралы прокурора хабарлауа мiндеттi.
Прокурор наразылы жасалан актiнi не iс-рекеттi орындалуын наразылы бойынша шешiм абылданана дейiн тотата труа хаылы.
Бл талап задара наразылы келтірілген жадайлара таралмайды, сондытан наразылы задарды олданылуын тотатпайды.
зіні маынасына сйкес наразылы келесі элементтерден трады:
– наразылы келтірілген органны аты, оны зады мекенжайы, керек кезде лауазымды тласыны аты-жні жне наразылыты келтіру мезгілі;
– адаалау актісіні аты, наразылы білдірілген наты ыты акт, оны номері жне абылдау мезгілі;
– наразылы болып тран ыты актіні жалпы мінездемесі;
– ыты актіні Конституция жне баса занамаа айшы келетін баптары, тарматары, оларды бліктері;
– наразылы болып тран ыты актімен бзылан Конституцияны жне баса занаманы наты нормалары;
– тиісті лауазымды тлаа немесе органа ыты актіні Конституцияа жне баса занамаа сйкес келтіру туралы, осы наразылыты орындау мерзімі жне оны орындау туралы мліметті жолдау міндеті туралы сыныс;
– прокурорды олы.
Конституцияа сйкес прокурор задара да наразылы келтіре алады. Алайда мндай наразылы келтіруді занамалы тетігі лі де дамымаан. Сондытан азіргі жадайда прокурорды бл кілеттігін жзеге асыруа ыты ммкіндік жо деуге де болады.
Егер актіні засыз деп тану туралы наразылы анааттандырусыз алдырылса, прокурор арызбен сота жгіне алады.
Арыз наразылы анааттандырусыз алдыруы немесе оны замен кзделген аралу мерзімні ткені туралы білген сттен бастап он кн мерзім ішінде сота беріледі.
Осындай арызды берілуі ыты актіні рекеті тотатылуына келіп соады.
аулы.
Егер де заны бзылуы лауазымды тламен немесе азаматпен жасалынатын болса, онда прокурор заны бзылу сипатына арай ылмысты іс бойынша, тртіптік іс жргізуді, кімшілік ы бзушылы туралы іс жргізуді озау туралы аулы шыарады.
Прокурорды аулылары туралы "Прокуратура туралы" Заны 20-бабында айтылан.
Сонымен атар, прокурор заны олданылуына тексерiс жргiзу туралы, алу туралы, тексеру туралы, тыйым салу туралы, тыйым салу-шектеу сипатындаы шараларды жою немесе алып тастау туралы, засыз ыты актiнi кшін тотату туралы, прокурорды талабын мжбрлеп орындату туралы, жеткiзу (кштеп келу) туралы, сондай-а зада кзделген баса да реттерде аулы шыарады.
аулыны нысаны - жазбаша. аулыда оны шыарылу мезгілі мен орны, прокурорды аты-жні, лауазымы (сыныпты шені), прокурорды шешім абылдауына негіз болан наты деректер жне шешімні зі (тртіптік іс жргізу озау жне т.б.), ай жерге, кімге орындалу шін жолданатыны крсетіледі. ажет болан жадайда аулыа прокуратураны мрі басылады.
аулы ылмысты процесс, кімшілік ы бзушылык туралы немесе таы баса задарды, Бас Прокурорды тиісті бйрытары мен нсауларыны талаптарына сйкес, прокуратураны басшысымен немесе оны тапсырмасы бойынша орынбасарымен шыарылады.
аулы ш бліктен трады: кіріспе, сипаттама-длелдеуші жне аулы абылдаушы.
Прокурорды аулысын укiлеттi орган немесе лауазымды тла замен белгiленген мерзiмде, ал мндай мерзiм болмаан жадайда, прокурор белгiлеген мерзiмде мiндеттi трде орындауа тиiс. аулыны орындалу нтижелерi туралы прокурора дереу хабарланады.
Прокурорды аулысын белгiленген мерзiмдерiнде орындамау азастан Республикасы задарында кзделген жауапкершілікке кеп соады.
Санкция.
Санкция ыта бірнеше маынаны білдіреді. Осы аралап жатан аспекттен санкция - жоары инстанциямен бір нрсені бекіту, рсат беру.
Санкциямен прокурор ылмысты удалау жне баса органмен абылданан шешімні задылыын растайды.
Прокурорды санкциясы туралы «Прокуратура туралы» Заны 21-бабында айтылан.
Аталмыш норма бірнеше рет згертілген. Соы згертулер 24.11.2015 Замен енгізіліп, 2016 жылдан бастап олданыса енгізілген. Бл згерістер ылмысты-процестік кодекске енгізілген згерістер мен толытырулара байланысты болан жне прокурорды санкция беру кілеттігін шектеуге баытталан.
Бгінгі кні прокурор:
1) азаматтарды Конституциямен жне замен оралатын ытары мен мдделерін озайтын жедел-iздестiру іс-шаралары мен тергеу рекетiн, оны ішінде жасырын тергеу рекеттерін жргiзуге;
2) шетелдiктердi немесе азаматтыы жо адамдарды шыарып жіберу шiн стауа;
3) мемлекеттiк органдар мен оларды лауазымды адамдарыны (азастан Республикасы лтты Банкiнi лауазымды адамдарын оспаанда) банк пиясын райтын жаттара ол жеткiзуіне;
4) тiкелей замен кзделген зге жадайларда санкция (келiсiм) бередi.
Баса сзбен айтанда, прокурор санкциялайтын (санкция беретін) рекеттер тізімі недуір ысартылан. Мысалы, прокурор брыныдай айып таылан адамды ызметтен шеттетуге, сезiк келтiрiлген немесе айып таылан адамды сараптама жргiзу шiн медициналы мекемеге орналастыруа, тiнтуге жне (немесе) алуа, азастан Республикасыны аумаында ылмыс жасаан жне тергеуден жасырынып жрген адама атысты халыаралы iздестiру жариялауа санкция бермейді.
Бл рекеттер сотты зыретіне кіретін болды.
Мемлекеттік органдара ішінде банк пиясы бар жаттара ол жеткізуді санкциялау кезінде прокурор келесіні басшылыа алу керек.
"Банктар жне банктік ызмет туралы" азастан Республикасы Заыны 50-бабына сйкес банк пиясына банкті клиенттерi мен корреспонденттерi, оларды операциялары мен крсетілетін банктік ызметтерді алуа байланысты банктермен зара арым-атынастары туралы мліметтер, оны ішінде шектеусіз: банктік шоттарды бар екендігі, оларды иелерi мен нмiрлерi жне банктерді корреспонденттері, осы шоттардаы жне банкті з шоттарындаы ашаны алдыы мен озалысы, аударылан шоттардаы шектеулер (мемлекеттік органдарды шыыс операцияларын тотата тру, тыйым салу, кепілдер туралы шешімдері жне (немесе) кімдері), клиенттер мен корреспонденттерді жне банкті з операциялары (банк операцияларын жргiзудi жалпы шарттарын оспаанда), сондай-а банкті сейф жшiктерiнде, шкафтарымен й-жайларында сатаулы жатан клиенттер млкiнi болуы, иелерi, сипаты мен ны туралы апарат, клиенттерді кредит алу (осы бапта айындалан жадайлардан баса), тлемдер жне (немесе) аша аударымдары бойынша, оны ішінде банктік шотты ашпай орындалатын операцияларды жргізу туралы апарат кiредi.
Таратылу процесіндегі банк берген кредиттер туралы мліметтер банк пиясына жатпайды.
Банктерге жолданан зады тланы жне (немесе) оны рылымды блімшесіні банк шоттарыны, сондай-а зады тла рмай ксіпкерлік ызметті жзеге асыратын жеке тланы, жеке нотариусты, жеке сот орындаушысыны, адвокатты, ксіби медиаторды аымдаы шоттарыны бар-жоы жне нмiрлерi туралы, осы шоттардаы аша алдытары жне аша озалысы туралы сраныстарды санкциялау: сота дейінгі тергеп-тексеру органдарына - оларды ндірісіндегі ылмысты істерді зерделеуден со; клиенттерді экспортты жне (немесе) импортты операциялары жніндегі мліметтер туралы сранысты мемлекеттік кіріс органдарына, соны ішінде кеден баылау органдарына - сырты экономикалы ызметті жзеге асырушы жеке не зады тланы ызметін тексеріс таайындау туралы йарым сынан со; салы органдарына - салы тлеушіні тексеруді таайындау туралы зада белгіленген тртіппен шыарылан йарым бар болан жадайда; оалту жне банкротты саласындаы укiлеттi органа тлаа атысты банкротты жне (немесе) оалту туралы іс озалана дейінгі бес жыл ішіндегі кезе шін мліметті банкрот деп тану туралы зады кшіне енген сот шешімі бар болса.
Жеке тланы банк шоттарыны бар-жоы жне нмiрлерi туралы, осы шоттардаы аша алдытары мен аша озалысы туралы анытамалар, сондай-а оны банктi сейф жшiктерiнде, шкафтары мен й-жайларында сатаулы жатан млкіні сипаты мен ны туралы сранысты санкциялау анытау жне алдын ала тергеу органдарына: оларды ндірісіндегі ылмысты iстер бойынша, жеке тланы шоттарда немесе банкте сатаулы жатан ашасына жне зге де млкiне тыйым салынуы, олардан ндiрiп алу немесе млкiн тркiлеу олданылуы ммкiн болатын жадайларда, анытау немесе алдын ала тергеу органыны біріншi басшысы немесе тергеушісi ол ойан, мрiмен расталан жазбаша срау салу болса жргізіледі.
«азастан Республикасыны азаматтарына, оралмандара жне азастан Республикасында труа ытиярхаты бар адамдара оларды млікті жария етуіне байланысты раымшылы жасау туралы» азастан Республикасыны Заына сйкес жеке тланы, оны ішінде ксіпкерлік ызметін зады тла рмастан жзеге асыратын жеке тланы, жекеше нотариусты, жеке сот орындаушысыны, адвокатты, ксіби медиаторды банктік шоттарыны болуы жне нмірлері туралы, жария ету субъектілеріні ашаны жария ету шін ашылан осы шоттардаы ашаны алдытары мен озалысы туралы анытау жне алдын ала тергеу органдарыны, мемлекеттік кіріс органдарыны сраныстарына Бас Прокурормен немесе оны орынбасарларымен санкция беріледі.
Аталмыш рекеттерге санкция (рсат) бермес брын прокурор санкция срауа негiз болан материалдарды зерделейді, содан кейін ана лауазымды тланы аулысына брыштама жне ол ою арылы жиырма трт саатты iшiнде ресiмдейдi.
Замен оралатын пияны амтитын мліметтерді алуа байланысты жасырын тергеу рекеттерін оспаанда, крсетілген рекеттерге санкция азастан Республикасыны элек-тронды жат жне электронды цифрлы олтаба туралы занамасына сйкес электронды цифрлы олтаба арылы да куландырылуы ммкін.
Прокурор адамны жне азаматты бостанды ытарын шектеуi ммкiн жедел-iздестiру жне зге ызмет мселелерi жнiндегi ведомстволы нормативтiк ыты актiлердi олданылуына келiсiм бередi.
Нсау
Нсауды сипаттайтын "Прокуратура туралы" Заны 22-бабы ылмысты процестік кодексті абылдануына байланысты 04.07.2014 Замен жаа редакцияда берілген.
Оан сйкес прокурор:
1) ылмысты iстердi тергеп-тексеруге байланысты сота дейінгі тергеп-тексеру органдарына;
2) жедел-iздестiру ызметiн жне жасырын тергеу рекеттерін жзеге асыратын органдара;
3) занамада белгiленген зге де жадайларда нсау бередi.
Прокурормен нсау беру - процестік рекет, деуге де болады.
Прокурорды нсауы аныты, натылы жне айынды сияты талаптарыа сай болуы керек. Мысалы, кзбе-кз беттестіру ткізуді сына отырып, прокурор, оны кімні арасында жне тергеуді ай стінде ткізу керек екенін, андай сратар анытау керек екенін крсетуі тиіс.
Тергеушіге немесе анытаушыа нсауды прокурор, оны орынбасары немесе кілеттігіне сйкес кмекшісі де бере алады.
Прокурорды нсауына шаым жасау оны орындалуын тотатпайды.
Прокурор наты ылмысты істер мен материалдар бойынша нсау беру ыыымен атар нормативтік нсауларды да бере алады.
Ол туралы осы бапты 2-тармаында крсетілген. Атап айтанда, Республика Бас Прокурорыны жедел-iздестiру ызметi, жасырын тергеу рекеттері жне сота дейінгі тергеп-тексеру мселелерi жнiндегi нормативтiк сипаттаы нсауы барлы тергеу жне анытау органдарыны, жедел iздестiру ызметiн жне жасырын тергеу рекеттерін жзеге асыратын органдарды орындауы шін мiндеттi.
Мысалы, Бас Прокурорды наты арнайы жедел-іздестіру шарасына атысты нормативтік нсауы осы шараларды жзеге асыран кезде кез келген жедел-іздестіру органымен орындалу керек. Сота дейінгі тергеп-тексеру органдарын алатын болса, мысалы, егер Бас Прокурор наты тергеу рекетіне атысты нормативтік нсау абылдаса – бл нсау осы тергеу рекетін жасайтын кез келген тергеушімен, анытаушымен орындалу керек.
тініш
Прокурорды тініші туралы «Прокуратура туралы» Заны 23-бабында айтылан.
Прокурор заа сйкес бзылан ытарды алпына келтiру жне мемлекеттi, жеке жне зады тлаларды мдделерiн орау шiн сота талапты тiнiш жасауа хаылы.
Прокурорлы адаалау актілері абылданбаан немесе олар зада белгiленген мерзiмде аралмаан жадайларда прокурор органдар мен лауазымды тлаларды iс-рекеттерi мен актілерін жарамсыз деп тану туралы, сондай-а зады бзушылыты болдырмау туралы сота тiнiш беруге ылы.
Прокурор наразылы келтiрiлген актiнi кшiн арызды сот араана дейiн з аулысымен тотата труа ылы.
Сота берiлген прокурорлы адаалау актілерінi абылданбауына немесе араусыз алдырылуына байланысты тiнiштi сот зада белгiленген тртiппен арайды.
Прокурорды тiнiшiне мемлекеттік баж бен зге де алымдар салынбайды.
Прокурорды сота тініш жасау негіздері, тртібі мен мерзімі туралы, сондай-а оларды сотпен арау мерзімі мен тртібі 2016 жылдан бастап олданыса енгізілген азастан Республикасы Азаматты процестік кодексіні нормаларымен реттеледі.
Бл трыда міндетті трде аталмыш кодексті 54-бабын атап ту ажет. Осы бапты 3-блігіне сйкес прокурор азаматтарды ытарын, бостандытары мен зады мдделерін, зады тлаларды ытары мен зады мдделерін, оамды немесе мемлекеттік мдделерді орау туралы талап оюмен, арызбен сота жгінуге ылы. леуметтік саладаы шектелмеген адамдар тобыны ебек, трын й жне зге де ытары мен бостандытарын орау туралы, сондай-а рекетке абілетсіз азаматты мдделерін орауа талап оюды прокурор мдделі тланы тініші мен арызына арамастан беруі ммкін.
Талап ойан прокурор, бiтiмгершiлiк келiсiм жне дауды медиация тртiбiмен реттеу туралы келiсiм жасау ыынан баса, талап оюшыны барлы iс жргiзу ытарын пайдаланады, сондай-а барлы процестік мiндеттерiн мойнына алады.
Біра бл ыты жзеге асу шектері бар.
Атап айтанда, осы бапты 4-блігіне сай, егер талап оюшы прокурор млiмдеген талапты олдамаса, егер шiншi тлаларды ытары, бостандытары жне зады мдделерi озалмаса, онда сот талапты (арызды) араусыз алдырады.
Сол АПК-ті 29-тарауында прокурорды органдар мен лауазымды тлаларды актілері мен іс-рекеттерін засыз деп тану туралы жгіну тртібі айындалан.
Кодексті 292-бабына сйкес, егер жеке олданыстаы ыты актіге, сондай-а, мемлекеттік органны немесе лауазымды адамны рекеттеріне келтірілген прокурорды наразылыы осы актіні шыаран орган, немесе осы засыз рекетті жасаан лауазымды адам абылдамаса (анааттандырусыз алдырса), онда прокурор засыз актіні, іс-рекетті засыз деп тану туралы сота жгінеді.
Сота арыз наразылыты арау нтижелерi туралы хабарлама алынан кезден бастап он кн мерзiмде немесе оны арауды зада белгiленген мерзiмi ткеннен кейiн берiледi.
Прокурорды сота жгiнуi наразылы білдірілген (келтiрiлген) жеке олданыстаы ыты актіні олданылуын сот араана дейін тотата трады.
Сот прокурорды арызын істі сот талылауына дайындау аяталан кннен бастап он кн мерзімде прокурорды атысуымен жне наразылыты абылдамау туралы шешім абылдаан органны, лауазымды адамны немесе оны кіліні атысуымен арайды.
Сот органны, лауазымды тланы рекеттерiні (рекетсiздiгiні) жне шешімдеріні засыздыы туралы прокурорды арызын негізді деп танып, арызды анааттандыру туралы шешім шыарады. Сот органды, лауазымды адамды жол берілген бзушылыты толы клемде жоюа міндеттейді.
Аталмыш тртіп прокурорды нормативтік ыты актіні засыз деп тану туралы тініш берген жадайда да саталады.
АПК-ті 298-бабына сай заа сйкес келметін нормативтік ыты актіге наразылыты засыз нормативтік ыты актіні шыаран орган немесе лауазымды адам не жоары тран орган немесе лауазымды адам абылдамай тастаан жадайда прокурор нормативтік ыты актіні засыз деп тану туралы арызбен сота жгінеді.
Сота тініш жасау прокурорлы адаалау актілеріні е крделі трлері болып табылады, йткені сот процесіні айтысу аидасына сйкес рбір тарап іс бойынша зіні станымын длелдейтін длелдемелер мен уждерін келтіреді.
Сонымен атар, тінішті негізіділігіне ыты бааны сот береді. Ал за кшіне енген сот актісі барлы органдар мен лауазымды тлалар шін, оны ішінде прокурор шін міндетті болып табылады.
Прокурорды сота атысу тртібі жне оны кілеттіктері туралы келесі таырыптарда айтылады.
йарым
"Прокуратура туралы" Заны 24-бабына сай зады бзушылыты жою туралы жазбаша йарымды прокурор енгiзедi жне оны зады бзуа жол берген органа немесе лауазымды тлаа, не жiберiлген за бзушылыты жоюа кiлеттi органа немесе лауазымды тлаа жiбередi.
йарымны ыты кші ерекше жне те зор, йткені ол прокурор белгiлеген мерзiмде мiндеттi трде орындалуа тиiс, жне йарымны орындалуы туралы прокурора дереу хабарланады. Прокурорды йарымын орындамау азастан Республикасыны задарында кзделген жауапкершілікке кеп соады.
Сондытан йарым еркеше жадайда ана енгізіледі. Олар аталмыш нормада крсетілген:
егер зады бзу
- ашы сипатта болса,
- адамны жне азаматты ытары мен бостандытарына, сондай-а зады тлаларды, оам мен мемлекеттi замен оралатын мдделерiне елеулi зиян келтiруi ммкiн болса,
- дереу жойылмайтын болан жадайда.
Бл жерде айта кететін жайт: йарымды нормативтiк ыты актiлерге енгiзуге болмайды.
йарымда прокурор Конституцияны, задар мен Республика Президентi актілерінi бзылан нормалары крсетiп, ы бзушылыты сипаты мен за бзушылыты жою жніндегі шаралар туралы наты сыныстар беруге тиiс.
Прокурорды йарымына жоары тран прокурора не сота шаым берiлуi ммкiн.
йарыма шаымны берiлуi оны орындалуын тотата трмайды. Біра жоары тран прокурор немесе сот шаым бойынша шешiм абылданана дейiн йарымны орындалуын тотата тра алады.
сыныс
Прокурорды сынысы – ол мемлекеттік органдарды жне оларды лауазымды тлаларыны рекеттері (рекетсізіді) немесе засыз шешім абылдауыны нтижесінде пайда болан за бзушылытара прокурорлы елеу актісі.
За бзушылытарды жою туралы сыныс жол берілген бзушылытарды жоюа кілетті органа немесе лауазымды тлаа келтіріледі жне кідіріссіз аралуа жатады.
сыныс жазбаша трде шыарылады жне зіні мазмны бойынша келесі элементтерден турады:
– сыныс жолданан жне аныталан за бзушылыты жоюа кілетті лауазымды тланы аты-жні, йымны зады мекенжайы, сынысты шыарылу мезгілі;
– жатты аты, бзушылытар аныталан оамды атынастар саласы (мысалы, балаларды денсаулыын орау туралы занаманы бзушылытарын жою туралы сыныс);
– прокурорлы тексеру жргізілген йымны толы аты; аныталан за бзушылытарды, оларды теріс нтижелері, осы нтижелерге келіп соан себептер мен жадайларды сипаттау; жауапты тлаларды крсету, бзылан задарды тсіндіру, оларды жою туралы сыныстар. Сонымен атар, прокурор бзушылытарды жасаан жне олара келіп сотыран тлаларды ыты жауапкершілікке тартылуын талап етеді, сондай-а істі деректі жадайлара негізделген тиісті уждер;
– прокурорды занаманы бзушылытарды жою, Конституция мен занамалы актілермен кепілденген оамды атынастарды амтамасыз ету жне сынысты аралу нтижелерін бір ай мерзімде хабарлау туралы талаптары;
– прокурорды олы.
Прокурор зіні сынысында за бзушылытарды жою туралы талаптардан баса талаптар да оюы ммкін.
"Прокуратура туралы" Заны 25-бабына сйкес прокурор з зыретi шегiнде келесі сыныстар енгізеді:
1) задылыты бзушылытарды жою туралы;
2) ылмыс жасауа жне баса да ы бзушылытара ыпал ететін себептер мен жадайларды жою туралы;
3) азастан Республикасыны Конституциясына сйкес ол сылмаушылы ыы бар тлаларды одан айыру мселелерi бойынша;
4) зада белгiленген зге жадайларда.
сынысты лауазымды тла немесе орган задылыты бзылуын, сондай-а олара ыпал ететін себептер мен жадайларды жою бойынша шараларды мiндеттi трде абылдай отырып, прокурор белгілеген мерзімдерде, біра кнтізбелік отыз кннен кешіктірмей арауа тиiс.
Прокурор сынысты арау кезінде атысуа ылы. Мемлекеттік орган немесе лауазымды тла сыныс аралатын кнге дейін кнтізбелік ш кннен кешіктірмей сынысты арау орны мен уаыты туралы прокурора хабарлауа тиіс.
сынысты арауды нтижелерi жне олданылан шаралар туралы сыныс аралан кннен бастап ш жмыс кні ішінде прокуратураа хабарланады.
Алдын ала ескерту
Алдын ала ескерту "Прокуратура туралы" Заына 2010 жылы 29 желтосандаы Замен енгізілген.
Бл адаалау актісіні мні - оны за бзушылыты алдын алуа баытталаны. Басаша айтанда, бл акті ыты асаана емес бзушылара атысты жазалау шараларын олдану немділігіне баытталан.
ы бзушылытарды алдын алу шін жне заа айшы іс-рекеттер жасалатыны туралы млімет болан жадайда прокурор тиісті тлалара жазбаша трде алдын ала ескерту жолдайды.
Алдын ала ескерту адаалауды бір саласында ана олданылады, ол - адам жне азаматты ытары мен бостандытарыны, зады тлаларды жне мемлекетті мдделеріні саталуын адаалау (жалпы адаалау) саласы.
Алдын ала ескерту прокурорда дайындалып жатан заа айшы рекеттер туралы млімет болса, барлы жадайларда олданады. Біра тланы алдын ала ескерту шін бір де бір негіз - ол ылмысты жауапкершілікке кеп сопайтын ы бзушылытарды жасауа жне мемлекеттік немесе оамды мдделерге, немесе замен оралатын азаматтарды ытары мен бостандытарыны бзылуына келіп соатын дайындалып жатан заа айшы рекеттер туралы сенімді млімет болуы.
Алдын ала ескерту наты азамата жне наты зады тлаа жолданады. Онда прокурор за бзуа жол берілмейтіндігі туралы жне замен кзделген жауаптылы ескертеді. Егер алдын ала ескертуді субъектісі за бзушылытарды жоюа баытталан шараларды олданбаса, оан бзылан заны санкциялары олданылады.
Алдын ала ескертуді жолдау брын прокурор міндетті трде тскен мліметтерді тексеруі жне тиісті лауазымды тлалардан тсініктеме алуы тиіс.
Алдын ала ескертуде ойылан талаптар орындалмаан жадайда лауазымды тла зада белгіленген жауапкершілікке тартылуы ммкін.
Сонымен "Прокуратура туралы" Заны 25-1-бабына сай ы бзушылытарды алдын алу, оамды ауіпсіздікті амтамасыз ету, адам мен азаматты ытары мен бостандытарын орау масатында немесе дайындалып жатан ыа арсы рекеттер туралы мліметтер болан кезде прокурор жазбаша нысанда жеке жне зады тлалара зады бзуа жол берілмейтіні туралы алдын ала ескерту жасайды жне олара зада белгіленген жауаптылы туралы ескертеді.
Яни алдын ала ескерту жасау шін келесі жадайлар болу керек:
- ы бзушылытарды алдын алу, оамды ауіпсіздікті амтамасыз ету, адам мен азаматты ытары мен бостандытарын орау масатында;
- немесе дайындалып жатан ыа арсы рекеттер туралы мліметтер болан кезде.
Осы аталмыш жадайларды бірі туындаан кезде прокурор жазбаша нысанда жеке жне зады тлалара зады бзуа жол берілмейтіні туралы алдын ала ескерту жасайды жне олара зада белгіленген жауапкершілік туралы ескертеді.
ндеу
Аталмыш 29.12.2010 Замен адаалау актілеріні тізімі жаа актімен толытырылан.
Заны 25-2-бабына сай прокуратура органдары задылыты амтамасыз ету, ы бзушылытарды алдын алу, сондай-а оамды ауіпсіздікті амтамасыз ету, адам мен азаматты ытары мен бостандытарын орау масатында лауазымды тлалара, мемлекеттік органдара, зады жне жеке тлалара ндеу жасауа ылы.
Бл ретте ндеу баралы апарат ралдары пайдаланыла отырып немесе зге де жария ету тсілімен таратылады.
Алдын ала ескерту сияты ндеу задылыты амтамасыз ету, за бзушылытарды болдырмау масатында, сондай-а оамды ауіпсіздікті, адам мен азаматты ытары мен бостандытарын орау масатында жасалады.
ндеу лауазымды тлалара, мемлекеттік органдара, зады жне жеке тлалара жіберіледі.
Іс-тжірибеде бл адаалау актісі жиі олданылмайды, йткені оны олдануа кеп соатын жадайлар мемлекет пен оамда аз.
Дегенмен де, олар кездеседі. Мысалы, Бас прокуратураны prokuror.kz. ресми сайтында орналастырылан 30.10.2014 ндеуінде Бас прокуратура задылыты орнату жне ы бзушылытарды алдын алу масатында Ауанстан, Сирия, Ирак мемлекеттеріні ауматарында азастанны кейбір азаматтарыны жауынгерлік рекеттерге атысуы, сондай-а кейбір азаматтарды Украинаны отстік-шыысында жріп жатан арулы атыыса атысу шін кеткені туралы объективтік апарат бар екенін жне осы фактілер бойынша ы орау жне арнаулы мемлекеттік органдармен ылмысты істер озалып, тергелуін, ал кейбір істер бойынша айыптау сот кімдері шыарыланы туралы хабарлаан. Бізді азаматтарды аталмыш елдерге кету фактілері жаласып жатанын ескере отырып, Бас прокуратура мндай рекеттерді Р ылмысты кодексіне сйкес ылмыс екенін атап тіп, бл ылмыстарды аса оамды ауптілігін, шет елдерді ана емес з елімізді бейбіт міріне ауіп тндіретінін крсеткен. Сондытан Бас прокуратура елімізден аталмыш мемлекеттерге кеткелі жатан азастан Республикасыны азаматтарын ылмыстарды жасаудан бас тартуды, ал жасаан жадайда ылмысты жауапкершілікке тартылатындарын оларды естеріне салан. Сонымен атар, аталмыш ндеуде ресми трде мндай сигналдарды міндетті трде тиісті мемлекеттік органдармен мият тексерілетінін жне жоспарланан немесе жасалан ылмыстар туралы объективті апарата атысты тлаларды барлыы ылмысты удалауа шырайтындыы ескертілген.
Занамалы актіге тсiндiрме беру
"Прокуратура туралы" Заны 26-бабына сай жеке не зады тлаларды занамалы актілерді (азастан Республикасы Парламентіні жне оны Палаталарыны аулыларын оспаанда) бiлмеуi немесе дрыс тсiнбеуi занамалы актілерді не азаматты немесе шектелмеген тлалар тобыны ытары мен бостандытарын бзуа алып келуі ммкін деп пайымдауа жеткiлiктi негiздер болан кезде прокурор занамалы актіні мазмнына тсiндiрме бередi.
Осы норманы мият зерделесек, аталмыш адаалау актісі наты жадайларда ана шыарылады: тланы занамалы актіні бiлмеуi немесе дрыс тсiнбеуi задарды не азаматты немесе шектелмеген адамдар тобыны ытары мен бостандытарыны бзылуына кеп соу ммкіндігі аныталса.
Мндай жадайды прокурор ай уаытта анытайды? Тек ана зі тиісті тексеру жргізу нтижесінде.
Сонымен атар, Республиканы занамасына сйкес занамалы актіні кез келген мемлекеттік орган немесе тла тсіндіре бермейді. Мндай зырет шектелген органдар санында ана бар.
Мысалы, тек ана азастан Республикасыны Конституциялы Кеесі занамада крсетілген тртіппен Ата заымызды нормаларын тсіндіре алады.
Тиісінше нормативтік ыты актілеріні нормаларын оларды шыаран орган тсіндіре алады.
Демек, прокурора тскен кез келген занамалы актіні тсіндіру туралы тініш анааттандыруа, сондай-а тініш берушіге занамалы акті тсіндірілуге жатпайды.
Алайда прокурор тексеру жргізу немесе баса рекетіні нтижесінде Заыны 26-бабында кзделген жадайларды анытаса, занамалы актіге тсіндірме беру адаалау актісін шыаруа хаылы.
Сонымен атар, ыты актiнi жобасы занамалы актіге (азастан Республикасы Парламентіні жне оны Палаталарыны аулыларын оспаанда) сйкес келмеген жадайларда, прокурор актiнi абылдайтын органа немесе лауазымды адама тиісті занамалы актіні талабын тсiндiредi.
Прокурорлы адаалау актілері орындалмаан жадайда оларды мжбрлеп орындату шаралары абылдануы ммкін.
Мндай шаралар "Прокуратура туралы" Заа 2002 жылы 9 тамыздаы Замен енгізілген. жаа 26-1-баппен толытырылан.
Заны 26-1-бабында келесі мжбрлеп орындату шаралары крсетілген:
1) прокурорды аулылары мен йарымдарын з еркiмен орындамаан жадайда, ол млкiнен мжбрлеп айыруды кздейтiндерiн оспаанда, прокурорды талаптарын мжбрлеп орындату туралы аулы шыаруа жне оны орындау шiн укiлеттi мемлекеттік органдара жiберуге ылы. Укiлеттi мемлекеттік органдар прокурорды тиiстi аулысын алан бойда оны орындауа дереу шаралар олдануа мiндеттi.
2) лауазымды тлалар, азаматтар айатар беру шiн прокуратура органдарына келуден бас тартан жадайда, прокурор ондай тланы прокуратура органдарына жеткізу (кштеп келу) туралы аулы шыаруа ылы, оны жиырма трт саат iшiнде iшкi iстер органдары орындайды.
Прокурорды прокурорлы адаалау актісін мжбрлеп орындату туралы аулысы - "Атарушылы іс жргізу жне сот орындаушыларыны мртебесі туралы" азастан Республикасыны Заыны 9-бабына сйкес атарушылы жатты бір трі болып табылады, сондытан міндетті трде орындалуа жатады.
«Прокуратура туралы» Заны 27-бабына сйкес з ызметiнi жариялылыын амтамасыз ету шiн прокуратура органдары адамны жне азаматты конституциялы жне замен оралатын зге де ытарын, зады тлалар мен мемлекеттi мдделерiн бзан органдар мен лауазымды тлаларды засыз iс-рекеттерi мен шешiмдерiне прокурорлы адаалау актілерін баралы апарат ралдарында жариялай алады.
«Прокуратура туралы» Заны 8-бабында прокурорды актілеріні шаымдану ммкіндігі кзделген.
Яни прокурорды iс-рекеттерi мен актiлерiне жоары тран прокурора немесе сота шаым беруге болады.
Прокурорды талаптары мен актiлерiне шаым беру оларды орындалуын тотата трмайды.
Біра сот не жоары тран прокурор прокурорды iс-рекетiне немесе актiсiне арыз (шаым) бойынша шешiм шыарылана дейiн оларды орындалуын тотата тра алады.
Жоары тран прокурор азаматтарды жне (немесе) зады тлаларды шаымдары бойынша не з бастамасы бойынша тмен тран прокурор актiлерiнi кшiн жоя алады не оларды айтарып ала алады.
Бл норманы мтініне сай прокурорды кез келген актісі шаымдалуы ммкін сияты. Біра мына мселеге назар аудару ажет.
Бгінгі кні Жоары Сотты тжірибесіне сйкес тек ана белгілі немесе наты рекеттерді жасауа мжбрлейтін немесе міндетті трде орындалуа тиіс прокурорлы адаалау актілері ана сота шаымдалуы ммкін.
Оларды ішінде аулы, санкция, йарым.
3.Прокуратураны ыты актілеріні екінші топтамасы прокуратура органдарыны немесе жеке алынан прокуратураны йымдастыру ызметімен байланысты.
Оларды атарына буйрытар, нсаулар, кімдер, ережелер, нсаулытар жатады.
Аталмыш актілерді кейбіреуі нормативтік ыты сипатта болуы ммкін, жне олара "ыты актілер туралы" азастан Республикасы Заыны талаптары ыпал етеді.
«Прокуратура туралы» Заны 18-бабыны 3-тармаына сйкес прокуратураны ережелерi мен нсаулытары тиiстi прокурорларды бйрытарымен бекiтiледi.
Яни, Бас Прокурор, сондай-а з зыреті шегінде облыс прокуроры, аудан прокуроры баыныстаы прокурорлар мен кімшілік жмыскерлеріні тиісті сратар боынша ызметін реттейтін ержелер мен нсаулытарды здеріні бйрыымен бекітеді.
Баса актілер: бйры, нсау, кімдер бйрыпен бекітуді талап етпейді.
адаалау атарымын жзеге асыру кезінде прокурорларды басшылыа алатын азастан Республикасы Бас Прокурорыны бйрытары жне оысндай бйрытармен бекітілген нсаулытар туралы келесі дріс материалдарында наты айтылады.