Таырыбы: Экология – табиатты орау мен тымды пайдалануды теориялы негізі.Экология блімдері.

Дріс кОМПЛЕКСТЕРІ

 

айта делді:б..к., аа оытушы. Молдаарызова А.Ж.

оытушы Айтжанова Г.М.

 

 

Алматы, 2016 ж.

 

 

Кафедра мжілісінде талыланып бекітілді

Хаттама №_____ ______________ 2016 ж.

 

 

Кафедра мегерушісі, профессор Кенесариев У.И.

 

Таырыбы: Экология – табиатты орау мен тымды пайдалануды теориялы негізі.Экология блімдері.

2. Масаты:экологияны ылым ретінде алыптасуы, оны рылымы, міндеттері мен негізгі задылытары, тірі азалара жаымсыз сер ететін экологиялы факторлар туралы білімдерін алыптастыру.

3. Дрiс тезистерi:Экология, негізгі тсініктер. азіргі тада экология сабаына алуан трлі тсінік бар, е жиі олданылатыны: экология – бл тірі азалар мен оларды тірішлік ету ортасы арасындаы байланысты зерттейтін ылым. "Экология" терминін (грек сзі: ”oіkos”

- ”й”, ”тіршілік ету ортасы”; ”logos” - ”ылым”) 1866 жылы неміс биологы Эрнст Геккель сынан. Ол зіні «Азаларды жалпы морфологиясы» (1866 ж.) кітабында экологияны биологияны бір блімі – оршаан ортада азаларды тіршілік ету сапасы туралы ылым деп атады.

Ол зіні «Организмдерді жалпы морфологиясы» (1866 ж.) атты кітабында, биология тарауларыны бірін экология – организмдерді оршаан ортада мір сру жадайлары туралы ылым деді. Ежелгі гректі “oikos” осы ылымны атауы ралуы ана емес, жне адам игерген жне тратандырылан табиатты белгілеу шін «ойкумена» («экумена») ымын раан. Адам космосты игеруімен «экумена» ымы жер шегінен рі асты, ал экология, зірше білім ретінде болмаса да, термин ретінде рбір адамны санасына кірді. азіргі уаытта биология тарауларыны бірі емес, онымен туыстыына география, саяси экономика, философия да, жне жаратылыс жне оамды ылымдарды барлы комплексі таласады. Оны стіне, азір экология ылым ымыны шегінен шыып, мемлекеттік жне рбір адамны аладау мен амын ойлау затына айналды. Олай болса, экология барлыына атысты, йткені, егер экологиялы кйреу экологиялы апата дейін дамыса, ол ешкімді де аямайды. азiргi кездегi экология – бл ылым, зара арым атынасты оытумен айналысады.

1971 ж. Б.Коммонерді алыптастыранэкологияны негізгі задары:

1. Барлыы барлыымен байланысты (табиаттаы былыстар мен процесстерді байланысы).

2. Брі айда болса да бару ажет (кез келген табии жйе тек сол жерді оршаан ортасындаы энергетика мен апаратты ммкіндіктерін пайдалана отырып ана дами алады).

3. Табиат «жасы» біледі (табиатты механизмдері мен функциялары туралы наты длелді апаратты білмей отырып, оны жасартамыз деп табиата зардабымызды тигізуіміз ммкін).

4. Еш нрсе тегін берілмейді (адамны ебек барысында алынан затты барлыыны орны толтырылу ажет).

Ортаны экологиялы факторлары. “Экологиялы фактор” дегеніміз тірі организмдерге тікелей немесе жанама трде сер ететін ортаны кез келген элементі.Организмдер шін экологиялы факторларды трлі млшері, не дегейі трліше сер етеді. Экологиялы факторларды сер ету сипаты жне организмні оан жауап реакциясы фактор серіні интенсивтілігімен немесе оны млшерімен аныталады.

Кез келген организмні тіршілігі шін олайлы не олайсыз болып саналатын факторлар серіні белгілі интервалы болады. Экологиядаы классикалы немесе деттегі классификация бойынша экологиялы факторлар абиотикалы, биотикалы жне антропогенді болып блінеді.

Абиотты факторлар – бл тірі емес табиатты сері, тірі азалара тікелей немесе жанама сер етуі (жары, температура, радиация, ысым, ауа ылалдылыы, суды рамы, жергілікті рельеф т.б.).

Биотты факторлар – тірі азаларды бір біріне тура немесе жанама трде сер етуі. Кез келген аза зіне шынайы жадайда баса азаларды ртрлі серін сезеді.

Антропогенді факторлар – адамны іс рекетінен пайда болатын фактор. Жиі олданылатын терминдерді бірі «антропогенді фактор». Адамны тіршілік барысына байланысты фактор. Соы жылдары сер ету кшіне байланысты антропогенді факторларды жеке дегейлі фактор етіп арайды.

азіргі экологияны рылымы мен міндеттері. Экология – барлы тірі организмдерді тіршілік ету ортасын зерттейтін комплексті ылым. Экологияны басты зерттеу нысаны - экожйе, яни, тірі азалар мен тіршілік ортасынан ралан бірттас табии жиынты. Сонымен бірге, оны зыреттілік аумаына азаларды кейбір трлерін зерттеу (азалы дегей), оларды популяциясы, яни, бір трді жиынтыы (трді популяциялы дегейі) жне биосфера толыымен (биосфералы дегей) кіреді.

4.Иллюстрациялы материалдар:мультимедийлік презентация.

5.дебиет:

1. Экология: учеб.пособие / C.А. Сергейчик. - Минск:Современная школа, 2010. -400 с.,

2. Экология в вопросах и ответах: учеб.пособие/ В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс,

2009.-378с,

3. Учение об окружающей среде:учеб. пособие/ Г.К. Ерубаева: Алматы, казак универс 2011.-153с.

4. Экология и устойчивое развитие.учеб. пособие/ Колумбаева С.Ж., Бильдебаева Р.М., Шарипова М.А. Алматы, аза университеті, 2012 -133 с.

5. Экология: учеб.пособие / В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2008.-315с, стр. 5-14.

6. Бигалиев А.Б., Халилов М.Ф., Шарипова М.А. Основы общей экологии Алматы, «аза университеті» , 2007- 240с.

7. Кенесариев У.И., Жакашов Н.Ж. Экология и здоровье населения. Учебник для ВУЗов и колледжей. - Алматы, 2002 -260 с.

8. Хандогина Е.К., Герасимова Н.А., Хандогина А.В. Экологические основы природопользования, М., «Форум», 2007

9. Вернадский В.И. «Философские мысли натуралиста», М., «Наука», 1988

10. Вернадский В.И. «Живое вещество», М., «Наука». 1969

11. Доклады Министерства охраны окружающей среды РК «О состоянии природной среды РК» 2000-2007гг.

12. Колумбаева С.Ж., Бидельбаева Р.М. Общая экология. Алматы, «аза университеті» , 2006-195с.

13. Общая экология: учеб.пособие/ МаулкенАкишовна Аскарова.- Алматы: азаун-ті, 2004.- 184 с.

6.орытынды сратары(кері байланыс):

1. Экология, негізгі тсініктер.азіргіэкология.

2. Экологиялы білім.

3. Б.Коммонерді алыптастыран экологияны негізгі задары.

4. Ортаны экологиялы факторлары.