Дріс №1. Сенімділік туралы мліметтер
Сенімділік теориясыны негіздері.Сенімділік – жмыстаы уаытын сипаттайтын бйымны асиеті, яни, ол пайдалану процесінде болатын бйымны негізгі сипаттамаларыны згеруін ескереді.
Бйымны сапасы оны сенімділігіні негізгі болып табылады.
Бйымны сапасы дегеніміз атаратын ызметіне сйкес оны іс жзінде олдануылуына жарамдылы дрежесін анытаушы асиеттеріні жиынтыы. Бйымны сапасын баалау объективті блу шін санды крсеткіштерді лесін кбейтуге тырысу керек. Бйымны сапасын сипаттайтын асиеттер жиынтыына оны ртрлі кзараста сипаттайтын параметрлер кіреді.
Параметрлер негізгі жне осымша болып блінеді.
Негізгі параметрлерге бйымны жмыс істеуіне те маызды оны сипаттаушы санды крсеткіштер (мысалы, уаты, німділігі, жылдамдыы, ысымы, жкктергіштігі) кіреді.
осымша параметрлерге жмыс істеуге олайлылыын, сырты трін жне басаларды сипаттайтын санды крсеткіштер кіреді.
Пайдалану кезінде бйымны асиеттеріні згеру задылытарымен сенімділік теориясыайналысады.
ндірісте бйымны сапасын анытайтын касиеттерді баалау олайлылыына байланысты екі топа блге болады:
1) «лездік асиеттер» - ыса уаыт ішінде бйымды жасаушы заводтарда немесе оны пайдалануды е алашы уаыттарында баылаулы тексерулер кезінде баалауа болатын сипаттамалары (уаты, німділігі, сырты трі жне т.б.);
2) бйымды пайдалануда немесе арнайы стендтерде сынаанда кп уаытты ажет ететін сипаттамалары.
Техникада сенімділік бойынша терминдер МЕСТ 13377-67 крсетілген. Бл МЕСТ бойынша сенімділік теориясыны терминдері мен аытамаларын 4 топа блуге болады:
- объектілер;
- кйлері мен оиалары;
- асиеттері;
- сенімділіктін санды крсеткіштері.
Объектілер.Бл топа жндеуге жарамды жне жарамсыз бйым (жйе) мен блшектер (жйе элементтері) кіреді.
Бйым – объекті жніндегі жалпы ым. Оан машиналар, механизмдер, агрегаттар жне олардын элементтері жатады.
Жнделмейтін деп істен шыан жадайларда жндеуге болмайтын бйымдарды айтады.
Жнделетін бйымдара істен шыан жадайларда жндеуге болатындар жатады.
Кйлері мен оиалары. Жмысабілеттілігі – бйымны берілген функцияларды техникалы жаттарда ойылан талаптара сйкес параметрлермен орындайтын оны кйі.
Ааулылы - бйымны техникалы жаттардаы талаптарды біреуіне де болса сйкес келмейтін кйі. Ааулылы істен шыаратын жне істен шыармайтын болып блінеді.
Істен шыу – жмысабілетіні бзылуына келетін оиа. Бл оиа пайда болу себептеріне туелді істен шыулар жйені элементтері иратылуымен байланысты жне байланысты емес болып екіге блінеді.
1.1-кесте - Істен шыуды сыныптамасы
| Сыныпталу белгісі | Істен шыуды трі |
| Пайда болу шарты | алыпты жадайда жне алыпты емес жадайда пайда боландар |
| Пайда болу себептері | иратылуымен байланысты жне байланысты емес |
| Тегі | рылымды, технологиялы, пайдаланулы |
| Пайда болу сипаты | Кенеттен, бірте бірте, аны, жасырын, толы жне жартылай |
| Істен шыуларды зара байланысы | Туелсіз жне туелді |
| Салдарлары | ауіпті, ауіпсіз, ауыр, жеіл |
| Дрыстау крделілігі | арапайым, крделі |
| Болжау ммкіншілігі | Болжанатын, болжанбайтын, жмыс істеу уаыты немесе параметрлері бойынша |
асиеттері. Сенімділігі – бйымны талап етілетін уаыт ішінде зіні пайдаланулы асиеттерін сатай отырып берілген функцияларды орындау асиетті.
Істен шыпаыштыы – бйымны жмыс істеу уаыты ішінде мжбрлік зіліссіз жмыс абілетін сатау асиеті.
Жндеуге жарамдылыы - бйымны техникалы ктім жне жндеулер кмегімен істей шыулары мен аауларын болдырмауа, анытауа жне дрыстауа ынайлылыын крсететін асиеті.
Саталыштыы - бйымны техникалы жаттарда крсетілген сатау жне тасымалдау мерзімдерінен кейін жне сол кезедерде шарттастырылан пайдаланулы крсеткіштерін сатау асиеті.
мір затыы - бйымны техникалы ктім мен жндеуге арналан зілістерімен шектік кйге дейін жмыс абілетін сатау асиеті.
Сенімділікті санды крсеткіштері.Істен шыпай жмыс істеу ытималдылыы – берілген уаыт немесе жмыс уаыты ішінде істен шыпауы.
Мысалы, бйым t уаыт жмыс істеді дейік. Ал, Т - оны істей шыпай жмыс істейтін кез-келген уаыты. T>t , сонда t уаыты ішінде ешандай істен шыу болмайды.
p(t)= P(T, t), (1.1)
мнда, p(t) – істей шыпай жмыс істеу ытималдылыы.
1. Жмысты басында (t=0), p(0)=1.
2. Жмыс істеу кезінде, t 
T, p(t) монотонды кемиді.
3. Бйымны жадайы шектікке жеткенде t 
, p(t)=0.
Істен шыпай жмыс істеуді статистикалы ытималдылыы:
р *(t) = 
(1.2)
мнда, N(0) – t=0 кезіндегі (пайдаланудын е басындаы) ааусыз бйымдар саны;
N(t) – t уаыты ішіндегі ааусыз бйымдар саны;
п(t) – t уаыты ішіндегі істен шыан бйымдар саны;
Істен шыу ытималдылыы - берілген уаыт немесе жмыс істеу уаытында істен шыуларды пайда болу ытималдылыы:
q(t) = P {T 
t}. (1.3)
Істен шыу ытималдылыыны статистикалы баасы:
q* (t) = 
. (1.4)
Бдан, p(t) + q(t) = 1 екені шыады.
Істен шыулар жиілігі –кезкелген уаытты Т істен шыпай жмыс істеу уаытынан t аз болу ытималдылыы тыыздыы немесе t уаыт стіне дейінгі істен шыулар ытималдылыыны тыыздыы:
a(t) = 
/(t) (1.5)
Оны статистикалы баасы:
a*(t) = 
, (1.6)
мнда, N(t + 
t) – ( t + t) уаыты стіне дейінгі ааусыз бйымдар саны;
- уаыт интервалы;
уаыты ішінде істен шыан бйымдар саны.
Істен шыулар арыны - істен шыулар болмаан уаыт стіне дейінгі жадайда берілген уаыттан кейін уаыт бірлігі ішінде жнделмейтін бйымдарды істен шыу ытималдылыы, яни t уаыт сті шін бйымны істен шыу ытималдылыыны шартты тыыздыы:
. (1.7)
Істен шыулар арыныны статистикалы баасы:
. (1.8)
Бірінші рет істен шыана дейінгі жмыс істеу уаыты – бір партиядаы бйымдарды бірінші істен шыуа дейінгі жмыс істеу уаытыны орташа мні.
T0p= 
. (1.9)
Онын статистикалы баасы:
T*0p= 
, (1.10)
мнда, N0 - сыналатын бйымдар саны;
ti – і- інші бйымны жмыс істеу уаыты.
Істен шыулар аыныны параметрі – арастырылып отыран уаыт сті шін аландаы, уаыт бірлігі ішінде жнделетін блшектерді істен шыуларыны орташа саны:
w*(t) = 
, (1.11)
мнда, 
уаыты ішінде істен шыан бір типті бйымдар саны.
алпына келтіруді орташа уаыты – бір істен шыуды табуа жне дрыстауа кеткен мжбрлік регламенттелмеген тотауды орташа уаыты:
, (1.12)
мнда, 
- бйымны жндеуге жарамдылыын е крнекті крсететін санды сипаттаманы бірі.
Дайынды коэфициенті - жоспарланан техникалы ктімдер арасындаы кездейсо тадалан уаыт стінде бйымны жмыс абілетті болатыны ытималдылыы:
Kдай= 
, (1.13)
Мнда, 
кейбір пайдалану уаыты мерзіміндегі бйымны істен шыпай жмыс істеуіні жиынтыы;
кейбір пайдалану мерзіміндегі аауларды табуа жне дрыстауа кеткен уаыт жиынтыы.
Техникалы пайдалану коэфициенті - пайдалану мерзімінде бйымны жмыс істеу уаытыны осы жмыс істеу уаыты мен осы пайдалану мерзімі ішіндегі техникалы ктім мен жндеуге кеткен уаытты осындысына атынасы.
KТ.П. = 
, (1.14)
мда, 
j-ші жндеуге кеткен уаыт;
к – арастырылып жатыран уаыт аралыындаы жндеулер саны.
Уаыт оры – техникалы жаттарда крсетілген шектік кйге дейін бйымны жмыс істеу уаыты.
Орташа уаыт орыны статистикалы баасы:
, (1.15)
мнда, 
j-ші бымны уаыт оры;
j-ші бйымны і жне (і+1) істен шыулар арасындаы істен шыпай жмыс істеу уаыты;
n - арастырылып жатан уаыт ішіндегі істен шыулар саны;
N0 - сыналатын бйымдар саны.
. (1.16)
Гамма пайызды уаыт оры 
бйымдарды берілген типіні орташа шарттастырылан пайыз саны 
болатын жне одан артатын уаыт оры.
ызмет мерзімі- техникалы жаттарда крсетілген шектік кйге жеткенше немесе тізімнен шыарыланша бйымды пайдалануды кнтізбектік затыы.
Жндеуді зіндік ебексыйымдылыы – пайдалануды белгілі бір мерзіміндегі жндеуді орташа ебексыйымдылыыны бйымны орташа жмыс істеу уаытына атынасы:
, (1.17)
мнда, 
жндеуді орташа ебексыйымдылыы.
Параметрлерді алпына келтіру коэффициенті – бйымны жндеуден кейінгі (немесе істен шыуды дрыстааннан кейінгі) параметрлеріні шамасыны осы параметрді алашы шамаларына атынасы:
. (1.18)
дебиеттер: 3 нег. 
, 8 ос. 
.
Баылау сратары:
1. Бйымны сенімділігі дегеніміз не?
2. Сенімділікті параметрлері андай?
3. Сенімділік теориясыны терминдері мен оларды анытамаларын атаыздар.
4. Сенімділікті андай санды крсеткіштерін білесіздер?