Дріс №9. Блшектерді жндеу тсілдері
осылысан жерлерді бзылу себептері жне оны жмысабілеттілігін алпына келтіру дістері.Машиналарды мір затыы (уаыт оры) оларды кейбір осылысан жерлеріні жмыс абілетін сатау затыына туелді.
Жмыс процесі кезінде осылысан жерлерді элементтері ажалады, яни , оларды рылымды параметрлеріне жататын: беттеріні кедір-бдырлыы, геометриялы пішіні, жмыс беттеріні лшемдері - згереді.
Крсетілген параметрлерді згеруіні жиынтыы осылысан жерлерді негізгі рылымды параметріні – саылауды згеруіне, сондай-а блшектерді зара орналасуыны бзылуына келеді. Саылауды шектік шамасына жеткен кезде осылысан жер жмысабілетін жоалтады. Бл жерлерді жмысабілетін алпына келтіру шін бастапы саылауды, яни, осылысатын блшектерді бастапы орналасуын амтамасыз ету керек. Ол ш діспен іске асырылады:
1) блшектерді лшемдері згертілмей;
2) бастапы лшемдері згертіліп;
3) бастапы лшемдері алпына келтіріліп.
Блшектерді орналасуын оларды лшемдерін згертпей алпына келтірумына тсілдермен іске асырылады: саылауды реттеумен, ажалан блшектерді бірін ауыстырумен немесе оны баса жмыс алпына ауыстырып оюмен.
Блшектерді орналасуын ішінара алпына келтіру, егер жнделген осылысан жерлерді уаыт оры кезекті жндеу аралы кезеге жеткілікті болса ана тиімді. Блшектерді бастапы лшемдерін згертіп орналасуларын алпына келтіру дісі мынадай тсілдермен ске асырылады: жндеу лшемдерін олданумен, осымша жндеу блшектерін пайдаланумен.
Блшектерді лшемдерін бастапы шамаларына дейін жеткізумен орналасуларны алпына келтіру дісі осылысан жерлерді бастапы рылымды параметрлерін толыынан алпына келтіреді. Бл кезде оны жмысабілеті толыынан алпына келтіріледі.
Тозан блшектерді жндеу тсілдеріні сыныптамасы.Жндну ксіпорындарында блшектерді пайдалану нтижесінде бзылан осылысан жерлерді орналасуын, механикалы беріктігін, тозуа тзімділігін жне жегіге тзімділігін алпына келтіруді амтамасыз ететін блшектерді жедеуді ртрлі тсілдері кеінен олданылады.
Тозан блшектерді жндеуді тсілдері мыналар:
1) механикалы деу;
2) ысыммен деу;
3) пісіру;
4) балыма ю;
5) металдау;
6) гальваникалы сіру;
7) днекерлеу;
8) йкеліске арсы орытпаны айта ю;
9) пластмассамен жабу;
10) желімдеу.
Жнделген блшектерді мір затыы оны бастапы физика-химиялы асиеттеріне жне сіресе оны жмыс беті андай дрежеже згеруіне туелді. Блщектерді жндегенде оны физика-химиялы жне пайдаланымды сипаттарын, атап айтанда шаршауа беріктігін нашарлатпайтын, ал егер бл ммкін болмаса, онда оларды аз ана дрежеде згертетін жндеу тсілдерін олданан жн.
Блшектерді бастапы лшемдерін алпына келтіру негізінен екі жолмен іске асырылады. Олар:
1) тозан беттерді сіру;
2) тозан беттерді пластикалы деформациялау.
Механикалы деумен блшектерді жндеу.Жндеу лшемдері тсілі. Бл тсілді маынасы осылысан тозан блшектерді бірін, детте, жасалуы иынын,дрыс геометриялы пішін беру жне талап етілген кедір-бдырлылыты алу шін алдын-ала белгіленген жндеу лшемдеріне дейін механикалы дейді де, ал екіншісін жаасымен немесе алдын-ала белгіленген лшемге дейін жнделгенімен алмастырады. Сонда осылымдарды бастапы бірігуі (саылауы) амтамасыз етіледі.
Стандартталан жндеу лшемдері алдын-ала белгіленеді, оларды саны мен санды лшемдері аныталады. Сол лшемдерге сйкес осымша блшектерді комплектісі жасалынады.
Білік-мойынтірек жбыны жндеу лшемдерін анытау шін екі жадай арастырылады:
1) сырты беті бойынша білік біркелкі ажаланда (9.1-сурет, а);
2) сырты беті бір жаынан ажаланда (9.1-сурет, б).
|
9.1 – жндеу лшемдерін анытауды
слбасы: а – білік біркелкі тозан кезде;
б– білік бір жаынан жазан кезде.
; (9.1)
II жндеу лшемі
; (9.2)
III жндеу лшемі
, (9.3)
мнда, dб – білікті бастапы диаметрі, мм;
- білікті жндеу лшемдері, мм;
х – жндеу лшемін алуа арналан діп, мм;
- жндеулік аралы, мм
(9.4)
Жндеу лшемдерін белгілегенде блшекті беріктігі, аттылыы кемитінін, кейбір жадайларда зіндік кшсалма артатынын ескеру керек.
Біліктер шін жндеу лшемдеріні саны:
, (9.5)
мнда, dmin – білікті шектік рауалы е кіші лшемі, мм.
Бір жаынан тозан білікті жндегенде блшекке дрыс геометриялы пішін беру жне ааулы беттік абатты алып тастау шін механикалы деу ажет болады. Бл кездегі білік мойныны жндеу лшемдері мынадай:
, (9.6)
. (9.7)
шамасын мына формуламен анытайды:
, (9.8)
мнда, Smax – осылыстаы е лкен рауалы саылау, мм;
Sбас – осылыстаы бастапы саылау, мм;
- мойынтірек білікке араанда анша есе тез тозатынын ескеретін коэффициент;
- мойынтіректі тозу шамасы, мм.
Сыранау мойынтіректерінде саылауды реттеу шін аралы тсемдер пайдаланылады. Олар блшектерді ажалуына арай саылауды шамасын Sбас шамасында стап тру шін біртіндеп алынып тасталып отырады. Аралы тсемдерді жалпы алыдыын т мына формуламен анытайды:
. (9.10)
Бдан:
. (9.11)
Ішкі цилиндрлік беттер шін бірінші жне соы жндеу лшемдерін есептеуге арналан формулалар мынадай:
біркелкі тозан кезде
; (9.12)
; (9.13)
. (9.14)
бір жаты тозанда
; (9.15)
; (9.16)
мнда, Dб – тесікті бастапы лшемі, мм;
- тесікті жндеу лшемдері, мм.
Жндеу лшемдері тсіліні артышылытары: блшекті ызмет уаытыны артуы; ымбат жне жасалуы иын блшекті жндеу технологиясыны арапайымдылыы; осылымдаы алмаастырылатын блшекті алдын-ала дайындап алу ммкіншілігі, бл жндеу уаытын ысартуа жне нын тмендетуге ммкіндік береді.
Бл тсілді кемшіліктеріне осылысатын блшекті алмастыруды, бірнеше жндеу лшемдеріні болуына байланысты арты осымша блшектерді болуын жатызуа болады.
Бл тсіл компрессорлар мен іштен жану озалтыштарыны цилиндрлерін, иінді білікті мойындарын, ротор стеліні тісті тжін жне баса блшектерді жндегенде олданылады.
осымша жндеу блшектері тсілі. Бл тсілді маынасы ажалан бетті жндеуге оан тікелей бекітілетін жндеу блшегін пайдалану болып табылады. осымша блшекті алыдыы детте жнделетін тозу шамасынан едуір арты, сондытан осымша блшекті бекітпестен брын жнделетін блшекті ажалан абатын алып тастайды.
Бл тсілді пайдаланып білікті шеткі мойындарын жндегенде, егер оны механикалы беріктігі ммкіндік берсе, мойынды кіші лшемге дейін дейді, сонан кейін тлкені жабыстырады да, мойынды ажетті лшем мен кедір-бдырлылытара дейін дейді. Тлкені білікке осымша штифтермен, бранда арылы немесе электрлік пісірумен бекітуі де ммкін.
Білікті ортаы мойындарын жндегенде екі жарты тлкені пайдаланады. Оларды алдын-ала делген жерге штифтермен немесе пісірумен бекітіп, сыртын ажетті лшемге дейін дейді.
ажалан тесіктерді жндегенде олады лшемдерін лкейте ылайды да, оан жндеулік тлке енгізеді. Сонан кейін тлкені ішін ажетті лшемге дейін дейді. Жндеу тлкесіні абырасыны алыдыы болаттар шін 2÷2,5 мм кем емес те, шойындарда 4÷4,5 мм болуы керек. осымша жндеу блшектерін алдын-ала дайындап оюа болады.
арастырылып жатыран тсілді кемшілігі механикалы деу нтижесінде негізгі блшекті механикалы беріктігіні кемитіндігі.
Блшекті бір блігін алмастыру тсілі. Бл тсілді маынасы – блшекті ажалан блігі алынып тасталып, оны орнына осымша блшек ойылады. Алмастырылан блік блшекті негізгі блігімен пісірумен, брандамен, желімдеумен немесе баса бір тсілмен біріктіріледі де, сонан со ажетті длдік пен бетті кедір-бдырлылыына дейін тпкілікті механикалы деледі.
Бл тсілді кемшілігі жылулы делген блшектер шін бан сас жндеуді крделілігі.
Блшектерді ысыммен жндеу.Блшектерді ысыммен жндеуді маынасы пластикалы деформацияны кмегімен блшекті материалдарын тарату нтижесінде жмысшы бетті бастапы лшемдерін алпына келтіру болып табылады.
Бл тсілмен жндегенде мынадай негізгі талаптар орындалуы керек:
1) жнделетін блшекті жмысшы емес беттерінде арты материалдар оры болуы;
2) материалды жеткілікті пластикалылыы;
3) жнделген блшекті механикалы асиеттері жаанікінен кем болмауы;
4) механикалы жне жылулы деу жмыстарыны клемі аз болуы;
5) бл тсілмен жндегенде шынытырылан немесе беріктендірілген блшектер алдын-ала жасытылуы немесе босасытылуы керек.
|
9.2 – сурет – блшектерді ысыммен
деуді трлері.
баыты деформация 
баытымен беттеспейді.
Кеіту (9.2-сурет, б) блшекті биіктігін сатай отырып немесе азана згерте оны сырты лшемдерін лкейту шін олданылады. Бл кезде сер етуші кш Р баыты деформациямен баыттас, металл ортадан сырты жиекке ыыстырылады.
Жаншу (9.2-сурет, в) ортасы тесік блшектерді сырты беттеріні лшемдерін кеміту есебінен ішкі беттеріні лшемдерін кемітуге пайдаланылады. Жаншу кезінде сырты кш Р баыты деформациямен баыттас, металл сырты жиектеріне арай ыыстырылады. 5.6-суретте тлкені жаншуа арналан рал крсетілген.
Созу (9.2-сурет, г) блшекті кейбір жерлеріні клдене имасын кеміту есебінен оны зындыын сіруге пайдаланылады. Бл кезде сырты кш Р баыты ажетті деформация баытымен баыттас емес.
Таптау (9.2-сурет, д) блшектікейбір жерлеріндегі металды ыыстырып оны сырты лшемдерін лайтуа немесе ішкі лшемдерін кемітуге олданылады. Таптау кезінде сырты кш Р пен деформация баыттары арама-арсы.
Тзету деформацияланан блшекті пішінін алпына келтіруге олданылады. Тзету кезінде сырты кш Р пен деформация баыттары баыттас. Тзетуді статикалы кш тсірумен немесе атамалаумен іске асырады.
Статикалы кш тсіруде престер олданылады. Оны кемшіліктері: кері сер салдарынан траты пішін алудыиындыы,шаршауа беріктікті тмендеуі жне блшекті ктеру абілетіні кемуі. Тзетуді тратандыру шін ыздыруды немесе ос тзетуді, яни блшекті арсы жаына арай майыстырып, содан кейін айтадан тзетумен алпына келтіруді олданады.
атамалаумен блшекті кез-келген жерін алаан баытта тзетуге болады. атамалауа пневмобаланы пайдаланады. атамалаудан кейін блшекті жарыты бар-жоына тексеру керек.
Блшектерді ысыммен жндеуді артышылытары: алпына келтіру сапасыны жоарылыы, стандартты жабдытарды пайдаланылуы, металдарды сіруді ажеті жотыы, яни немділігі.
Бл тсілді кемшіліктері: жнделетін блшектерді трлері шектеулі,кейбір жадайларда айтадан жылулы деулер жргізу керек, рбір блшекті жнжеуге арнайы жара ажет.
дебиеттер: 2 нег. [41-43], 3 нег. [113-122], 7 ос. [28-38].
Баылау сратары:
1. осылысан жерлерді алпына келтіруді андай дістері бар?
2. Блшектерді жндеу тсілдеріні сыныптамасы андай?
3. Блшектерді механикалы деуді андай тсілдері бар?
4. Блшектерді ысыммен жндеуді маынасы неде?