Машина жасауды даму тарихы
Машина жасау ндірісіні дамуындаы сраныс – «Машина жасау технологиясы» жаа ылымыны шыуына себепкер болды. Машина жасау технологиясы – бл берілген уаытта е аз тірі жне оамды ебек шыыны жне ндірістік бадарламада, млшерде белгіленген сапаа ойылатын талаптар, яни е аз зіндік нмен машина жасау туралы ылым. Машина жасау технологиясы – бірнеше даму кезеінен ткен ылым:
1. (1929-1930ж.) Елдегі ндірісті айта рылуыны басталуы мен алпына келтіруді аяталу кезеіне сйкес келеді. Машина дайындаудаы отанды жне шетелдік ндірістік тжірибелер жиынтыы аралады. Отанды жне шет елдік журналдар мен каталогтарда р трлі блшектерді, жабдытар мен ралдарды деу процесстері жне елді жобалаушы йымдарыны алашы жетекшілік жне нормативті материалдары жариялана бастады.
2. (1930-1940ж) бл кезедерде Бауман атындаы Мскеу станокты-ралды институтында инженерлерді дайындау басталан болатын. 1933ж. Бл кезеді машина жасау технологиясыны басталуы деп сипаттауа болады. 1933-1935 жылдар аралыында кеестік профессорлар Соколовский, Каширин, Ковандарды ылыми ебектері жарияланды. Техникалы процестерді типтік принциптеріні игерілуі, оларды тжірибелік дамуыны іске асуы, оларды жинау мен лшеу кезіндегі базалау теориясыны игерілуі жне деуге жіберу есептері дістеріні рылуы осы кезеге тн. Технологиялы жйені атадыын рену бойынша жмыстар басталады. 1970ж. КСРО-ны халы комисариатыны «Машина жасау зауыттарында технологиялы ережелерді орындау» туралы жарлыынан кейін машина жасау технологиясыны дамуы мен мекемені оамды технологиялы дегейін ктеруге, жйелі жне ыпты технологиялы жаттар руа, сонымен бірге шыарылатын бйымны сапасын ктеруге те атты кіл блінді. Осы кезеде Серго Орджаникидзе атындаы Мскеу сонок жасау зауыды, Мскеу болат-конструкция зауыты, Тбилиси станок жасау зауыты, Киев автоматтар-станоктар зауыты ркендей бастады.
3. (1941-1970ж) лы отан соысы жылдары мен соыстан кейінгі даму жылдарын амтиды. ОС жылдары кеес машина жасауы ауыр сынаты бастан кешірді. 1945 жылы иындытара арамастан, халы шаруашылыын ктеруге ажетті 38,1 мы станок шыарылды. Соыстан кейінгі жылдарда отанды машина жасауды негізгі масаты шыарылатын німні технологиялы параметріні рылымын жетілдіру болды. 1959 жылдан бастап Кеес Одаыны зауыттары станоктар жасаудан баса елдерді алдына шыты. Бл кезе машина жасау технологиясыны интенсивті дамуымен, жаа технологиялы идеяларды игерілуімен, технологиялы ылыми негіздерді алыптасуымен жне дайындамаларды деуді жаа длдік теориясыны алыптасуымен ерекшелінеді. Жабдытар мен ралдарды жинау жмыстарыны жне деу процесстеріні длдіктерін талдау шін ытималды теориясы мен математикалы статистика дістері кеінен олдана бастады. Технологиялы жйені атадыы туралы теория, оны деу німділігі мен длдігіне сері игерілді. Дайындамаларды сериялы ндірісте деуді технологиялы процесстерін жинатау жне автоматтандыруды йымдастыру мселелерін игеру осы кезеде басталан.
4. 1970 жылдан азіргі уаыта дейінгі аралыта машина жасау теориялы проблемалар мен міндеттерді шешу шін оамды ылымды кеінен олдануымен ерекшелінеді. Тжірибелік жне теориялы есептерді шешу шін теориялы ылымдар механика, физика, химия, пластикалы жне материал тану теориялары болып блінеді. Процесстерді моделдеу мен жобалауда есептеу техникасын кеінен олдану жне станоктарда деу процесстерінде автоматтандыру бадарламаларын іске асыру, технологиялы процесстерді жобалауды автоматтандыру жйесіне (ТП ЖЖАЖ) келді. Машина жасау пні кесу теориясы, металлкесуші станоктар мен ралдар, техникалы лшеуіштер, материал тану жне термо деу ымдарымен тыыз байланысты. Машина жасау ксіптік ндірістерді жетілуіне жне жаа техниканы шыуына байланысты тез дамитын, е жас ылымдар атарына жатады.
Машина жасау ндірісіні объектісі болып машина табылады.
Машина – энергия немесе ндіріс жмысын жасау шін масатты озалысты іске асыратын механизм немесе механизмдер йлестігі.
Машиналар 2 сыныпа блінеді.
1. Пайдалануа олайлы энергияны бір трін тзуші – озалтыш машиналар;
2. Ебек объектісіні жадайы мен пішініні асиеттеріне згерістер енгізетін жмысшы – арулы машиналар.
ндіріс процесінде жне машина жасау мекемелерінде машиналар, механизмдер, ондырылар, оларды агрегаттары мен блшектері бйымдар болып табылады.
Бйым – ндірісте жасалынып шыарылан зат немесе заттарды жиынтыы. Олар таайындалуына байланысты екіге блінеді:
1. Таратылуа арналан негізгі ндіріс бйымы;
2. Кмекші ндіріс бйымы.
МЕСТ бойынша келесі бйымдар арастырылады:
Блшек – жинаты операцияларды олданбай материал маркасы мен аталуы бойынша бір текті жасалынан бйымдар. Жинатауа атыстын р бір блшекте жанасатын жне жанаспайтын беттер болады. Блшекті жанасатын бетін жинау кезінде сйкес жанастыру керек. йткені блшектерді жинау кезінде бір блшекті негізгі базалары баса кмекші базалара сйенеді. Белгілі жмыс функциясын атаратын жанасушы беттер (жетек айысымен жанасатын шкивтер беті, брандалы байланыстардаы бранда беттері) функциональді, яни орындаушы деп аталады.
Базалы блшек – бл жинаты байланысуларда байланыстыру ызметін атаратын базалы бетті блшек.
Жинаты бірлік – бл жеке жиналатын жне жинау процесіне бір ттас болып атысатын бйым блшегі. Жинаты бірліктер 1-ші, 2-ші, 3-ші жне т.б. атарларда болады. Негізгі жинау бйымы болып 0-ші атардаы жинаты бірлік саналады.
Жинаушы жина – бл жинау шін жмысшы орына берілетін бйымдар блшектеріні рама тобы.
Машина жасау мекемелеріні ндіріс объектісі болып, кешендер мен оларды блшектеріні жинаы табылады.
Кешен – бл зара пайдалану функцияларына арналан, біра жасаушы-мекемеде жиналмаан, (екі немесе бірнеше рама блшектен тратын) екі немесе одан кп арнайы жасалынан бйым.
Жинаталушы бйым – бл жасаушы-мекеме шыаран, бйымны раушы блігі ретінде олданылатын, жеткізіп беруші-мекеме бйымы. раушы бйымдара жиналушы блшектер мен жиналушы бірліктер жатады. Барлы раушы бліктер (жинаушы бірліктер) жинауды тиімді технологиялы процессін жне жасауа ойылатын технологиялы талаптар мен конструкциясын ескере отырып жобаланады. Технологиялы бірліктер мен конструктивті жинаты бірліктер талаптара сйкес ерекшеленеді.
Конструктивті жинаты бірлік – бл туелсіз жеке жинау шарттарын, негізгі маанасын ескермей (май ткізгіштер мен газ блушілер жйесі), функциональді белгілері бойынша жобаланатын бірлік.
Технологиялы жинаты бірлік – бл баса бйым блшектерінен блек жиналатын жне баса рама бліктермен ана бірге белгілі бір функция орындайтын торап.
Конструктивті-технологиялы бірлік – жинаты бірлікті туелсіз жеке жинау шарттары мен функциональді таайындалу шарттарына жауап беретін (брамалар, сораптар, беріліс ораптары), жинаты бірлік конструкциясыны е жасы нсасы болып табылады.
Осындай конструктивті-технологиялы бірліктерден агрегаттар рылады.
Агрегат – бл жеке жне жинаты белгілі бір функция орындайтын жне бйымны баса рама блшектерінен блек жиналу, толыымен зара алмасу ммкіндігі бар бірлік. Бйымдарды жинау модульді жне агрегатты болады. р бір жинаты бірлік блшекті байланыс трінде болады.
азіргі кездегі машиналарда маызды сипаттамасы сапасы болып табылады. Белгілі бір крсеткіштер жйесі сапа мен оны жадайын сипаттайды. Машинаны жетістік дрежесі оны уатымен, ПК-мен, німділігімен, тиімділігімен, автоматтандырумен, длдігімен жне т.б. рнектеледі. Машинаны сапасын жалпы баалау шін оны жмыс абілеттілігі, яни техникалы жатында крсетілген нормативті параметрлеріні мндерін сатай отырып, тапсырылан функцияларды орындау кезіндегі бйымны жадайы. Осыан байланысты негізгі сипаттамасы сенімділік болады.
Сенімділік – бл зіні жмыс абілеттілігі кезінде саталынатын бйым асиеттері.
| Жинаты бірлікті сипаттамасы
| |
Блшектерді байланысу трлері
Бйымны ызмет крсету уаыты – бл за мерзімділік пен тотаусыз жмыс істеу тсінігін беретін асиет.
Тотаусыз жмыс істеу– бл біршама уаыт ішінде реттелусіз жне жндеусіз жмыс абілеттілігін здіксіз сатайтын бйым асиеті.
за мерзімділік – бл алдаы жадайыны басталуына дейін, яни аныталан технологиялы ызмет крсету мен жндеу кезіндегі барлы пайдалану уаыты аралыында жмыс абілеттілігін сатайтын бйым асиеті.
Сапа, пайдалану крсеткіштерінен баса машинаны тиімді пайдалану, дайындау мен жндеу жйесіні ндірістік технологиялы крсеткіштерімен де сипатталады:
1. Ебек сыйымдылыы – алыпты ебек арындылыы кезіндегі бйымны жасау уаытыны затыын анытайды;
2. Станок сыйымдылыы – бйымны барлы блшектерін жасау шін станоктар немесе баса жабдытарды бос болмау уаытыны затыын сипаттайды;
3. ндірістік цикл – бйымды жасау немесе жндеу процессіні басынын аяына дейінгі кн тізбелік араашытыы, сонымен бірге баса да техникалы-йымдастыру сипаттамалары;
4. Конструктивті жаластырулар - бл баса бйымдарда абылданатын немесе абылданан, блшектер мен жинаты бірліктерді олданылу ммкіндігін анытайтын бйым асиеті.
5. Технологиялы жаластырулар - бл технологиялы операциялар мен технологиялы жабдытауды анытаушы, ндірістерде олданылатын технологиялы процесстерді пайдалану ммкіндігін анытайтын бйым асиеті.
азіргі кездегі машиналар мен ралдарды жасау технологиялы процесстерді наты йымдастырылуын талап етеді. ндірістік процесстерді тиімді йымдастыру келесі ндірісті техникалы дайындауларды жргізбейінше ммкін емес:
- конструкторлы дайынды, яни бйымдар конструкциясын игеру жне ндіріске сйкес спецификациялармен ресімделіп шыарылытын бйымны жеке блшектері мен жинаталушы элементтеріні, бйымны жалпы жинаыны сызбаларын жасау;
- технологиялы дайынды, яни аныталан уаыт, шыару мен шыын клемінде берілген сапа дегейінде бйым шыаруа ндірісті дайындыын амтамасыз ететін зара байланысан процесстер ттастыы. Дайындыа жататындар:
1. бйымны технологиялыын амтамасыз ету;
2. технологиялы процесстерді игеру;
3. технологиялы жабдыталуды заттарын игеру жне жасау;
4. ндіріске технлогиялы дайындауды процсстерін басару.
- аныталан уаытта, шыару мен шыынды ажетті клемде бйым жасауды ндірістік прцесстерін кнтізбелік жоспарлау.
сынылатын дебиеттер:
1нег.: 6-25 бет., 2 нег.: 3-15 бет.
Баылау сратары:
1. Бйымдарды за мерзімділігі дегеніміз не?
2. Байланысуды андай трлері болады?
3. блшек дегеніміз не?
4. Конструктивті-технологиялы бірлік дегеніміз не?
5. Конструктивті жне технологиялы жаластырулар дегеніміз не?
