No-Till technologies of processing of ground, as a way of decrease in a net cost of production of grain of wheat a grade Omskаya 18
А.Б. Ныманов, Т.М Аксагов, А.З. Ахметов, А.З. бдіали
Бидай тымыны Омская 18 сортыны зіндік нын тмендету жолдары ретіндегі олданылатын топыра деуді жинатау технологиясы
Сберегающие технологии почвообработки, как путь снижения себестоимости продукции зерна пшеницы сорта Омская 18
No-Till technologies of processing of ground, as a way of decrease in a net cost of production of grain of wheat a grade Omskаya 18
ТОО «Костанайский НИИСХ», с. Заречное, Казахстан
The limited liability company « Kostanay RI of an agriculture», Kazaкhstan
Бл маалада астыты німділігіне, топыра ылалдыына, экономикалы тиімділігіне топыра деуді ышамдауды сері сипатталан. 3 кестеде бірге берілген, мліметтер 2006-2010 жылдарды зерттеулерді жргізілген нтижелерін амтиды. 2 дебиет деректері олданылан.
В статье описывается влияние минимизации обработок почвы на влажность, урожайность, экономическую эффективность. Приведены три таблицы, данные несут информацию 2006-2010 годов исследований. Использовано два источника литературы.
In article influence of minimization of processings of ground on humidity, productivity, economic efficiency is described. Three tables are resulted, given bear the information about 2006-2010 of researches. It is used two sources of the literature.
Осы кнгі агробизнестегі е бір маызды мселелеріні бірі аграрлы німдерді тиімділігін арттыру болып табылады.
азастан Республикасыны Президенті Н.А.Назарбаев халыа жолдауында энергошыынды тмендетуді амтамасыз ететін тиімді технологиялара негізделетін экономикамызды бсекеге абілеттілігін атап тті [1].
нім ндірісі шыынын тмендету мселелерін шешу шін, ксіпорында ртрлі шаралар енгізіліп жне барлы факторлары ескерілген бадарлама зірленуі ажет: 1) негізгі орды пайдалануды жасартумен байланысты бадарламалар (ксіпорынды арты кліктен босату, техникаларды тозуын тмендету жне де техниканы жндеу шыындарын тмендету); 2) жмыс кштерін пайдалануа байланысты шаралар ( ебек німділігін жоарлату, ебек шыынын ысарту). Сонымен оса, топырапен жмыс істегенде, ебектегі негізгі рал ретінде, ылалды тиімдірек олдану, жел эрозияларын болдырмау, оларды нарлылыын алыптастыру жне сатап алумен байланысты шаралар жргізу ажет. Бгінгі даму кезеінде кн тртібіне елді агрондірістік кешені, алдына бірнеше маызды міндеттер ойылып отыр. Асты ндірісіні траты дамуыны перспективалы баыты, бкіл лемдік даму беталысы болатын орсатаыш ндіру технологиясын жетілдіру жне зірлеу болып табылады [2].
Осы масатпен останай АШЗИ- алымдарымен бізді облысымызды кейбір шаруашылытарында олданылып жатан ылал-ор сатайтын топыра деу технологиясы жетілдіруде. ЕвроАзиатты рылытарда оны нлдік технология деп есептейді, Латын Америкасы елдерінде, Австралияда, АШ жне Канадада оны No-till (Zero-till) деп атайды.
Бл технологияны басты масаттары:
Экологиялы кзарастан – эрозияны баылауа алу, топыра нарлылыын жасарту;
Экономиялы кзарастан – аз жмыс жктемесі болан жадайда кірісті арттыру.
Бізбен ор жинау саласында материалдар жиналды. 2001-2010 жылдары аралыында жалпыжою рекетті гербицидтеріне ауыстыру жне топыраты ндеуден жартылай немесе толы бас тарту негізінде асты даылдарын деу технологиясын зірлеу бойынша зерттеулер жргізілді. останай АШЗИ жне басада ылыми-зерттеу мекемелерімен Солтстік азастан жадайларында буды культиваторлауды орнына гербицидтерді олдану, сіресе рашылы жылдары, топыратаы ылал млшерін арттыратыны аныталды. Гербицидті (нлдік) буларда арамшптер тымдары толыыра кктейді, бл топыратаы потенциалды орды азайтады.
Жинатаушы (нлдік) технологиясы зіні бастамасын барынша биік кесіндісіндегі (27-30 см) орылан егістікті орнын алдыру жне сабанды сатаумен асты жинау стінен алады. Орылан егістікті орны жне жабын хайуанаттар дниесі жне микроорганизмдер ызметі арындылыын амтамасыз ететін топыратаы органикалы заттарды жалыз тпдерегі болып табылады. Сонымен оса, орылан егістік аясы жне тасталан сімдік алдытары топыраты жел жне су эрозиясынан орайтыны атап ткен жн.
Биік кесінді маындаы аыз, кзгі-ысы мезгілде ар тотатуа жасы себепші. Ал сатау арылы астыты жинау кезінде егістікті бетінде алдырылан жабындау абат, сутежегіш абілеті бар, сондытан ылал сиымдылыын арттырады, физикалы кебуді болдырмайды, сол арылы топыратаы ылал орын жоарлатады. Ылал оры туралы млімет 1 кестеде крсетілген.
1 кесте
ртрлі егінжайлар ауыспалы егістігі бойынша егу уаытына саталуы жне ысы –кзгі мезгілдердегі топыраты метрлік абатындаы ылал орыны динамикасы (2006-2010ж.ж.).
| Егінжайды ауыспалы егістігі. Топыраты деу | ыса кету алдындаы ылал оры, мм | ар жамылысыны биіктігі, см | ар тыыздыыг/см3 | ар рамындаы су, мм | Ылалды жалпы оры, шыын дарды есептемегенде,мм |
| Таза, ытырма бу | 136,5 | 43,0 | 0,26 | 246,5 | |
| Гербицидті бу(нлдік) | 141,3 | 31,0 | 0,27 | 224,3 | |
| Орылан егісті орнына жол салушы – топыра-орауды деу | 88,8 | 22,9 | 0,27 | 148,8 | |
| Орылан егісті орнына жол салушы — нлдік деу(деусіз орылан егістік орны) | 108,8 | 27,9 | 0,27 | 183,8 |
Солтстік азастан жадайларындаы кез келген «деу» масаты ылалды сатап алу, сондытанда оларды ар жинауа алай сер етенін білу ажет.
Топыра деуді минималдау (асты егінжайындаы ауыспалы егіс), саталан алдытарымен биік орылан егістікті орнын алдыру ар жамылысыны орлануына о сер етеді. Нлдік технологиясындаы ар рамындаы су млшері алан фондардан асып тсті.
арды жиналуы толыымен егінжай бетіне байланысты болады. Ытырма будаы ар кп жиналан, тиісінше ардаы ылал оры те жоары болды. Гербицидтты булар аржинауды орылан егістік орны жне ураан алды сімдіктері арылы жинады, сондытан басалардан артта алды.
ыса кету алдындаы ылал оры жне ысы жауын-шашындар жиналу ерекшеліктері ртрлі егінжайлар ауыспалы егістіктерінде жне ртрлі фондарда ар еруден егуге дейінгі уаытта ылал динамикасына сер етуі бден ытимал.
ар еру аяталуы кезінде барлы негізгі егінжайлар мен агрофондар бойынша ылалды жалпы оры те биік болды. Біра, егінжайлардаы мзды деуде жалпы ылал оры 148,8 мм, ал орылан егістік аясында – 183,8мм рады. Осылайша, ылал е аз топыра орауды деу егінжайларында жиналады.
Демек ылалдаы ор бидайды німділігіне сер етуі керек. 2 кестеде 2006-2010 жылдарда р трлі деу технологияларымен жне жер тыайтыштары трлерімен алынан бидай астыыны німділігі крсетілген (Омская 18).
2 Кесте
2006-2010 ж.ж. деу технологиясына байланысты бидай астыыны німділігі
| Ауыспалы егістігіні егінжайы | німділігі, ц/га. 2006 – 2010жж орташа аланда | ||
| Топыра деуді топыра орау жйесі | Топыра деуді минималды жйесі | Топыра деуді нлдік жйесі | |
| Сржер 1-ші бидай | 27,6 | 28,4 | 28,9 |
| Сржер 2-ші бидай | 23,4 | 23,3 | 24,2 |
| Сржер 3-ші бидай | 21,7 | 21,0 | 22,2 |
| Ауыспалы егістік бойынша орташа аланда | 24,2 | 24,2 | 25,1 |
Кестені талдау сріжер кейінгі бірінші даыл бойынша орсатау жаа арай німділігіні суін крсетеді. алан екі даылдардар бойынша топыраорау жне минималды деу мліметтеріні біркелкілігі байалады. Барлы даылдар бойынша нлдік технологиясы жне орташа аланда 4-танапты бидай сріжер ауыспалы егістігі бойынша, 2006-2010 ж.ж. те жоары нім алынды жне баылаудан биік болды (топыраорау жйесі).
Асты німділігіні крсеткіштері толыынша деуді экономикалы серіне жне німні зіндік нына сер етеді ( 3 кесте ).
3 кесте
2010ж. топыра деу жйесіне байланысты бидайлы 4-танапты ауыспалы егістігіне 1га шыыны бойынша бидай астыы німіні экономикалы сері.
| Топыра деу жйесі | 1 га ауыспалы егістігінде ндірілді | 1 га ауыспалы егісті тура шыындары | Бидай астыыны зіндік ны, тг | |||||
| Бидай, тонн | Жалпы нім, тг | Пайда тг | адам.-са. | Теге,барлыы | ЖЖМ, % | Гербицидтер, % | ||
- Бидай астыыны ны 1 тонна бидайа 25000 теге есебімен алынан (2006-2010жж. орташа аланда).
- Пестицидтермен тыайтыштар ны 2010 ж. шілде айындаы базар баасымен алынан.
Кесте мліметтері крсетеді, гербицидтік механикалы деуді (толы немесе бліктеп) айырбастау бидайлы ауыспалы егістігіндегі бидай ндірісіне жіберілетін аражат жне ебек шыындарыны тмендеуіне кеп соты. Дстрлі немесе минималды жйелері трлеріні шыымы егістікті гектарына алынан жне жалпы німдеріне жаындайды. Е німді крсеткіштерді нлдік жйесі крсетті. Бл жерде топыраты минималды деу артышылыы айындалады, « біз нерлым топыраты азыра десек, сорлым кп пайда аламыз». Топыраты нлдік жйемен деу 793 тг/га топыраорау жесімен салыстыранда, ндірілген тонна бидай зіндік ныны тмендеуіне кеп соты.
Сонымен оса, зерттеу жылдарында нлдік технологиясы бойынша делетін Омская-18 бидай сорты (2006-2010жж) жоары сапа крсеткіштерін крсетті: протеин-15,6 %; лпа -31,2%; 1000 бидай массасы -31,4г; натура-760г/л. Яни, 2 класса лайыты бидай алынды.
орытындылай келе, саталу технологиясыны артышылыы, нім ндірісіні табысын жоарлатып жнеде зіндікнын тмедеуіне жадай жасап, жоары сапалы німні суіне, ебек жне ашалай, материалды орларды пайдалану серіні жоарлауында екенін атап ткен жн.
Дебиеттер тізімі
1 Послание Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева народу Казахстана 28.01.2011 г.
2 Каскарбаев Ж.А., Седов Г.В. Особенности агротехники яровой мягкой пшеницы при нулевой технологии возделывания // Сб. докладов международной конференции «НОУ-ТИЛЛ и плодосмен – основа аграрной политики поддержки ресурсосберегающего земледелия для интенсификации устойчивого производства». – Астана – Шортанды, 2009. – С.354