Меншікті обьектілері мен субьектілері , нысандары мен трлері

Меншікті экономикалы жне ыты мні

Меншік ыы — субъектіні за жаттары арылы танылатын жне оралатын зіне тиесілі млікті з алауынша иелену, пайдалану жне оан билік ету ыы.

Меншік ыы мміле жасалан кезде болан барлы жктемелерімен баса адама беріледі. Меншік иесіні з млкін иелену ыы, пайдалану ыы жне оан билік ету ыы болады. Меншік ыыны мерзімі шексіз. Млікке меншік ыы Азаматты кодексте кзделген негіздер бойынша ана ытиярсыз тотатылуы ммкін.

Экономикалы трыдан иелену объектісі те маызды болып табылады. Объектілерді бір жаынан ндіріс факторлары, талаптары жне ралдары, екінші жаынан ттынушылы игіліктер деп блу шешуші леуметтік экономикалы мнге ие. Алайда, меншік жйесіндегі басты анытаушы объект ндіріс ралдары болып табылады деп есептеу жн емес. Жмыс кші, апарат, аыл-ой німі, сондай-а аша аражаттарына деген меншік те экономикалы рдістерге айтарлытай дрежеде сер етеді.

Аылшын загері Б.Оноре меншік ытарыны жиынын толы крсетіп, жалпы меншік атынастарыны жиынтыынан келесідей 11 элементті бліп крсетеді:

— иелену ыы;

— пайдалану ыы;

— басару ыы, яни меншік объектісіні алай, кіммен жне андай талаптара сйкес пайдалану ммкіндігі жнінде шешім абылдау;

— меншікті пайдаланудан табыс алу ыы;

— затты капиталды нына ы (иеліктен шыару, ттыну, згерту, физикалы рту ыы);

— ауіпсіздік ыы – арсы иммунитет;

— мраа алдыру ыы;

— меншік ытарыны мерзімсіздігі;

— зиянды пайдалануа тыйым салу, яни меншікті басалара зиян келтірмейтіндей пайдалану міндеті;

— меншікті арыз тлемі ретінде пайдалану ммкіндігін кздейтін мліктік жауапкершілік;

— «айтарым сипатындаы меншік ытары, яни келісім-шарт мерзіміні бітуіне, оны талаптарыны бзылуына байланысты лдекімге берілген ы абілеттілігіні айтарылуы.

Меншік ытары

1. Млікті меншіктенуге атысты оамды атынастарды реттейтін ыты нормалар жйесі;

2. Занамалы трыдан жан-жаты амтамасыз етіліп, меншігіне бекітілген млікті меншіктенушіні з алауы мен мддесіне орай иелену, пайдалану жне оан билік ету ммкіндігі, сондай-а з шаруашылыыны стемдік аясына згелерді араласуына жол бермеу ммкіндігі.

Бл ммкіндіктер заа айшы келмейтін жне згелерді зады ытары мен мдделерін таптамайтын кез келген рекет арылы жзеге асады. Бл трыда меншік ыы ш трлі бліктен трады:

1. Иелену хаысы – меншіктенушіні млікке деген шаруашылы стемдігі. Яни млікті иесіне за жзінде бекітілуі;

2. Пайдалану хаысы – млікті іске асырып, пайдаа жарату;

3. Билік ету хаысы – ыты рекеттер жасау арылы млікті тадырын белгілеу.

Мысалы, йді иесі оны сатса да, жала берсе де немесе зі трса да зі біледі. Осы шеуі Меншік ыыны рамдас бліктері боланмен, барлы кезде бірге жрмейді. Мысалы, жала алан птерді пайдалану хаысы боланымен, жалдаушыны ол птерге деген иелену жне билік ету хаысы жо. Крсетілген ш ммкіндікті ішіндегі млікті меншіктендіретіні, яни е маыздысы иелену хаысы. алан екеуі меншік иесінде болуы да, болмауы да оны меншік ыынан айыра алмайды. Сондытан млікті барлы ауыртпалыы, жауапкершілігі меншік иесінде.

Меншікті обьектілері мен субьектілері , нысандары мен трлері

Меншік – белгілі бір материалды игілікті иелігіне алу шін адамдар арасындаы атынас. Меншікті экономикалы мазмны ндірістік атынастар жиынтыы, яни ндіру, блу, айырбастау жне ттыну арылы крсетіледі. Меншікті ыты мазмны меншік иесіні табыс пен ауісіздікті иелену, пайдалану, басару ыы.

Меншік субъектісі – меншік атынастарыны активті жаы, яни меншік объектісін иелену ыы.

Меншік объектісі - меншік атынастарыны пассивті жаы, яни табиат, заттар, энергия, мліктер, апараттар т.б. Меншік объектісі мен субъектісі арасындаы атынас иелік ету, пайдалану, билік ету, жауапкершілігі бір уаытта ыты, зады жне экономикалы категориямен байланысты.

Меншік объектісі – келесідей трдегі меншік атынастарыны пассивті жаы:

а) жылжымайтын млік — жер учаскелері, сондай-а имараттар, рылыс жне жермен тыыз байланысты зге де мліктер, яни орны ауысан жадайда негізгі ызметіне айтарлытай клемде (алпына келместей) нсан келетін объектілер;

б) жылжитын млік — клік ралдары, айналыстаы тауарлар, баалы ааздар, аша, мліктік ытар, т.б.

в) аыл-ой меншігі (интеллектуалды меншік) – рухани, ой абілетімен байланысты іс-рекетті нтижелері жне олара теестірілетін келесідей индивидуализация ралдары: фирмалы ойлау, тауар белгісі, ызмет крсету белгісі, ноу-хау, авторлы ы, технологиялы жобалар т.б.