Сот жне Сот трелігі

ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР

азастан Республикасы зін демократиялы, зайырлы, ыты жне леуметтік мемлекет ретінде орнытырады.

Республика ызметіні тбегейлі принциптері: оамды татулы пен саяси тратылы; бкіл халыты игілігін кздейтін экономикалы даму; азастанды патриотизм; мемлекет міріні аса маызды мселелерін демократиялы дістермен, оны ішінде республикалы референдумда немесе Парламентте дауыс беру арылы шешу.

Республиканы егемендігі оны бкіл аумаын амтиды. Мемлекет з аумаыны ттастыын, ол сылмауын жне блінбеуін амтамасыз етеді.

Республикада мемлекеттік билік бірттас, ол Конституция мен задар негізінде за шыарушы, атарушы жне сот тарматарына бліну, оларды тежемелік рі тепе-тедік жйесін пайдалану арылы, зара іс-имыл жасау принципіне сйкес жзеге асырылады.

Масаты немесе іс-рекеті Республиканы конституциялы рылысын кштеп згертуге, оны ттастыын бзуа, мемлекет ауіпсіздігіне нсан келтіруге, леуметтік, нсілдік, лтты, діни, тектік-топты жне рулы араздыты оздыруа баытталан оамды бірлестіктер руа жне оларды ызметіне, сондай-а задарда кзделмеген скерилендірілген рамалар руа тыйым салынады.

ПРЕЗИДЕНТ

азастан Республикасыны Президентін конституциялы заа сйкес жалпыа бірдей, те жне тте сайлау ыы негізінде Республиканы кмелетке толан азаматтары жасырын дауыс беру арылы бес жыл мерзімге сайлайды.

Республика Президенті болып тумысынан Республика азаматы болып табылатын ыры жаса толан, мемлекеттік тілді еркін мегерген рі азастанда соы он бес жыл бойы тратын Республика азаматы сайлана алады.
Республика Президентіні кезекті сайлауы желтосанны бірінші жексенбісінде ткізіледі жне ол мерзімі жаынан Республика Парламентіні жаа рамын сайлаумен тспа-тс келмеуге тиіс.
Президентті кезектен тыс сайлауы Республика Президентіні шешімімен таайындалады жне конституциялы зада белгіленген тртіп пен мерзімде ткізіледі.

Ант беру атарды екінші срсенбісінде салтанатты жадайда Парламент депутаттарыны, Конституциялы Кеес мшелеріні, Жоары Сот судьяларыны, сондай-а Республиканы брыны Президенттеріні бріні атысуымен ткізіледі. Конституцияны 48-бабында кзделген жадайда азастан Республикасы Президентіні кілеттігін зіне абылдаан адам Республика Президентіні кілеттігін абылдаан кнінен бастап бір ай ішінде ант береді.

Республика Президентіні кілеттігі жаадан сайланан Республика Президенті ызметіне кіріскен кезден бастап, сондай-а Президент ызметінен мерзімінен брын босатылан немесе кетірілген не ол айтыс болан жадайда тотатылады. Республиканы брыны Президенттеріні бріні, ызметінен кетірілгендерден басасыны, азастан Республикасыны экс-Президенті деген атаы болады.

азастан халына елдегі жадай мен Республиканы ішкі жне сырты саясатыны негізгі баыттары туралы жыл сайын жолдау арнайды;

КІЛЕТТІКТЕРІ:
Республика Парламентіне жне оны Палатасына кезекті жне кезектен тыс сайлау таайындайды; Парламентті бірінші сессиясын шаырады жне оны депутаттарыны азастан халына беретін антын абылдайды; Парламентті кезектен тыс сессиясын шаырады; Парламент Сенаты сынан заа бір ай ішінде ол ояды, зады халыа жария етеді не зады немесе оны жекелеген баптарын айтадан талылап, дауыса салу шін айтарады;
Мжілісті арауына Республика Премьер-Министріні кандидатурасын енгізеді; Парламент Мжілісіні келісімімен Республиканы Премьер-Министрін ызметке таайындайды; оны ызметтен босатады; Премьер-Министрді сынуымен Республика кіметіні рылымын айындайды; Республиканы кімет рамына кірмейтін орталы атарушы органдарын рады, таратады жне айта рады, Республика кіметіні мшелерін ызметке таайындайды; сырты істер, ораныс, ішкі істер, ділет министрлерін ызметке таайындайды; кімет мшелерін ызметтен босатады; кімет мшелеріні антын абылдайды; ерекше маызды мселелер бойынша кімет отырыстарына траалы етеді; кіметке за жобасын Парламент Мжілісіне енгізуді тапсырады; Республика кіметі мен Премьер-Министріні, облыстар, республикалы маызы бар алалар мен астана кімдері актілеріні кшін жояды не олданылуын толы немесе ішінара тотата трады;
Парламент Сенатыны келісімімен азастан Республикасы лтты Банкіні Траасын, Бас Прокурорын жне лтты ауіпсіздік комитетіні Траасын ызметке таайындайды; оларды ызметтен босатады;
Республика дипломатиялы кілдіктеріні басшыларын таайындайды жне кері шаырып алады;
Орталы сайлау комиссиясыны Траасын жне екі мшесін, Республикалы бюджетті атарылуын баылау жніндегі есеп комитетіні Траасын жне екі мшесін бес жыл мерзімге ызметке таайындайды;

Республиканы мемлекеттік бадарламаларын бекітеді;
Республика Премьер-Министріні сынуымен Республиканы мемлекеттік бюджеті есебінен сталатын барлы органдарды ызметкерлеріне арналан аржыландыру мен ебекаы тлеуді бірыай жйесін бекітеді;
Республикалы референдум ткізу жнінде шешім абылдайды;
Республиканы азаматтыы, саяси баспана беру мселелерін шешеді;
зіне баынысты Республика Президентіні Кзет ызметін жне Республикалы ланды жасатайды;
азастан Республикасыны Мемлекеттік Хатшысын ызметке таайындайды жне ызметтен босатады, оны мртебесі мен кілеттігін анытайды; Республика Президентіні кімшілігін рады;
ауіпсіздік Кеесін жне зге де консультативтік-кеесші органдарды, сондай-а азастан халы Ассамблеясы мен Жоары Сот Кеесін рады;

азастан Республикасыны Президенті Конституция мен задар негізінде жне оларды орындау шін Республиканы бкіл аумаында міндетті кші бар жарлытар мен кімдер шыарады.

азастан Республикасыны Президенті науастануына байланысты зіні міндеттерін жзеге асыруа абілетсіздігі дендеген жадайда ызметінен мерзімінен брын босатылуы ммкін. Бл ретте Парламент р Палата депутаттарыны те санынан жне медицинаны тиісті салаларыны мамандарынан тратын комиссия рады. Мерзімінен брын босату туралы шешім Парламент Палаталарыны бірлескен отырысында комиссияны орытындысымен белгіленген конституциялы рсімдерді саталаны туралы Конституциялы Кеес орытындысы негізінде р Палата депутаттары жалпы саныны кемінде трттен шіні кпшілігімен абылданады.
Республиканы Президенті зіні міндеттерін атару кезіндегі іс-рекеті шін тек ана мемлекетке опасызды жасаан жадайда жауап береді жне бл шін Парламент оны ызметінен кетіруі ммкін.

Республика Президентi актiлерiнi жобаларын дайындауды мыналар жзеге асырады: Президент кімшілігі жне Республика Президентіне тікелей баынатын жне есеп беретін зге де мемлекеттік органдар; Республика кiметi; Жоары Сот; кiмет рамына кiрмейтiн Республиканы орталы атарушы органдары; Республика Президентi белгiлейтiн зге де мемлекеттiк органдар мен лауазымды тлалар.

Республика Президентi мен оны отбасы мшелерiн амтамасыз ету, олара ызмет крсету жне кзету республикалы бюджет есебiнен жзеге асырылады.

Республика Президентi ызметiнде болан кезеге осы ызметке сайланан тла Республика аумаында резиденциялармен, Республика астанасында ызмет птерiмен жне мемлекеттiк саяжаймен амтамасыз етiледi.
Республика Президентi арнайы масаттаы автоклiкпен, арнайы жабдыталан шатармен жне тiкшатармен, сондай-а арнайы жабдыталан клiк ралдарыны зге де трлерiмен амтамасыз етiледi.
Республика Президентi мен оны отбасы мшелерiне трын й жне клiк ызметiн крсетудi азастан Республикасы Президентiнi Iс Басармасы, сондай-а здерiнi зыретiне сйкес Республика Президентiнi Кзет ызметi жне лтты ауiпсiздiк комитетi амтамасыз етедi.
Республика Президентi мен оны отбасы мшелерiне медициналы, санаторий-курортты ызмет крсетудi азастан Республикасы Президентiнi Iс Басармасы амтамасыз етедi.
Арнайы байланыс ралдарымен амтамасыз етудi Республика Президентiнi Кзет ызметi жзеге асырады.
Республика Президентi ызметiнi бкiл кезеiне Республика Президентiнi жеке кiтапханасы мен жеке мрааты рылады жне алыптастырылады.

Республика Президентiнi кiмшiлiгi мемлекеттiк орган болып табылады, оан мыналар жктеледi:Республика Президентiнi ызметiн амтамасыз ету; Республика Президентiн елдегi iстi жайы туралы уатылы рi толы хабардар етiп отыру; Республика Президентiнi шешiмдерiн сзсiз жне тыылыты орындау жне оларды орындалуын баылау; Мемлекет Басшысы белгiлейтiн зге де кiлеттiктердi жзеге асыру.
ПАРЛАМЕНТПарламентті кілеттігі оны бірінші сессиясы ашылан сттен басталып, жаадан сайланан Парламентті бірінші сессиясы жмыса кіріскен кезден аяталады.

Сенат депутаттарыны кілеттік мерзімі - алты жыл, Мжіліс депутаттарыны кілеттік мерзімі - бес жыл.

Мжілісті тосан сегіз депутатын сайлау жалпыа бірдей, те жне тте сайлау ыы негізінде жасырын дауыс беру арылы жзеге асырылады. Мжілісті тоыз депутатын азастан халы Ассамблеясы сайлайды.
Сенат депутаттары жанама сайлау ыы негізінде жасырын дауыс беру жолымен сайланады. Сайланан Сенат депутаттарыны жартысы рбір ш жыл сайын айта сайланып отырады.

азастан Республикасыны азаматтыында тратын жне оны аумаында соы он жылда траты трып жатан адам Парламент депутаты бола алады. Жасы отыза толан, жоары білімі жне кемінде бес жыл жмыс стажы бар, тиісті облысты, республикалы маызы бар аланы не Республика астанасыны аумаында кемінде ш жыл траты трып жатан адам Сенат депутаты бола алады. Жасы жиырма беске толан адам Мжіліс депутаты бола алады.

Парламент депутатын оны кілеттік мерзімі ішінде ттына алуа, кштеп келуге, сот тртібімен белгіленетін кімшілік жазалау шараларын олдануа, ылмыс стінде сталан немесе ауыр ылмыс жасаан реттерді оспаанда, тиісті Палатаны келісімінсіз ылмысты жауапа тартуа болмайды.

Парламент депутатыны кілеттігі орнынан тскен, ол айтыс болан, сотты зады кшіне енген шешімі бойынша депутат іс-рекетке абілетсіз, айтыс болан немесе хабарсыз кеткен деп танылан жадайларда жне Конституция мен конституциялы зада кзделген зге де жадайларда тотатылады.

Парламент депутаты: ол азастаннан тысары жерге траты труа кеткен;оан атысты сотты айыптау кімі зады кшіне енген; азастан Республикасыны азаматтыын жоалтан кезде з мандатынан айырылады.

Сенатты ерекше арауына мыналар жатады:азастан Республикасы Президентіні сынуымен Республиканы Жоары Сотыны Траасын жне Жоары Сотыны судьяларын сайлау мен ызметтен босату, оларды анттарын абылдау; Республика Президентіні Республика лтты Банкіні Траасын, Бас прокурорын жне лтты ауіпсіздік комитетіні Траасын таайындауына келісім беру; Республиканы Бас Прокурорын, Жоары Сотыны Траасы мен судьяларын олара ешкімні тиіспеуі жніндегі ыынан айыру; Мжілісті кілеттіктері мерзімінен брын тотатылуына байланысты, ол уаытша болмаан кезеде Республика Парламентіні конституциялы задар мен задар абылдау жніндегі функцияларын орындау;

Мжілісті ерекше арауына мыналар жатады: Парламентке енгізілген конституциялы задар мен задарды жобаларын арауа абылдау жне осы жобаларды арау; Палата депутаттарыны жалпы саныны кпшілік даусымен Республика Президентіне Республика Премьер-Министрін таайындауа келісім беру; Республика Президентіні кезекті сайлауын хабарлау; Конституциямен Парламент Мжілісіне жктелген зге де кілеттіктерді жзеге асыру.
Мжіліс депутаттарыны жалпы саныны кпшілік даусымен, Мжіліс депутаттарыны жалпы саныны кемінде бестен біріні бастамасы бойынша Мжіліс кіметке сенімсіздік білдіруге хаылы.

Парламентті жне Парламент Мжілісін ттенше немесе соыс жадайы кезеінде, Президент кілеттігіні соы алты айында, сондай-а осыны алдындаы таратудан кейінгі бір жыл ішінде таратуа болмайды.

КІМЕТ:

Республика кіметіні орнынан тсуі:Егер здерiне жктелген функцияларды одан рi жзеге асыру ммкiн емес деп санайтын болса, кiмет жне оны кез-келген мшесi Республика Президентiне зiнi орнынан тсуi туралы млiмдеуге хаылы. кiмет жргiзiп отыран саясатпен келiспейтiн немесе оны жргiзбей отыран кiмет мшелерi де орнынан тседi.
Республика Конституциясында кзделген жадайларда Парламент Мжілісі немесе Парламент кiметке сенiмсiздiк бiлдiретiн болса, кiмет зiнi орнынан тсуi туралы Республика Президентiне млiмдейдi. Республика Президентi орнынан тсудi абылдау немесе абылдамау туралы мселенi он кн мерзiмде арайды.
Орнынан тсудi абылдау кiметтi немесе оны тиiстi мшесiнi кiлеттiгi тотатыланын бiлдiредi. Премьер-Министрдi орнынан тсуiн абылдау бкiл кiметтi кiлеттiгi тотатыланын бiлдiредi.
кiметтi немесе оны мшесiнi орнынан тсуi абылданбаан ретте, Президент оан з мiндеттерiн одан рi жзеге асыра берудi тапсырады.
кімет мшелері:
1) тиісті мемлекеттік органдара басшылыты жзеге асырады;2) тиісті мемлекеттік органдарды арауындаы мемлекеттік басару салаларындаы (аясындаы) саясатты алыптастырады; 3) занамада кзделген шекте салааралы йлестіруді амтамасыз етеді; 4) з зыреті шегінде шешімдер абылдауда дербес болады; 5) Республика Премьер-Министріні алдында здеріне баынышты мемлекеттік органдарды жмысы шін дербес жауап береді; 6) тиісті мемлекеттік органдарды арауындаы мемлекеттік басару саласындаы (аясындаы) істі жайына жне задарды, азастан Республикасыны Президенті мен кіметі актілеріні орындалуын амтамасыз ету шін жауапты.

КОНСТИТУЦИЯЛЫ КЕЕС:

Конституциялы Кеестi мртебесi: Конституциялы Кеес мемлекеттiк орган ретiнде Республиканы бкiл аумаында азастан Республикасы Конституциясыны жоары труын амтамасыз етедi: з кiлеттiгiн жзеге асыру кезiнде дербес жне мемлекеттiк органдара, йымдара, лауазымды адамдар мен азаматтара туелсiз, Республика Конституциясына ана баынады рi саяси жне зге себептердi негiзге ала алмайдЫ.Республика Конституциясы мен осы Конституциялы зады басшылыа ала отырып, соттарды немесе баса мемлекеттiк органдарды зыретiне жататын барлы жадайларда зге мселелердi анытау мен зерттеуге бармай-а з кiлеттiгiн жзеге асырады.

ылмыс стінде стап алынан не ауыр немесе аса ауыр ылмыстар жасаан жадайлардан баса кезде, Конституциялы Кеестi Траасы мен мшелерiн з кiлеттiктері мерзiмi iшiнде Парламентті келiсiмiнсiз стап алуа, кзетпен стауа, йамаа алуа, кштеп келуге, сот тртiбiмен олданылатын кiмшiлiк жазалау шараларын олдануа, ылмысты жауаптылыа тартуа болмайды.

Конституциялы Кеес Траасыны, мшесiнi кiлеттiгiн тотату1. Тиiсiнше 1) Конституциялы Кеес Траасыны кiлеттiгiн Республика Президентi тотатады;2) Конституциялы Кеес мшесiнi кiлеттiгiн оны таайындаан азастан Республикасыны Президенті, Парламент Сенаты, Парламент Мжілісі тотатады 2. Конституциялы Кеес Траасыны, мшесiнi кiлеттiгi:1) орнынан тсуi туралы тiнiшiнi анааттандырылуы;2) Жоары Сотты ол жнiнде зады кшiне енген айыптау кiмiнi болуы;3) зады кшiне енген сот шешiмiмен оны iс-рекетке абiлетсiз деп танылуы; 4) зады кшiне енген сот шешiмiмен оны лген деп танылуы5) оны айтыс болуы;7) антты бзуы, Республика Конституциясы мен осы Конституциялы заны талаптарын орындамауы, оны жоары мртебесiмен сыйыспайтын атына кiр келтiретiн ылы жас8) Конституция мен осы Конституциялы зада белгiленген талаптар бзыла отырып таайындалуы 9) ызметте болуыны Конституцияда белгiленген мерзiмiнi аяталуы; 11) саяси масаттарды кздейтiн саяси партияа немесе зге де оамды бiрлестiкке кiруi нтижесiнде тотатылады.

Конституциялы iс жргiзуге атысушылар 1) Республика Президентi;2) Парламент Сенатыны Траасы;3) Парламент Мжiлiсiнi Траасы4) здерiнi жалпы саныны кемiнде бестен бiрi болатын Парламент депутаттары;5) Премьер-Министр;6) Республика соттары;7) актiлерiнi конституциялылыы тексерiлетiн мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдар.

Конституциялы iс жргiзудi тотату 1) субъект зi млiмдеген тiнiштен бас тартса;

2) конституциялылыы талас тудыратын актiлер кшiн жойса немесе зады кшiн жойса;3) млiмделген тiнiш Конституциялы Кеестi арауына жатпаса тотатылуа.

Конституциялы Кеестi осымша шешiмi:1) Конституциялы Кеесті шешіміне тсіндірме беру туралы мселе ойылса. Мндай жадайда осымша шешім конституциялы іс жргізуге атысушыларды не Конституциялы Кеесті орытынды шешімін орындауа міндетті мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдарды тініштері бойынша абылданады;2) Конституциялы Кеесті шешімінде жіберілген редакциялы сипаттаы длсіздіктер мен ателерді тзету ажет болса. Мндай жадайда Конституциялы Кеес осымша шешімді з бастамасы бойынша абылдайды.

Сот жне Сот трелігі

Жергiлiктi соттара мыналар жатады: 1) облысты жне олара теестiрiлген соттар (Республика астанасыны алалы соты, республикалы маызы бар алаларды алалы соттары); 2) ауданды жне олара теестірілген соттар (алалы сот, ауданаралы сот).3. азастан Республикасында баса соттар, оны ішінде мамандандырылан (скери, аржылы, экономикалы, кiмшiлiк, кмелетке толмаандарды iстерi жнiндегi жне баса) соттар рылуы ммкін.

Ауданды сотты траасы судья болып табылады жне судья мiндеттерiн атарумен атар: 1) сотта сот ісін жргізуді йымдастыру мселелерін шешеді; 2) ауданды сотты кесесiне жалпы басшылыты жзеге асырады; 3) азаматтарды абылдауды жргiзедi 3-1) ауданды сотты жмыс жоспарын бекітеді; 4) судья лауазымына кандидаттарды таылымдамадан туiн йымдастырады5) сыбайлас жеморлыа арсы iс-имыл жасау жне судья дебi нормаларын сатау жнiндегi жмысты амтамасыз етедi; 6) кiмдер шыарады 7) зада кзделген баса да кiлеттiктердi жзеге асырады.

Облысты сот органдары: 1) жалпы отырыс; 2) жалпы отырысты траласы;3) азаматты істер жніндегі сот аласы4) ылмысты істер жніндегі сот аласы облысты сотты органдары болып табылады.

Облысты сотты траасы:1) сотта сот ісін жргізуді йымдастыру мселелерін шешед 2) сот алаларыны отырыстарында траалы етуге ылы3) облысты сотты жалпы отырыстарын шаырады жне олара траалы етеді; 4) сыбайлас жеморлыа арсы іс-имыл жасау жне судья дебі нормаларын сатау жніндегі жмысты амтамасыз ете 5) сотты жалпы отырысыны орытындысы негізінде Жоары Сот Кеесіне судья лауазымына кандидатты таылымдамасыны нтижелері туралы орытынды жібереді; 6) облысты сотты жмыс жоспарын бекіте7) сот практикасын зерделеуді йымдастырады8) кімдер шыарады9) облысты сотты, Астана жне Алматы алалары соттарыны кесесіне жалпы басшылыты жзеге асыра 10) азаматтарды жеке абылдауды жргіз11) зада кзделген баса да кілеттіктерді жзеге асырады.

Жоары Сотты кiлеттiгiЖоары Сот жергілікті жне баса да соттарды соттылыына жатызылан азаматты, ылмысты жне зге де iстер бойынша жоары сот органы болып табылады, олара атысты кассациялы саты функцияларын жзеге асырады жне сот практикасы мселелерi бойынша тсiндiрулер бередi.

Жоары Сот:
1) зiнi арауына жатызылан сот iстерi мен материалдарын арайды; 2) сот практикасын зерделейдi жне оны жинатауды орытындылары бойынша Республика соттарыны сот трелiгiн iске асыруы кезiндегi задылыты саталу мселелерiн арайды; 3) нормативтік аулылар абылдайды, сот практикасы мселелері бойынша тсіндірме береді;3-1) Жоары Сот Кеесімен бірлесіп, ауданды сот траасыны, облысты сот траасыны жне сот алалары трааларыны, Жоары Сот судьясыны жне сот алалары трааларыны лауазымдарына кадр резервін (бдан рі – кадр резерві) алыптастырады 4) зада кзделген баса да кiлеттiктердi жзеге асырады.

Кадр резервін алыптастыру жне онымен жмысты йымдастыру тртібін Жоары Сот Кеесі Жоары Сот Траасыны сынуы бойынша бекітеді.Жоары Сот судьяларыны жалпы санын Жоары Сот Траасыны сынуы бойынша азастан Республикасыны Президентi белгiлейдi.

Жоары Сотта сот алалары рылады жне мамандандырылан рамдар рылуы ммкін.

Мыналар:1) жалпы отырыс2) жалпы отырысты траласы;3) азаматты істер жніндегі сот аласы;4) ылмысты істер жніндегі сот аласы5) мамандандырылан сот аласы Жоары Сотты органдары болып табылады.

Жоары Сотты сот аласыны траасыЖоары Сотты сот аласыны траасы судья болып табылады жне судья мiндеттерiн атарумен атар: 1) сот аласыны отырыстарында траалы етеді;1-1) сот аласында сот ісін жргізуді йымдастыру мселелерін шешеді 2) сот практикасын зерделеу жне жинатау жнiндегi жмысты йымдастырады; 3) Жоары Сотты жалпы отырысында арау шiн судьяларды тиiстi жаттарды дайындауын амтамасыз етедi; 4) Жоары Сотты жалпы отырысына сот аласыны ызметi туралы апарат бередi4-1) азаматтарды жеке абылдауды жргізеді 5) зада кзделген баса да кiлеттiктердi жзеге асырады.

Судьяны туелсiздiг1. Судьяны туелсiздiгi Конституциямен жне замен оралады. Судьялар сот трелiгiн жзеге асыруы кезiнде туелсiз жне азастан Республикасыны Конституциясы мен заа ана баынады.2. Ешкiмнi сот трелiгiн жзеге асыру iсiне араласуа жне судья мен ала заседателiне андай да болмасын ыпал етуге ыы жо. Мндай рекеттер замен удаланады. 3. Судья аралан немесе аралып жатан сот iстерiнi мнi жнiнде андай да бiр тсiнiк беруге мiндеттi емес. Кеесу блмесiнi пиясы барлы жадайларда амтамасыз етiлуге тиiс 4. Соттарды аржыландыру, судьяларды материалды жне леуметтiк амтамасыз ету, сондай-а олара трын й беру сот трелiгiн толы рi туелсiз жзеге асыру шiн жеткiлiктi млшерде республикалы бюджет аражатыны есебiнен жргiзiледi.

Судьяа ойылатын талаптар1. Судья:1) азастан Республикасыны Конституциясын жне задарын блжытпай сатауа, судьяны антына адал болуа;2) сот трелiгiн iске асыру жнiндегi зiнi конституциялы мiндетiн орындаан кезде, сондай-а ызметтен тыс арым-атынаста судья дебi талаптарын сатауа жне судьяны беделi мен адiр-асиетiн тсiретiн немесе оны адалдыына, дiлдiгiне, объективтiлiгi мен алааушылыына кмн туызатын барлы нрседен аула болуа; 3) сыбайлас жеморлыты кез келген крiнiстерiне жне сот трелiгiн iске асыру жiндегi ызметке засыз араласу рекеттерiне арсы труа; 4) судьялар кеесiнi пиясын сатауа мiндеттi.

Ауданды сотты судьясы болып1) жиырма бес жаса толан;2) жоары за бiлiмi, жоары моральды-адамгершілік асиеттері, мiнсiз беделі жне детте, сот отырысыны хатшысы, сот консультанты (кмекшісі), прокурор, адвокат ретінде кемінде бес жыл жмыс тілі не загерлік ксібі бойынша кемiнде он жыл жмыс тілі бар;

Судьяны кiлеттiгiн тотата тру 1) судья азастан Республикасыны Президенттiгiне, азастан Республикасы Парламентiнi немесе мслихатыны депутаттыына кандидат болып тiркелсе; 2) судья зады кшiне енген сот шешiмiмен хабарсыз кеткен деп танылса; 3) судьяны ылмысты жауапа тартуа келiсiм берiлсе; 3-1) осы Конституциялы заны 34-бабы 1-тармаыны 11) жне 11-1) тармашаларында кзделген негiздер бойынша судьяны кiлеттiктерiн тотату ажеттiгi туралы Сот жюриіні шешiмi болса; 4) баса жмыса ауысса;5) судья лауазымынан з еркі бойынша босату туралы тініш берсе, тотатыла трады.

Те сайлау ыы1. Сайлаушылар Республика Президентi, партиялы тізімдер бойынша сайланатын Парламенті Мжілісіні депутаттары жне мслихаттарыны депутаттары сайлауына те негiздерде атысады рi оларды райсысыны бiр сайлау бюллетенiне тиiсiнше бiр дауысы болады. 2. Сайлаушылар Республиканы зге де жергілікті зін-зі басару органдарыны мшелерін сайлауа те негiздерде атысады рi оларды райсысыны те дауыс саны болады.3. Кандидаттарды сайлауа те ытармен жне шарттармен атысуына кепiлдiк берiледi.

Тте сайлау ыыРеспублика Президентiн, Парламентi Мжiлiсiнi жне мслихаттарыны депутаттарын, зге де жергілікті зін-зі басару органдарыны мшелерін азаматтар тiкелей сайлайды.

Жанама сайлау ыы1. Парламент Сенатыны депутаттарын сайлауа тадаушылар - мслихаттарды депутаты болып табылатын Республика азаматтары атысады. 2Тадаушылар Сенат депутаттарын сайлауа те негiздерде атысады рi оларды райсысыны Сенат депутатын сайлаан кезде бiр дауысы болады.

Жасырын дауыс беруРеспублика Президентiн, Парламентiнi жне мслихаттарыны депутаттарын, зге де жергілікті зін-зі басару органдарыны мшелерін сайлауда жасырын дауыс берiледi рi сайлаушыларды еркiн бiлдiруiне андай да болсын баылау жасау ммкiндiгiне жол берiлмейдi.

Орталы сайлау комиссиясы:1) Республиканы аумаында сайлау туралы задарды атарылуына баылауды жзеге асырады; оларды бiрыай олданылуын амтамасыз етедi; зiнi зыретi шегiнде бкiл Республика аумаында мiндеттi шешiмдер абылдайды; 2) Президент пен Парламент Мжiлiсi депутаттарыны сайлауын зiрлеу мен ткiзудi йымдастырады; Парламент Сенаты депутаттарыны сайлауын йымдастыру мен ткiзуге басшылы етедi; 2-1) саяси партияларды Парламент Мжiлiсi депутаттарыны партиялы тiзiм бойынша сайланатын блiгiне атыстыру мселесiн арайды; 4) сайлау науанын ткiзуге жмсалатын шыыстарды млшерлi сметасын жасап, Республика кiметiне сынады;
5) Президенттi, Парламент депутаттарын сайлау жнiндегi сайлау комиссияларына басшылыты жзеге асырады; оларды шешiмдерiнi кшiн жояды жне тотата трады; республикалы бюджеттi сайлау науанын ткiзуге арнап блiнген аражатын оларды арасында бледi; сайлау комиссияларыны ызметiне ажеттi материалды-техникалы жадайлар жасалуын баылайды; ауматы жне округтiк сайлау комиссияларыны шешiмдерi мен iс-рекеттерiне (рекетсiздігіне) тскен арыздар мен шаымдарды арайды; сайлау туралы занаманы тсіндіруді йымдастырады; саяси партияларды кiлдерiмен жне сайлау процесіне баса да атысушылармен сайлауды йымдастыру жне ткiзу жнiнде семинарлар ткiзедi, сайлау жйелерi саласында халыаралы ынтыматастыты жзеге асырады; 6) Президенттi сайлау жнiнде дауыс беруге арналан бюллетеньдердi нысаны мен мтiнiн, Парламенттi, мслихаттарды депутаттарын жне зге де жергілікті зін-зі басару органдарыны мшелерін сайлау жнiнде дауыс беруге арналан бюллетеньдердi нысанын, оларды жасау тртiбiн, сондай-а оралу дрежесiн сайлаушылар (тадаушылар) тiзiмдерiнi, Президенттiкке кандидаттарды олдайтын сайлаушыларды олдарын жинауа жне Сенатты депутаттыына кандидаттарды олдайтын тадаушыларды олдарын жинауа арналан ол ою паратарыны, зге сайлау жаттарыны нысандарын, дауыс беруге арналып, млдiр материалдан жасалан жшiктi нысанын жне сайлау комиссиялары мрлерiнi лгiлерiн, сайлау жаттарын сатау тртiбiн, сондай-а оралу дрежесiн белгiлейдi; Президенттi жне Парламентті жне мслихаттарды депутаттарын сайлау жнiндегi сайлау бюллетеньдерiн дайындауды амтамасыз етедi; 6-1) дауыс беру ыына арналан есептен шыару куліктерін жсауды йымдастырады, оларды беру жне есепке алу тртібін айындайды; 7) сайлауды зiрлеу мен ткiзуге байланысты мселелер бойынша мемлекеттiк органдар мен йымдарды есебiн, сондай-а сайлау туралы задарды саталуы мселелерi бойынша оамды бiрлестiктер органдарыны хабарламасын тыдауа хаы8) Республика Президенттiгiне кандидаттарды тiркейдi, олара тиiстi кулiктер бередi, кандидаттарды тiркеу туралы баралы апарат ралдарында хабар жариялай9) Президенттi жне Парламент депутаттарын сайлау жнiндегi сайлау алдындаы науанны барысы туралы сайлаушыларды хабарландырып отырады, мерзiм-мерзім апарат бюллетенін шыара10) Республика бойынша ттас аланда Президенттi жне Парламент депутаттарын сайлау орытындыларын шыарады, сайланан Президенттi жне Парламенттi депутаттарын тiркейдi, бл туралы баралы апарат ралдарында хабар жариялайды 11) Президент сайлауы кезiнде айта дауыс беру мен айта сайлауды таайындайды жне ткiзiлуiн йымдасты 12) Парламент депутаттарыны айта сайлауын таайындайды13) шыып аландарды орнына Парламент депутаттарыны сайлауын таайындайд14) мслихаттарды кезектi жне кезектен тыс сайлауын таайындайды

Ауматы сайлау комиссиялары1. Облысты (республикалы маызы бар алалар жне Республика астанасы), ауданды, алалы, аладаы ауданды сайлау комиссиялары ауматы сайлау комиссиялары болып табылады1) Президент, Парламент жне мслихаттар депутаттарыны, зге де жергілікті зін-зі басару органдары мшелеріні сайлауын йымдастыруды жне ткiзудi амтамасыз етедi; Тиiстi ауматы сайлау комиссиясы: 1) кiмшiлiк-ауматы блiнiстер аумаында сайлау туралы задарды атарылуына баылауды жзеге асырады; 2) Президенттi, Парламенттi жне мслихаттарды депутаттарын, зге де жергілікті зін-зі басару органдарыны мшелерін сайлауды зiрлеу мен ткiзудi амтамасыз етедi 2-1) партиялы тізімдерін сынан Президенттікке кандидаттарды, саяси партияларды сенім білдірген адамдарын тіркейді, олара тиісті куліктер береді;
3) тменгi тран ауматы, округтiк жне учаскелiк сайлау комиссияларыны ызметiне басшылы етедi; оларды шешiмдерiнi кшiн жояды жне тотата трады 4) сайлауды зiрлеу мен ткiзуге байланысты мселелер бойынша сайлау комиссияларыны, мемлекеттiк органдар мен йымдарды есебiн, сондай-а сайлау туралы задарды саталуы мселелерi бойынша оамды бiрлестiктер органдарыны хабарламасын тыдауа хаылы; 5) Сенат депутаттары сайлауын ткiзудi амтамасыз етедi: Сенат депутаттыына кандидаттарды, оларды сенiм бiлдiрген адамдарын тiркейдi, олара тиiстi кулiктер бередi; баралы апарат ралдарында кандидаттарды тiркеу туралы хабарлар жариялайды; дауыс беруге арналан пункттер дайындайды, дауыс беруге арналан кабиналар мен жшiктердi жасалуын амтамасыз етедi; Сенат депутаттары сайлауындаы дауыс берудi нтижелерiн шыарады жне дауыс берудi нтижелерi шыарылан хаттамаларды Сенат депутаттарын тiркеуi шiн Орталы сайлау комиссиясына бередi; 6) мслихаттар депутаттарын сайлау жнiнде сайлау округтерiн рады жне оларды тiзiмдерiн жариялайды, сайлау комиссияларыны орналасан жерi туралы сайлаушылара хабарлайды; 6-1) дауыс беруге арналан учаскелердi бірыай нмiрленуін белгiлейдi; 7) мслихаттардан баса, зге де жергілікті зін-зі басару органдарыны мшелерін сайлау жнiндегi сайлау бюллетеньдерiнi жасалуын амтамасыз етедi; 8) округтiк сайлау комиссияларынан тиiстi мслихатты депутаттыына кандидаттарды тiркеу туралы хаттамаларды алады жне округтiк сайлау комиссияларыны тiркелген кандидаттарды тiзiмдерiн жариялауын амтамасыз етедi; 9) мслихаттар депутаттарын сайлауды орытындыларын шыарады, сайланан депутаттарды тiркейдi жне бл туралы баралы апарат ралдарында хабар жариялайды; ; 10) айта дауыс беру, айта сайлау мен Сенатты жне мслихаттарды шыып алан депутаттарыны орнына сайлау йымдастырады;

Округтiк сайлау комиссиялары сайлау oкругтерiнде мслихаттарды депутаттарын сайлауды йымдастыру мен ткiзудi амтамасыз етедi. Округтiк сайлау комиссиясы: 1) тиiстi сайлау округiнi аумаында сайлау туралы задарды атарылуын баылауды жзеге асырады; 2) мслихаттар депутаттарын сайлауды ткiзiлуiн йымдастырады; 3) учаскелiк сайлау комиссияларыны ызметiн йымдастырып, йлестiрiп отырады; оларды шешiмдерiнi кшiн жояды жне тотата трады; тскен арыздар мен шаымдарды арайды; 5) мслихаттарды депутаттыына сынылан кандидаттарды, оларды сенiм бiлдiрген адамдарын тiркейдi, олара тиiстi кулiктер бередi, жергiлiктi баралы апарат ралдарында кандидаттарды тiркеу туралы хабар жариялайды; 6) сайлаушылар тiзiмдерiнi уаытылы рi дрыс жасалып, барша жртты танысуына сынылуын баылайды;7) учаскелiк сайлау комиссияларын сайлау бюллетеньдерiмен амтамасыз етедi; 9) учаскелiк сайлау комиссияларынан дауыс берудi нтижелерi туралы хаттамаларды алады, соларды негiзiнде округ бойынша сайлау нтижелерiн анытайды, бл туралы баралы апарат ралдарында хабар жариялайды; 11) айта сайлау жне мслихаттарды шыып алан депутаттарыны орнына сайлау ткiзедi;

Учаскелiк сайлау комиссиялары1. Учаскелiк сайлау комиссиялары тиiстi сайлау учаскелерiнде Президенттi, Парламент Мжiлiсiнi жне мслихаттарды депутаттарын, зге де жергілікті зін-зі басару органдарыны мшелерін сайлауды йымдастыру мен ткiзудi амтамасыз етедi. Учаскелiк сайлау комиссиясы: 1) сайлау учаскесiнде Президенттi, Парламент Мжiлiсiнi, мслихаттарды депутаттарын жне зге де жергілікті зін-зі басару органдарыны мшелерін сайлау жнiндегi сайлау шараларын жргiзедi;2) учаскелiк комиссияны орналасан жерi туралы сайлаушыларды хабарландырады;3) тиiстi сайлау учаскесiнде сайлаушыларды тiзiмiн натылайды; 4) азаматтарды сайлаушыларды тiзiмiмен таныстырады, тiзiмдердегi ателiктер мен жасатытар туралы арыздарды арайды жне оан тиiстi згерiстер енгiзу туралы мселелердi шешедi; 5) сайлаушыларды дауыс беру кнi, уаыты жне орны туралы хабарландырады; 6) дауыс беруге арналан й-жай дайындайды, кабиналар мен жшiктердi жасалуын амтамасыз етедi;7) сайлау кнi сайлау учаскесiнде дауыс берiлуiн йымдастырады;8) дауыс санауды жргiзедi жне учаскедегi дауыс беру нтижелерiн анытайды;
Республикалы референдум ткiзудi принц азаматтарды референдума з ытиярымен атысуы жне еркiн ашы бiлдiруi; 2) азаматтарды референдума жасырын дауыс беру арылы жалпыа бiрдей, те жне тте атысу ыы; 3) жариялылы принциптерiне негiзделедi.

Азаматты алу негіздері1) тууы бойынша2) азастан Республикасыны азаматтыына абылдау нтижесінде; 3) азастан Республикасыны халыаралы шарттарында кзделген негiздер мен тртiп бойынша;4) осы Зада кзделген зге де негіздер бойынша алынады.