Биотермиялы шырларды салу жне пайдалану
Биотермиялы шырлар арнайы жобамен салынады (22-сурет) Биотермиялы шырларды ра, жерасты сулары тереде орналасан жерге жне трын йлер мен су оймаларыннан 1 км ашытыта салынады.Ол шін 200м2 жер ауданын биіктігі 2м жабы оршаумен оршайды.Бл аланы ортасын диаметрі 3м тередігі 9-10метр болатын биотермиялы шыр жасалады.Оны тбі бетондалады, абырасы су тпейтін материалдан трызылады. Апанны абырасы жерден 20см биіктікке дейін ктеріледі. Апанны бетін мытап ос апапен жауып, аузына лып салады.Биотермиялы шырды айналасы бетондалады.Биотермиялы шыра лекселерді саланнан со, 20 туліктен кейін, термофильді микрофлораны дамуы нтижесінде ондаы температура 650С –а жетеді.Мндай температурада лексені ыдырауы 35-40тулікте аяталады.Нтижесінде бір келкі масса пайда болып, жпалы ауру оздырушылары жойылады.
Биотермиялы шырларды олдану бізді республикамызда биологиялы алдытарды утильдеуде е тиімдісі болып саналады.Себебі лексені ртеу дісі кп жадайда іске асырылуы иын рі олайсыз деп табылуда (жану температурасыны жеткіліксіздігі, ауаны кп шыындалуы, жану кезінде пайда болатын бумер кейбір ауру оздырушыларыны оршаан ортаа тарауы рі улы заттарды (фосген, диоксиндер) блінуі отынны кп шыыны.Ал бл ретте е тиімді деп танылан ветеринариялы-санитариялы утильзауыттары жоты асы, ал лекселер жне баса алдытар жиналмайды, утильденбейді.Мндай жадай адам мен мала ауіпті р трлі ауруларды тууына жне оларды таралуына кеп соатыны айдан аны.Сондытан биотермиялы шырларды р ауыл округтарында, рбір шаруашылытарда соу рі оларды дрыс пайдалану жпалы аурулардан сатануды бірден-бір кепілі.Мндай рылысты ондаан жылдар бойы пайдалануа болады. Е бастысы аталан рылыстарды арнайы жетілдірілген бгінгі кнні талабына сай типтік жобалармен салан дрыс(Ресейде мндай жобалар бар) Биотермиялы шырларды маыздылыы тмендетпей е бір айта кететін мемлекеттік мселе, ол жаа ветсанутильзауыттарын салу, ескілерін іске осу болып табылады.
2) Ветеринариялы-санитариялы телдеу заводы
Ветеринариялы-санитариялы утильзауыты –мал кселері мен ндіріс алдытарын термиялы деу арылы утильдейтін ксіпорын.Мндай ксіпорындар брын республикада кеінен олданылан.
Ветеринариялы –санитариялы утильзауыттары азыты н (ет-сйек), техникалы май жне баса да шикі заттар (мйіз, желім) шыарады.
Ветееринариялы-санитариялы утильзауыты арнайы жоба бойынша елді-мекендерден 1км, ал мал шаруашылыы кешендерінен 3км ашытыта салынады.рылыс барысында зарарсыздандырылмаан шикізатты дайын німмен бір жолда кездеспеуін, жанаспауын толы амтамасыз ететін шарттар араластырылады. Зауыттан шыар апанны алдында автокліктерді дгелегін зарарсыздандыруаи арналан дезтосауыл болады.
Зауыт территориясы жне ндіріс корпусы санитариялы жадайына байланысты, екі айматан, бір-бірінен блінген, екі айматан (таза, жне лас) трады.
Лас аймата шикізатты абылдау, лекселерді сою терісін сыпыру, шикі заттарды сатап, азана салу, сонымен атар автоклік пен терілерді зарарсыздандыру жмыстарды жргізіледі.
Таза аймата шикі заттарды термиялы жолмен зарарсыздандырып, технологиялы деуден ткізеді.Зауыта келіп тскен лекселерді ветеринариялы-санитариялы сараптау нтижесіне арай айта деуге жібереді немесе жояды. Азыты н жасауа жарамды шикізаттарды термиялы деу вакуум-азандара жргізіледі (1300С 3атм. ысымда 30-60мин). лекселерді уаытша жинау шін (жазда 12 саат, баса мезгілдерде 24 саата дейін) елді мекендерде арнайы лексе жинау орны болады. Мндай орындарды кмегімен арнайы автокліктер шаруашылы территориясында кірмей-а лекселерді жне шикізаты бар контейнерлерді алып кете алады.
лексе немесе баcа да ндіріс алдытарын алып келген арнайы кліктер зауыт территориясына тек лас аймаа тетін апа арылы теді.Шикізаттарды тсірген со, автокліктермен контейнерлер механикалы тазаланып, жуылып дезинфекцияланады. Зарарсыздандырылан автокліктер таза аймаа тіп, дезтосауыл арылы сырта шыарылады.
Ет жне балы деу ксіпорындарында, с фабрикалары мен ветеринариялы-санитариялы утильзауыттрында азытты заттар алу шін биологиялы алдытар деуден ткізіледі ( соысында сонымен атар, кауіпті биологиялы алдытар да жойылады).Осындай деуді арасында ет сйек жне балы ны алынады.
сынылатын дебиеттер:
1.Т.М.Телеуали, А.Т.Манкибаев. Мал шаруашылыы німдеріні экологиясы. Оу ралы. Алматы. 2015.
2 «Дние», «Экология» Республикалы басылымдаы журналдар
3 Баранников В.Д., Кириллов Н.К. Экологическая безопасность с/х продукции, Москва, 2006.
4 Мырзабеков Ж.Б., Ибрагимов П.Ш. Ветеринариялы гигиена, Алматы, 2005.
5 Сайдулдин Т.С. Індеттану, Алматы, 1999.