F2F, on-line, off-line режіміндегі кеес беру сабатарыны кнтізбелік - таырыпты жоспары

 

 

“ Ммкіндігі шектеулі балалара жаратылыстануды оытуды арнайы дістемесі” пнінен

ГЛОССАРИЙ

атер тобындаы бала (балалар) – ерте ола алынбаандытан леуметтік жне медициналы-педагогикалы тзеу арылы олдау крсетілмегендіктен , дене жне (немесе) психикалы дамуында кенжелеп алу ытималдыы жоары болатын ш жаса дейінгі бала (балалар).

Дене кемістігі-азасы (азалары) дамуыны жне (немесе) жмыс істеуіні за уаыт бойы леуметтік, медициналы, педагогикалы тзеу арылы олдауды кажет ететіндей созылмалы бзылуы.

Психикалы кемістік-адамны психикасы дамуыны жне (немесе) жмыс істеуінін уаытша немесе траты кемістігі, соны ішінде: сенсорлы бзылыстарды салдары; сйлеу бзылыстары; эмоция-еркі жаынан бзылыстары; ми заымдануыны салдары; аыл-ой дамуынын бзылыстары, соны ішінде аыл-ой жаынан кенжелеп алу; психикалы дамуыны тежелуі жне осыан байланысты оып-йренудегі зіндік иындытар.

Крделі кемістік – дене жне психикалы кемістігіні кез-келген штасуы.

Ауыр кемістік – мемлекеттік (оны ішінде арнаулы) білім беру стандартарына сйкес білім беру олжетімді болмайтын жне оыту ммкіндіктері зіне-зі ызмет крсету дадыларын, оршаан дние туралы арапайым білімдерді жне арапайым ебек дадыларын немесе аясы тар ксіби даярлыты мегерумен шектелетін дрежедегі психикалы жне (немесе) дене кемістігі.

Ерте ола алу (ерте олдау) - психикалы - дене бзылыстары скринингін, медициналы психологиялы-педагогикалы диагностиканы, емдеуді, дамыта окытуды амтитын, сби жастаы (ш жаса) дейінгі балаларды леуметтік жне медициналы - педагогикалык тзеу арылы олдау.

леуметтік бейімдеу - нысаналы леуметтік жне медициналы -педагогикалы олдау арылы олдау процесінде кемтар балаларды оамда абылданан ндылытарды, мінез-лы ережелері мен нормаларын игеруі мен абылдауы жне ебекке даярлануы жолымен леуметтік орта жадайларына белсенді трде икемделуі.

леуметтік жмыс - жекеленген адамдара, отбасыларына оларды толы мнді леуметтік жмыс істеуіне кедергі келтіретін бзылан немесе жойылан функцияларыны орнын толтыра отырып леуметтік ытары мен кепілдіктерін іске асыруда кмек крсету жніндегі ызмет.

Скрининг - "атер" тобындаы балаларды анытау масатымен жаппай стандартталан тексеру.

Арнаулы білім беру - кемтар балалара арнайы жадайлар жасай отырып білім беру.

Мнда оыту ммкіндігі оршаан орта туралы арапайым білім алуымен, зіне-зі ызмет ету дадысын менгеру мен, арапайым ебек дадысын жне ксіби даярлыкты менгерумен шектеледі.

Білім алу шін арнайы оыту, арнайы білім беру бадарламасы мен оыту эдістері, оытуды жеке-дара техникалы крапдары педагогикалы, медициналы, элеулеуметгік жне т.б. ызмет крсету.

Тзету - акыл ойы кем жне дене дамуында кемістігі бар тланы аауын тзету, емдеу, азайтуа ммкін болса жоюа баытталан педагогикалы шаралар немесе ралдар жйесі. Тзету адамны компенсациялы бейімделу негізінде рылады.

Компенсация (латын сзі - орын толтыру) саталан функциялар арылы бзылан ызметіні орнын толтыру негізінде аза ызметін айта ру рдісі. Компенсация (толытыру, теестіру) арнайы дістер мен трлі техникалы ралдарды олданатын масата баытталады жне арнайы йымдастырылан оыту жадайында тиімді болма. Компенсация процестері леуметтік ебеке бейімделу жадайын амтамасыз ету шін жне алыпты дамыан тлалар ортасына кемтар балаларды біріктіру шін ажет.

Сауытыру - зара тыыз байланысты бірнеше формалары бар, медициналык, психологиялы, педагогикалы, леуметік-экономикалы, ксіби ебек жне трмыс шараларыны кешенді жйесінен трады. Оларды біреуінсіз толы сауытыру ммкін емес. Медициналы тарыдан аланда мгедектерді денсаулыын толы сауытыру, белсенді мірге араластыру. Психологиялы трыдан араанда сауытыру зін-зі баалауды алыптастыруды тлалы психокоррекциясы.

Педагогикалы трыдан сауытыру - білім алуа ажетті білім, іскерлік, дадылы менгеруге баытталан трбие шаралары.

леуметтік - экономикалы сауытыру – ммкіндіктері шектеулі тлаларды трын ймен, пенсиямен, кемістікке туелді ажетті арнайы техиикалы рал-жабдытармен амтамасыз ету.

Ксіби ебекпен сауытыру- ксіби ебекті дйекті трін анытап, оан оыту, жмысты жеілдететен арнайы техникалы ралдарды пайдалануа йрету, жмыс орнына бейімдеу

Трмысты сауытыру- ммкіндіктері шектеулі тлалар йінде жне кшеде еркін жру шін арнайы протездермен амтамасыз ету жне имаратгар мен наты баспалдатарын тірек-имыл озалысында ауытуы бар тлалар шін бейімдеу.

Тахилалия («tachys»-тез, «lalio»- сйлеу тілі) - сйлеу жылдамдыыны алыптасан тыс тездетуі. Ол орталы, органикалы немесе функционалды деп блінеді.Сйлеу тіліні темпі жеделдеген кезде сз шапшан, екпінді шыады да, сйлеген кезде аграмматизмдер кездеседі.Сйлеу тіліні фонетикасы, лексикасы жне грамматикалы рылымы саталан болады.

Брадилалия(«bradys»-баяу, «lalio»-сйлеу тілі»)- сйлеу жылдамдыыны алыптан тыс баяулауы. Ол орталы, органикалы немесе функйионалды деп блінеді. Сйлеу жылдамдыы баяулаанда сз боса, біралыпты, созаы шыады.

Ттыпа – сйлеу мшелеріні блшы еттеріні тырысуы салдарынан сйлеуді ыратылыы мен жылдамдыыны бзылуы. Ттыпа орталы, органикалы немесе функционалды деп блінеді. Сйлеу дислалия даму барысында пайда болады.

Дислалия- есту абілеті дрыс жне сйлеу тілі аппаратыны иннервациясы саталан алпында сйлеу тіліндегі дыбыстарды айтылуыны бзылуы. Дыбысты алмастырып, шатастырып, бзып айтумен крінеді. Анатомиялы ааулытар болса органикалы, жо болса- функционалды деп аталады.

Ринолалия– сйлеу мшелеріні анатомиялы ааулытарыны салдарынан дауыс уезділігіні жне тіл дыбыстарыны айтылуыны бзылуы. Дауыс тембрінде мрынды ренк пайда болады.

Дизартрия– сйлеу тіліні крделі бзылуы. Дизартрияда сйлеу мшелеріні инервациясыны жеткіліксіздігіне байланысты сйлеу тіл дыбыстарыны айтылуыны жне просодикасыны бзылуы байалады. Дизартрия сал ауруына шалдыанда балалар жиі байалады. Біра, нейроинфекцияны немесе баса да миды заымдалуыны салдарынан дизартрия баланы дамуыны кез-келген кезінде пайда болуы ммкін.

Алалия – баланы ерте жасынан бас ми абыындаы сйлеу зоналарыны органикалы заымдалуыны салдарынан сйлеу тіліні жетілмеуі немесе млдем дамымауы. Сйлеу тіліндегі ааулытарды ішіндегі алалия е ауыры болып есептеледі. Алалияа шалдыан балада сйлеу тіл ралдарыны жйесі млдем алыптаспайды (фонетикалы, лексикалы, грамматикалы).

Афазия– бас миыны заымдалуыны салдарынан сйлеу тіліні толы немесе жартылай жойылуы. Афазияа келтірілетін себептер: баланы сйлеу тілі алыптасаннан кейін ми орабыны жарааттануы нейроинфециялар, бас миды ісіктері.

Дислексия– оу процесіні спецификалы жартылай бзылуы.

Дисграфия – жазу процесіні спецификалы жартылай бзылуы.

Дрістік кешен