Таырып. Табиата экскурсия йымдастыруа берілген нсау
Жоспар:
1. Арнайы мектеп оушыларыны табиат туралы тсініктерін алыптастыру
2. Арнайы мектепте жргізілетін экскурсияны ерекшеліктері
3. Баылауды тірі табиат брыштарында йымдастыру
Жылды барлы мезгілі демі, барлы мір былыстарыны зіндік пия задылытары бар: кктемдегі нзіктік, кзгі демі тстер, ыстаы жауан ар астындаы тынышты жне жаздаы р трлі німдерді жаппай пісуі, зердесі бзылан оушылара барлы тіршілікті дамуы мен суіні задылыы оны сырты ортаны мезгілдік факторына туелділігін міндетті трде арнайы крсету ажет.
Бндай жадайда табиата экскурсияны ййымдастыруды лкен маызы бар. Педагогикалы уаытты немдей отырып, табиата деген тракты танымды ызметті жне табиатты эстетикалы кабылдау негізінде калыптастырады.
Акыл-ойы дамымаан балалармен табиатты бакылауды ыркйектен бастайды, педагог балалар кілін ауа райыны не жаман немесе жасы екеніне емес, ауа райыны р трлі болатынын аударады. Бл шін ол балалар кілін аспан тсіне, блтты, желді барлыына, кнні суык немесе салкын екеніне аударады. Педагог тртінші сынып окушыларыны танымдык кызметін жандандыруа арналган срактар кояды: Аспан тсі кандай? Блт бар ма? Олар кп немесе аз ба? Кн кайда тр? Жел бар ма? Педагог окушылар кілін келесіге аударады:
Адамдарды киіміне карап, далада кнні суык немесе жылы екенін аныктауга болады. Кн суыган сайын адамдар жылы киіне бастайды. Сонымен катар жылы жне суы сздері трмыста р трлі максатта пайдаланылады, сондыктан оларды ауа райыны температурасыны дл крінісін бермейтінін мытпаган жн.
Жылы жне суык сздеріні мндерін ерекшелеп, оларды балаларды киім трімен байланыстыру керек, ыстык — балалар шолак шалбар, жка кеудеше, жеіл кйлек, белдемше киеді; жылы — кйлекті стінен кеудеше киеді; салкын — л балалар шалбар, кыз балалар зын шаш кптеген балалар кртеше, брік киеді; суы— кртешені жылы киінеді, жылы кйлек, белдемше жне шалбар; аяз — барлыы жылы пальто, тон, дока жне жннен тоылан брік, жылы етік, колап киеді.
Педагог келесі экскурсияда окушылар зейінін мына жагдайлара аударады: блттар аз немесе аспанды ттас жапкан, олар бір орында тр немесе жзіп жр; блттарды тсі ак, ср немесе кара; атты немесе самал жел, желді соу багыты кандай; жабыр суык, ірі тамшылары.
Кзді жылы кні педагог балаларды ааш тбіне жинап, жан-жаына карауды сынады, біра брыныдай аспана емес, жерге карап ауа райын аныктайды. Бндай діс окушылардын байкаушылыын абілетін, белсенділігін арттыруа кмектеседі: олар кн сулесіні шпке, жола, тсетінін, заттарды клекесін (ашы кні), желді барлыын (бта клекесі озалады), жабырды боланын байайды. Егер клеке жо болса, жерге тскен кн сулесі згереді, педагог балалардан не боланын срайды (блт кн кзін жабады), біра бндай жадайда балалардан аспана арамай, ойлап табуын тінеді.
Балаларды біртіндеп лі табиатты сан алуан былыстарын, ауа райын здері баылай білулеріне йретеді: блттарды пішніні р трлі, олар жоары, тмен орналасады, жел суы, жел атты болады жне т.б.
Балалар экскурсия кезінде жылды р трлі мезгіліндегі сімдік пен жануарлар, адамдарды ебегі туралы тсініктерді мегеруге міндетті. Педагог бл міндетті шешу масатында мектеп жанындаы лкедегі сімдіктерді арауды, жндіктер мен стар мірін баылауды йымдастырады.
Педагог табиатты баылаумен атар, оушыларды адамдарды мезгілдік ебектерімен таныстыру шараларын арнайы жоспарлайды. Балаларды кптеген адамдарды ызметі оршаан табиатпен байланысты болатынын тсінгені манызды. Ауыл адамдары ба пен егіс- тіктерді дейді, орманшылар орманды баылайды. алада ааш, гл отырызып, саябатарды жндейді. Бл адамдарды жмыстары белгілі бір мезгілге байланысты, зіні уаыты жне масаты болады.
Педагогты йымдастыран экскурсиялары аыл-ойы дамымаан балаларда табиатпен эмоциялы атынасты пайда болуына кмектеседі.
Бл шін негізгі уаытты брін міндетті ызметпен (гіме, ойын, жымды тапсырмалар) аятамай, баланы табиатпен жеке атысы шін де сл уаыт блу керек. з бетімен еркін жрсін, зіне ызыты бір нрсе тауып, стардын нін немесе зен суыны сылдырын тыдап, тіпті жан-жаына арасын. Педагог балаларды оршаан табиатты эмоциялы баалауа, гімелеріні серлі, мазмнды болуына йретеді.
Табиатпен рбір таныстыкты балаларды шыгармашылыын дамытуа арналан сабакка айналдырады. Табиат зіні сан алуандыымен балаа эмоциялык сер етіп, оны табиатты тереірек талуа деген кызыушы- лыын оятады. Мысалы, кар ерісімен, балалара жасыл шпті табуды сынады. Кн жылыанда, алашкы кктем глдерін табу шін, орман, саябакка барады. Оларды караан кезде, педагог сайдаы карды еріп бітпегенін, бірак ааш тптерінде ак жне кгілдір жауказындарды сіп шыкканы туралы гімелейді.
Алашкы кктемгі глдермен кездескенде балалара глдерді жлуа, таптауа болмайтынын ескертеді.
Балалара жмбактар шешкізуге болады:
ар астында ыстады, Апен бркін тастады.
Кктеммен танысканда, педагог кішігірім гімелерді пайдалана алады.
"Кктемде" гімесі
Кндей кліп кктем келді! Сен крді бе? Ааштарды бтаында кк бршіктер пайда болды. Кейін ол бізге сая болады. Кктем жыл кркі деген осы емес пе? Айнала кандай кркем! Кбелек куан балалар. Алтын тсті аралар ызыдап жр. Алыстан сайраан блбл мен з атын зі шакыран ккекті дауысы естіледі.
Бабандар жеміс ааштарыны артык бтактарын кесті. Балалар ааш тбін актады.
Экскурсия кезінде гей шппен таныстырады.
Педагог гей шпті пайдасы, адамдар оны жтелге карсы дрі ретінде олдану шін кептіреді, содан кейін одан тнба жасалады. Кктемде тамырларын закымдамай, те кыптылыкпен жапырактарын кесіп алып, кептіріп, дріханаа тапсыруа болады.
Экскурсияда, сабактардаы жретін сімдік мірімен таныстык, табиат брышында тетін сабатармен йлесе ткізілу керек. Барлы баылаулар Бакылау кнделігінде, табиат, ауа райы кн тізбесінде тіркелуі ажет.
Жаз бен кзде, акыл-ойы дамымаан балаларды білімдерін бекітуге кмектесетін гербарий жинауа болады.
Экскурсия кезінде экологиялы трбиелік міндеттер де шешіледі: балаларды гл, ааш, бталара жне коршаан мір тіршілігіне кыптылыпен карауа, стар мен жануарлара амор болып, оршаан табиат слулыын кре білуге йрету.
Баылауды тірі табиат брышында йымдастыру
рбір мектеп мекемесінде сімдік жне кейбір жануарлар болатын тірі табиат брышы бар. Бл педагогтара экологиялы трбие міндеттерін шешуге, тіршілікке ыптылыпен карау дадыларын алыптастыруа кмектеседі.
Бндай міндеттер негізінен сабатан тыс уаыттарда орындалады, біра ол жерде жиналан білімді натылау, жалпылау жне жйелеу бгін арнайы сабатарды йымдастыруа болады. Бл сабатарды ткізуді бірнеше кезеін ерекшелеуге болады.
Бірінші кезе (дайынды)
Онь масаты — аыл-ойы дамымаан балаларды тірі объектілерді баылауа, оан ызыушылы туызуа, сол сияты осы объект туралы балаларды тсінігін натылауа дайындау. Бнда иллюстрацияларды, жне бейнефильмдерді крсетеді, кітап оып жне тірі табиат брышындаы жмыстарды орындайды жне т.б. Сонымен блме сімдіктерімен таныстыру сабатары терде педагог табиат мсісіне баруды йымдастырады: глдеп тран сімдікті демілігіне балаларды зейінін аударып, оларды ктімі туралы гімелеп, сімдіктерді суаруды сынады.
Екінші кезе (баылауды бастау)
Оны масаты — балаларды кілін объектілерге аударып, олара деген кызыушылыты туызу. Сабактар біркелкі, кілсіз басталмауы керек. Сабакты алашы минутынан бастап-ак эмоциялык кіл-кй, куанып сезімін тудыру кажет. Сондыктан педагог осы кезеде балаларды жмбактармен, ыска ледермен, проблемалы жагдайлармен кызыктыруа тырысады.
шінші кезе (негізгі)
Оны шартты трде бірнеше блікке блуге болады. Бірінші блігі — объектіні бтіндей бакылау. Оны максаты — объектіге жаымды атынас туызу. зіні серлерімен блісу сезімін туызу. Бл кез, сіресе зейіні траксыз акыл-ойы дамымаан балалар шін маызды. Мысалы, педагог балаларды й оянымен таныстырады, ол оянды рбір балаа жакындатады, оны сипауды жне арауды сынады. Балалар бан те куанады, олар й оянын ашан, айда кргенін жне оны немен оректенетінін естеріне тсіре бастайды.
Жануара кайырымды катынас, кызыушылы, жасы эмоциялы сер, баылауды ары арай жаластыру жне объектіні сырты ерекшеліктері, коректенуі мен баска да тсініктерді алыптгастыруды кздеген екінші блікке туге негіз болады. Бл блікте оытуды тиімді тсілдерін, дістерін олдана отырып, балаларды кызметін ажетті білімге здеріні олы жететіндей етіп йымдастыру керек.
Балалардьщ ойлау ызметін жандандыруа арналан сратарды алдын-ала дайындауа болады, мысалы:
Тоты с неге кертеден кламайды?
Атжалман жеуге орек тапанда, не істейді?
Баска да проблемалы жадайларды сынуа болады.
Мысалы, педагог сабакта мысыты не жейтінін, ішетінін айтпай, мысыты алдына ст, су, ет, балы жне т.б. салынан ыдыстарды кояды. Балалар баылай отырып, ойылан сратара жауап береді.
Аыл-ойы дамымаган балалара жануарларды здеріне тамак іздеуін бакылау, иіс сезу сезімдеріні маызын крсету шін, педагог тсі бірдей калталара р трлі тамак салады, оларды аузын жауып, мысыкты алдына кояды. Балалар мысыты алдымен калталарды иіскелеп, бірін тырнаымен жыртып, етті жегенін бакылайды. Олар мысыкты етті иісіне карай тауып аланын бакылап, корытындылайды.
Таы да бір мысал келтірейік:
Педагог балаларды зейінін тоты ксты кру кызметіне аудару шін, ол тоты ксты торына ашык тсті коырау іліп, ксты бакылауды сынады. Тоты с басына жан-жаына бра, ілінген затты арай бастайды.
Тоты с караанда неге басын брады? — деп срайды. Балалар сты кзі басыны екі жаына орналаскандытан, олар басын брып карайтынын айтып здері корытындылауы керек. Балалара объектіні "тексеруді": жануарларды денесіні немен жабыланын білу шін сипауа, каттылыын білу шін тасбаканы аркасын сипау сияты жануарларды кейбір дене мшелеріне ол тигізуге болады.
Кейбір сабатарда бндай тсілдерді (мысалы, стар немесе балы) пайдалануа болмайды. Балалара зерттелетін тіршілік иесіні сырты жамылысыны наты тсінігін беру шін, тексеру, карау щін сты жнін, балыкты абыршаын алдын-ала дайындап ойан дрыс.
Жануарларды арауды жоспарлы трде жргізеді: алдымен балаларды кілін жануарды денесіне, содан кейін басына, аяына жне йрыына аударады. Бндай баылау дісін мысыты, кірпіні араанда пайдаланады. Егер жануарды сырты трі ызы, ерекше болса, таныстыты сол ерекшелігінен бастаан жн. Мысалы, балаларды тиінмен таныстыранда, балалар кілін бірден оны йрыына; оянны лаына аударады. сімдікпен таныстыранда, оны ашы тсті блігінен (гл) бастаан дрыс, егер глі болмаса, е ірі, ашы тсті жапыраы немесе сабаынан бастайды.
Объектіні ерекше белгілерін бергенде, кркем сздерді пайдалануа болады. Мысалы, балалара жмбак беріледі:
Далада жур шапылап, Керемет тым саула.
Тек есектен басада, Оан асар жо ла.
Балалар жмбаты шешкен со, педагог: оянны клаы кандай? оянны жні калай? —деп срайды. Балалар й кояныны клаыны зын екенін, жніні жмса екенін айтады.
Егер акыл-ойы дамымаан балалар оларды здері таматандырса жануарды нені жне калай жейтінін, жаксы мегереді (малім сабакка аш коянды алып келеді). Балалар оны баылааннан кейін дрыс жауап береді (оян таматы калай жейді? Бл кезде андай дыбыс естіледі?). Кргендерін здері орытындылайды: оян ккністі мжиді, оны тісі ткір. Сабакты шіінші блігі корытындылауа арналан. Балалар з кргендері мен білімдеріне сйене отырып, з бетімен корытындылай алады. Мысалы, малім сабак соында балалара р трлі срактар ояды: оянды кеміргіш жануар деп атауа бола ма? Неге? Таы да андай кеміргіш жануарларды білесі? Біз неге бл жануарларды кеміргіштер деп атаймыз?
Сабаты тртінші блігі — соы блік. Оны масаты — жалпы орытындылау. Бл блімде брыны айтыландарды кайталамай, екі, ш сраты бере отырып, сабаты балаларды здері аятауына ммкіндік туызады. Мысалы: "оян сендерге неге нады?", "Тиін туралы кандай ызы жадайларды білді?", й сімдіктерін неге йде сіреді?".
Сабата бл блігінде балаларды з бетімен баылауды жаластыруларына жадай туызу керек (егер объект табиат мсінінде болса). Мысалы, жануар кандай жемді натады, тулікті кай мезгілінде белсенділік крсетеді.
Табиат мсісінде бакылауды йымдастыруда келесі жадайлар маызды:
Білімді тек сз аркылы ана емес, кріп кабылдауа да жадай туызу. Срактар мен кыска тсініктемелер олардын кргендерін атауа итермелейді, осыан байланысты келесі талаптар туындайды.
рбір накты бакылауда бакыланатын объектіні (аквариум, ксы бар тор жне т.б.) жанына брі сыйып, аныктап карай алатындай етіп, балаларды санын реттеу керек.
Барлы балаларды бакылаумен камту керек. Шаьш топпен љтетін љрбір накты бакылау бірнеше рет кайтала- нады.
Бакылау жњмысы жануарлар мен, сімдіктерді тр ерекшелігіне, биологиялык айырмашылытарына негізделеді. Жоспарланан бакылаулара арнайы жадай туызу керек. Мысалы, егер тасбааны денесі кызса (кн мен рефлектормен), оны белсенділігі де жоарылайды, бндай кезде оны коректенуін, козалуын бакылауа болады. Сонымен "Айналамен таныстыру" пні бойынша сабактарда сан алуан дістерді зара йлесуі педагогика акыл-ойы дамымаан балалара тек табиат мнісі трындары туралы белгілі бір білімді беріп кана коймай, оларды бакылауа кызыушылытарын алыптастырып, танымды кабілетін дамытуа ммкіндік береді.