Бтін затты блшек бойынша идентификациялау.

 

Трасология – криминалистік техниканы дстрлі саласы болып табылады. Трасология ілімін келесідей алымдар ылыми ебектерінде жете зерттеген – Б.И. Шевченко, Г.Л. Грановский, Ю.Г. Корухов, Ю.Г. Василевский, М.В. Салтевский, С.И. Поташник, Ю.П. Голдованский, В.М. Прищепа, Я. Бергер, Л.Н. Мороз, Г.А. Мозговых, А.А. Исаев, А.Г. Скоморохова жне т.б. Сонымен атар, И.Ф. Крылов, Ф.П. Сова, В.И. Шикановтарды трасология іліміне атысты ебектері бар. Трасологияны ылыми негізде алыптасуыны зіндік тарихы бар.

Е алаш 1938 жылы «трасология» терминін И.Н. Якимов: «Заттай длелдемелер мен іздерді оу», – деген атаумен трасологияны криминалистиканы жеке бір блімі ретінде бліп арастыруды сынан. Оны берген «іздер» жніндегі ымы ке маынада арастырылып, ылмыстарды барлы іздерін амтыан. Дегенімен де ізді орта деп жетілдіруді ылыми негізі трасологиялы зерттеу объектілерді наты анытамасын талап етті.

1945 жылы С.М. Потапов іздер туралы ымдарды ртрлі болуына байланысты ізді трасологиялы тсінігін бліп крсетуге ммкіндік беретіндей белгілерді сынды. Із – тергелетін оиамен себепті байланыста болатын былыстарды материалды заттардан крініс табатын белгілері. Мнда С.М. Потапов із ымын анытауда: «ізді ылмысты жалпы материалды жадайыны згеруі ретінде емес, ол белгілерді крініс табуы» - деп іздер туралы ымды (тсінікті) шектейді.

1942 жылы жне кейіннен де Б.И. Шевченко із жніндегі ымдарды «заттарды баса да бір материалды заттара сырты крініс бейнесін алдыру (тсіру) трасологияны объектісі болып табылады» – деп толытырады. Трасология шін маызы бар тмендегідей тртіп ережелерін сынан:

1. трасологияны объектісі болып атты денелерді табылуы;

2. ізді – активті жне пассивті іздерді зара байланыса тсуі арылы пайда болуы;

3. атты денелерді сырты рылысыны жекелілігі, оларды сырты крінісіні бедерінен трады, бл атты денені жалпы жне ажетті асиетіне жатуы;

4. объектілерді сырты рылысы ішкі факторларды – затты зіндік асиеті жне оршаан ортадаы заттарды сырттай сер етуі арылы алыптасуы;

5. объектіні сырты рылысы здіксіз озалыстаы жне згерістегі асиеттер ретінде арастырылуы;

6. трасологиялы идентификация процесі объектіні сырты рылысыны айталанбайтын жеке белгілеріні жиынтыын анытаудан труы;

7. із алдырушы объектіні сырты рылысыны пайда болу процесін зерттеу жне де оларды табу, бекіту, алу дістерін типтендіру шін, сондай-а идентификациялау масатында зерттеу дістемесі мен техникасын деу шін топтастырулар жасалуы ажет.

Іздерді кмегімен шешілетін мселелерді идентификациялы жне идентификациялы емес деп екі топа блуге болады. Іздер бойынша аныталатын идентификациялы емес сратарды негізінен тергеуші мен криминалист-маман оиа болан жерде, тінту кезінде шешеді. Идентификациялы сипаттаы мселелер детте трасологиялы сараптама шеберінде аныталады. Іздерді кмегімен аныталынатын наты жадайларды (идентификациялы жне идентификациялы емес) тменде крсетеміз.

Сонымен, трасологиялы зерттеуді негізгі объектісі болып табылатын із-бейнелеуші объектілер екі объектіні зара арым-атынаса тсу нтижесінен пайда болады. Із алан объект – із-абылдаушы, ал із алдыран объект – із-алдырушы деп аталады. Із пайда болан кезде арым-атынаса тсетін беткі абаттар – тйісу абаттары деп аталады.

Іздерді тйісуі кезінде объектілер физикалы, химиялы жне биологиялы серге тседі. Физикалы сер ету механикалы жне жылулы болуы ммкін.

Трасология – механикалы серге тсетін іздерді зерттейді. Трасологиялы зерттеуді мнін – тйісетін (контактілі) объектілерге механикалы жаынан сер етуді ерекшеліктерін жне осыны нтижесінде пайда болатын іздерді зерттеу райды.

алыптасу жаына байланысты іздерді келесідей топтара жйелеуге болады: статикалы жне динамикалы; клемді жне беткі абатты; локальды жне перифериялы.

Статикалы іздер дегеніміз – із алдырушы объектіні рбір блігіні (нктесіні) із абылдаушы объектіде длме-дл бейнеленуі нтижесінде пайда болатын іздер. Мндай іздер озалыста болан объектіні тотауы кезінде пайда болады. Із пайда болан кезде объектілер салыстырмалы трде (тынышты) имылсыз (статика) кйде болады. Мысалы: адамны тран кездегі ая киіміні ізі, олды папиллярлы рнектері бар ізіні алуы, есікте бзу ралыны басылып-жаншылан ізі.

Динамикалы іздер дегеніміз – із алдырушы объект нктелеріні із абылдаушы объект бетінде сыру-жылжу нтижесінде пайда болан іздер. Объектіні дес жерлері ойыс іздерін, ал ойыс жерлері томпа (жмыр) іздерін алдырады. Динамикалы іздерге кесілген, шабылан, йкелген жне т.б. іздер жатады.

Клемді іздер дегеніміз – із алдырушы объектіні із абылдаушы жмса объектіде шыр трінде алуы, яни абылдаушы объектіні деформацияа тсу (з алпын згерту) нтижесінде пайда болан іздер. Мндай іздерде зындыы, енімен атар шінші лшем – тередігі крсетіледі. Сондытан осы іздерді зерттеу арылы мліметтерді клемдірек трде алуа болады. Мысалы: лайлы жерде алан клік ралыны протекторларыны іздері жне т.б.

Беткі абатты іздер дегеніміз – тыыздыы жаынан шамамен бірдей (немесе із абылдаушы объектіні тыыздыы кбірек) объектілерді бір-бірімен атынаса тсу нтижесінде пайда болан іздер. Бл іздер клемді емес, беткі абатты болып табылады. Мысалы: ол саусатарыны шыны бетіндегі майлы іздері, протекторды асфальтта алан іздері, бояу жаылан еден бетіндегі ая киімні іздері.

Беткі абатты іздерді зі екі топа блінеді: абатсыздану (отслоение) жне абатталу (наслоение) іздері. абатталу іздері – із алдырушы объекті бліктеріні із абылдаушы объекті бетінде алып ою нтижесінде пайда болады. Байланыса тскен объект беткі абатта з белгілерін алан блшектері арылы бейнелейді. Мысалы: ол саусатарыны майлы іздері, анаан олымен – есік, терезе бетін стау нтижесінде ана боялан іздерді алуы жне т.б. абатсыздану іздері – із алдырушы объектіні із абылдаушы объектіні беткі абатынан бліктерін зімен алып кету нтижесінде пайда болатын іздер. Мысалы: бояуы кеппеген еден бетінде ая киімні алан іздері жне т.б.

Локальды іздер дегеніміз – объектілерді беткі абатыны байланыса тсуі нтижесінде пайда болан іздер. Мысалы: ая киім ізі (клемді немесе беткі абатты) мен жер (топыра) бетіні байланыса тсуі кезінде згеріске шырауынан пайда болады, біра ізді жан-жаындаы беткі абат згерісіке шырамайды.

Перифериялы іздер – керісінше байланыса (контактіге) тсетін объект жиектеріні сыртындаы згерістерді нтижесінде пайда болан іздер. Мысалы: сырты беті ша болан ая киімнен таза еден бетінде ылмыскерді жруі кезінде ша ая киімнен сырып тсіп, ая киім жиектеріні сыртындаы табан конфигурациясын айталайтын із еден бетінде алуы арылы пайда болады.

Кріну дрежесіне байланысты іздер: крінетін, лсіз крінетін (нашар) жне крінбейтін болып блінеді. Крінетін іздер арнайы дістерді олданбай-а арапайым кзге крінеді. лсіз крінетін іздер немесе крінбейтін іздер – із абылдайтын объектіні тсі тасаланып згеруі (олайсыз жадайлар) немесе тскен із клеміні шаын клемді (микро іздер, микро блшектер) болуы негізінде пайда болады.

Нашар крінетін немесе крінбейтін іздерді арнайы жарытандыру дістерін олданып немесе ізді тсуі ммкін беткі абата ртрлі заттармен механикалы немесе химиялы зерттеу арылы тауып айындауа болады. Іздерді табу, бекіту жне алу діс-тсілдер іздерді ай категорияа (яни клемді немесе беткі абатты ма, крінетін немесе крінбейтін бе) жататындыына байланысты тадап алынады. Оиа болан жерде ізді іздеп таппас брын оны жадайымен танысу керек. Ол шін оиа болан жердегі жекеленген заттарды жадайы мен орналасуын анытап зерттеу ажет; ылмыскерді келуі мен кетуі ммкін жолдарын анытау керек; андай заттарды олмен стаанын, орнын ауыстыранын жне т.б. мселелерді шешу ажет. Осы масатта кзімен крушілер мен жбірленушілерді жауаптарын оиа болан жерді шолып арауыны нтижесінде олданылады.

Іздерді табу, бекіту жне алуды жалпы ережелері. Кптеген іздер, мысалы: ая киімні клемді немесе боялан іздері, бзу ралдарыны іздері, клік ралдарыны іздері жй арау кезінде аныталады. Ал са іздерді табу шін ртрлі лкейткіш шынылар (лупалар) олданылады. Егер із тсі бойынша абылдау объектісіні тсімен бірдей болып бірлесіп жатса, оны айындап табу шін жарыфильтрлері, ултраклгін жарытандырыштар олданылады.

Табылан іздерді е алдымен фотосуретке тсіреді. Ізді табылан объектімен бірге, содан со ізді зін жеке (детальды, масштабты) тсіріп алады. Тсірілімді масштабты фотосуретке тсіру ережесін олдану арылы жзеге асырады. Бекіту дісі ретінде ізді суретке салып алу дісі олданылады. Салынып алынан схемада маызды белгілерді крсетуге ммкіндік береді. Оиа болан жерді арау хаттамасына тіркелетін жоспарда іздерді орналасуы крсетіледі.

Ізі бар объектілер немесе із кшірмелері буып-тйю орауыштары ізге тимейтіндей етіп орналастырылады. сіресе, ол саусатарыны іздері бар тез сынып алатын заттарды (бтелке, стакан жне т.б.) мият буып-тйю ажет. Оралынан объектіге мр ойылып, тсіндірме жазбалар жазылады. Онда: кім, ашан, андай іс бойынша заттай длелдемелер алынаны крсетіледі.