тапсырма. Мтіндегі апаратпен танысыыз, сра ойыыз жне жауапты толытырыыз.
Тым уалаушы патологияларды емі мен профилактикасыны станымдары
Тым уалаушы дерттерді алдын алу (профилактикасыны) станымдары келесі негізгі ережелерге сйенеді.
Ø оршаан ортаны мутагендік ластанудан орау жне оларды организмге тсуіне шектеу жасау шін жадайларды йымдастыру немесе адам организміне тсуін болдырмау.
Ø Мутагендерді организмге серіні залалды (негативті) салдарынан апайлау немесе алалау.
Ø Некеге труа шешім абылдаан адамдармен немесе баланы туылуын ктудегі трындармен ауру балаларды тууы ммкін екендігін анытау арылы ауіп-атерлік жнінде генетикалы консултацияларды жргізу. Бл мселе те актуалды, егерде е бомаанда ата-аналарды біреуі немесе те жаын туысандары тектік аурумен ауырса (ауыран болса) немесе лпетсіздік (уродства) жне де баса аномалиялар дамыан жадайда те маызды.
Ø Жаынтуыстыты некелерден ашу жне трындара мндай тымдастар арасындаы некені зиянды екендігін тсіндіріп жеткізу.
Ø Салауатты мір салтына жгіну.
Ø сыныстарды олдап оны іс жзіне асыру - балаларды жасыра кезінде туу.
Ø Жкті йелдерді денсаулыын орау.
Ø Криминалды тсік тастаудан жне жктілікті зетін амалдардан аула болу.
Бгінгі тада оршаан ортаны мутагендік агенттермен ластануы мен оларды организмге залалды серін шектеуді ш крестік жолы сынылады:
· Технологиялы – ндірістік нерксіпті тйы цикла (оыссыз ндіріске) ауыстыру. Бл е олайлы радикалды жол, біра барынша ымбат, іс жзінде арынды транспортты жадайда жне ртрлі апаттардан сатандырылуды ммкін еместігінен, йткені оларды кейбіреуіні салдары тіпті катастрофалыта (апаттыта) болуы ммкін (мысалы, Чернобыл АЭС-ні апаты).
· Компоненттік - ортадаы мутагендерді анытау жне оларды аластау. Аса асан шыынды, ымбат жне оны іске асыруды жолы шектеулі, йткені адамзат кптеген мутагендерден бас тартуа бгінгі кні ммкіндігі жо (рентгендік сулені, радиоизотоптарды, цитостатиктерді, баса да дрілер жне медицинада олданылатын диагностикалы амалдарды осымша мутагенді серлілерді пайдаланудан; ауыл шаруашылыында пестицидтерді, металлургияда кейбір химиялы осындыларды, химиялы жне коксохимиялы ндірісте олданудан жне т.б.).
· Компенсациялы - гендік аппаратты тзімділігін ктеру, мутациялы ытималдыыны жиілігін мутагендік ыпалдарды серін тмендету жне пайда болан мутацияларды жою арылы. Е тиімді, болашаы бар, оршаан ортаны ластанулы салдарымен кресте жиі олданылатын жол.
Спонтанды жне индуцирленген мутацияны басу дерісін антимутагенез, ал ондай асиетке иегер заттарды антимутагендердеп атайды. Антимутагендік осыныдылар атарына ДН молекуласымен реакция тсуіне жеткізбей мутагендерді бейтараптайтын заттарды жатызады; мутагендер шаыран ДН молекуласыны заымданан жерлерін алып тастайтын, немесе олара тзімдіктерін ктеруші; организмде жанама мутагендерді шынайы мутагендерге айналуына кедергі жасайтын заттар жатады. азіргі кезде осы асиеттерді барлыына ие (немесе жартылай иегер) 200 - дей табии жне синтетикалы осындылар белгілі. Блар кейбір амин ышылдары (аргинин, гистидин, метионин жне т.б.), ферменттер (пероксидаза, НАДФ – оксидаза, каталазалар, глутаминпероксидазалар жне т.б.), біратар дрілік заттар (сулфаниламидтер, интерферон, анитоксиданттар жне т.б.). Жоары антимутагендік белсенділікке Е, С, А, К витаминдері иегер. Осы витаминдерді алдыы екеуі универсалды антимутагендерге жатады, олар мутагенездік жолдарды ртрлі буындарын бгеттейді; мутагендерді бейтараптайтын ферменттерді белсенділігін кшейтеді, жанама мутагендерді шынайы мутагендерге айналу дерісін басады, мутагендерді ДН заымдаушы серінен орайды, бос радикалдарды белсенділігін басады, ДН-*ны репарациялы дерістерін белсенділейді, яни, ДН-ны генотоксикалы ыпала тзімділігін кшейтеді. Кптеген ккніс пен жеміс-жидектерді (капуста, алма, жалбыз, жасыл (болгар брышы) брыш, баклажандар, жзім) елеулі антимутагендік асиеттері бар. Оларды серінен мутагендерді уытты ыпалы бірнеше есе (4 – 11 есе ) тмендейтіні эксперимент жзінде длелденген.
Тым уалаушы ауруларды емдеу шін симптомды, патогенездік, этиологиялы терапевтикалы ыпалдарды барлы трлеріні дістемелері олданылады: дрі – дрмектік заттар, диетотерапия, физио, - бальнео, - климатты терапиядан оталы рекеттерге дейін тгелдей амтылады.
Емдерді ішінде е жиі оладанылатыны симптомды ем (тым уалаушы емес ауруларда бл дістеме осымшалы сипатта болады). Ал кптеген тым уалаушы аурулар шін жалыз ана симптомды ем олдануа ммкіндік бар. сіресе жиі дрілік заттар олданылады: тым уалаушы бас саинасында аналгетиктерді олдану; глаукома кезінде пилокарпинді; кптеген тері ауруларында ауру сезімін жне ышынуды басатын арнайы майларды олдану; муковисцидоз кезінде антибиотиктермен бірге баса да дрілерді олдану, йткені бл ауруды блек бір трінде бронхтарды экзокриндік бездері мол млшерде ою жне ттырлы шырышты блуінен жаны иналатындай крініс байалады.
Патогенздік ем, ауруды патогенезіне, оны патологиялы тізбегін зуге баытталан, есептелінген, е тиімді жне нтижелі ем. Тым уалаушы патологиялы формаларды емдеуді варианттары (нсалары) мынадай болуы ммкін.
Ø Зат алмасуын жндеу ( коррекциялау), жнге салу:
· Мутантты генні серіне байланысты зат алмасуыны бзылыстарынан организмде уытты заттара айналуын болдырмау шін науасты рационынан (таамынан) ондай заттарды (фенилкетонурияда фениланалинді, галактоземияда галактозды жне т.б.) алып тастау немесе млшерін шектеуді жргізу;
· Генні мутациясына байланысты німні ндірілуіні бзылысыны орнын толтыру (антты диабетті 1-ші трінде инсулинді енгізу, гемофилияны лайыты формалы тріне арай антигеомофилдік А немес В енгізу, аланша безіні гипофункциясында тиреоидты гормондарды олдану жне т.б.);
· Организмде арынды жиналып алатын зат алмасу німдерін аластау (ББД препараттарын олдану, унитиол, Д – пениллинамина, гепато-церебралды дистрофияда мысты организмнен шыарушы; подаграда несеп ышылы тздарын организмнен шыуын амтамасыз етуші дрілерді олдану; кейбір кездерде сорбциалы детоксикалы дістемелерді олдануа тура келеді);
Метаболизмдік тежеліс, ингибиция (подаграда ксантиноксидазаны тзілуін басу шін аллопуринол олданылады, нтижесінде несеп ышылыны концентрациясы тмендейді).
Ø Тзілуі бзылан заттарды компенсациялау масатында науасты рационына белгілі заттарды осу.
Ø Тым уалаушы ауруларды асындыратын дрілерді олданудан бас тарту (мысалы, сулфаниламдтерді тотытыратын салицил ышылыны німдерін, глюкоза -6-фосфатдегидрогеназа ферментіні тапшылыында малярияа арсы препараттарды олданбау).
Ø Тым уалаушы патологиялы трлерді емдеуде оталы (хирургиялы) емдік дістемені орны ерекше маызды, ол емдерді бір жадайларда симптомды (жоары ерінні жырыында коррекциялы операция) деп атасата болады, ал баса жадайда – патогенездік (ретинобластома кезінде ісіктік суді алып тастау, толы ішектегі полипті ота жасау, жрек аралы ала ааулыын тзеу, поликистозда бйрек трансплантациясын жргізу жне т.б.).
Ø Тым уалаушы ауруларды этиологиялы емдеу гендік материалды едуір «маневрлік рекеттеуге» (генді алмастыру, мутантты генді шіру, патологиялы генді алыпты кйлік аллелге айналдыру шін, мутацияны кері, айтадан туындату жне т.б.). зірше гендік инжинериямен эксперименттік зерттеулер жолында ана айналысуда.
Ø Адаптациялы орталыты ру, ол шін белгілі бір тым уалаушы ауруларды кріністе болуын немесе симптомдарыны кшейуіне болысатын ауіп-атерлік факторларды серін мейлінше шектеу немесе ммкіндігі болса аластау. Мысалы, тектік гиперхолестеринемияда таамды рационынан холестерині мол німдерді аластау; пигменттік ксеродермияда кн инсоляциясын шектеу.
Негізгі дебиет
1. Кзденова Р.., Сейітммбетова Н.. «Гинекология» Алматы, 2001ж
осымша
2.Нрасымлы Жомарт. Гинекология - Алматы, 2007ж.
3. Т.Мелдеханов «Жалпы патофизиология», Мскеу, 2016 ж.
Осымша
1.Сметник В.П., Тумилович Л.Г. Неоперативная гинекология, С-Петербург, 1995, книга 2, стр 11-21, 45-64.
2.Л.А. Лысак. Сестринское дело в акушерстве и гинекологии. Ростов на Дону, Феникс, 2004.- С 251-316.
3.А.Н. Стрижаков, А.И. Давыдов и др. Избранные лекции по акушерству и гинекологии.-Ростов на Дону, 2000.
7. Баылау (тесттер, ситуациялы есептер)