Гликолиз жне глюконеогенез процестеріні реакцияларын салыстыра отырып , гликогенні ыдырауы мен синтезін талдаыз.

Гликолиз– бл глюкоза молекуласыны пируватты екі молекуласына дейін (аэробты гликолизді бірінші этапы) жне екі молкула ст ышылына дейін (анаэробты гликолиз) ыдырауыны реакциялары. Гликолизді барлы 10 реакциялары цитозолда теді жне барлы лпалар мен мшелерге тн болады. Глюкозаны аэробты ыдырауыны екінші жне шінші этаптарында катаболизм реакциялары жолындаы пируватты тотыуы осылады. 1-ші этап цитоплазмада теді. Глюкозаны 1 молекуласы ыдыраанда 8 АТФ, ал гликогендік 1 фрагментіні глюкозасы ыдыраанда 9 АТФ молекуласы аталан этапта тзіледі. Бл этап пируватты (пирожзім ышылыны) 2 молекуласы тзілуімен аяталады. 2-ші жне 3-ші этаптар-(тек аэробты) митохондрияда міндетті трде оттегі атысуымен теді. ГБФ-жолды 2-ші этапы «пируватты тотыып декарбоксилденуі» деп аталады. Пируваттан ацетил-КоА тзіледі. 3-ші этап шкарбон ышылыны циклі (УКЦ). Блциклде ацетил-КоАтолыымен СО2 жне Н2О-а дейінтолыыдырайды. 2-ші жне 3-ші этаптарда 30 АТФ молекуласытзіледі. Глюкозаны ст ышылынан биосинтезі (глюконеогенез). Гликолиз бенглюконеогенезді зара байланысы (Кори циклі).Гликолиз реакцияларындаглюкозаныалтыбрыштымолекуласы (С6) пируваттыекiшбрыштыосылысына (С3) ыдырайды. Екiнегiзгiнiмiтзiледi, АТФжнесутегiатомы (гликолиз-фильмi). Сутегiатомдарыкоферменткеосылады, олсутегiнiтасымалдаушысы, яниНАД+-а (никотиномидадениндинуклеотид), олтотысызданып, НАД+ Н-атедi (НАД+ НАДФ+ -тесас, янифотосинтездегiсутегiнiтасымалдайтынкоферменткесас).Глюконеогенез –бл глюкозаны кмірсу емес заттардан синтезделу процессі. Сторектілерде бл ызметті, негізінен, бауыр атарады, аз млшерде ол бйректерде жне ішекті шырыштарыны жасушаларында теді. Глюконеогенезді негізгі субстраттары пируват, лактат, глицерин, аминоышылдар болып табылады. Глюконеогенез процессі азаны глюкозамен кмірсу млшері жеткіліксіз диетамен (Физикалыќ жктемеді, аштыта) ќамтамассыз етеді. Глюкозаныњ траќты млшеріні (ќандаѓы) болуы жйке жйесі мен эритроциттер ќызметіне те ажет. андаы глюкоза концентрациясыны белгілі бір критерийлік тмен дењгейден тмендеуінде миды ызметі бзылады. Глюкоза май лпасында глицеролды шыу кµзі шін ажет. Глицерол глицеридтер рамына кіреді. Ол кптеген лпаларда лимон ќышќылы цикліні интермедиаттарыны концентрациясын эффектілі стауда маызды рольді атќарады. Бл азаны калорияа ажеттілігіні кп блігін майлар атќарса да глюкозаныњ белгілі бір мµлшеріне деген ажеттілік ашанда траты болатындыѓын крсетеді.Глюконеогенез негізінен бауырда, аз инсенсивті трде б‰бйректі ыртысты абыында, ішекті шырышты абытарында теді.Глюконеогенезге ртрлі субстраттарды осылуы азаны физиологиялы жадайына туелді. Лактат жмыс істеуші блшыеттер мен эритроциттердегі анаэробты гликолизді німі. Глюконеогенезді кптеген реакциялары гликолизге арсы баытталан (2,4,5-9 реакциялар), себебі олар айтымды, сондытан, гликолизді сйкес келуші реакциялары катализдейтін ферменттермен айта айтарылады. Гликолизді айтымсыз реакциялары: 1-реакция гексокиназды жєне глюкозо-1-фосфат пен УДФ-глюкоза арасындаы, 2-реакция фруктоза-6-фосфатпен фруктозо-1,6-бисфосфат арасындаѓы, 3-реакция пируват пен фосфоэнолпируват арасындаѓы реакциялар арнайы ферменттерді атысуы арылы айналып теді. рбір айтымсыз реакция субстратты циклді райды. Глюконеогенезде ш цикл кездеседі. Бл циклдер реттеуші механизмдердіњ нктесі ызметін атарады, нтижесінде метаболиттерді аыны згереді немесе глюкозаны ыдырауы мен синтезіні баыттары згереді. Гликоген крахмалмен салыстыранда кшті тарматалан. Оны тарматарыны алыптасуын арнайы «гликоген тарматаушы» фермент атарады.Гликогенні молекуласы «нольден» синтезделмейді, ал біртіндеп заруы праймерден немесе «йытыдан» басталады. Сондытан гликогенні ыдырауы оны молекуласыны толы жмсалуымен аяталмайды.Гликоген молекуласына 1 глюкоза алдыын осу шін 2АТФ молекуласы жмсалады. Гликогенні ыдырауында бл АТФ-тар айта алпына келмейді.Гликоген синтезіні негізгі ферменті гликогенсинтаза. Бл «екінші» баылау нктесі.Гликогенсинтетазаны реттелуі: ол глюкозо-6-фосфатты-арты млшерінен активтелінеді. Сондытан, бл осылысты баса жолдара жмсалуы аз болса, онда гликоген синтезіні жылдамдыы жоары болады. Гликогенсинтаза катализдейтін реакция айтымсыз. Белгілі бір жадайда гликоген ыдырауа абілетті. Бл айналма жолмен теді. Оны негізгі ферменті гликогенфосфорилаза (фосфорилаза). Бл фермент гликоген молекуласын фосфор ышылы атысуымен глюкозо-1-фосфатты фрагменті блінуін катализдейді. (С6Н10О5)n+Н3РО4=(С6Н10О5)n-1+глюкозо-1-фосфат.Фосфорилаза гликоген ыдырауыны шектеуші немесе реттеуші ферменті. Оны реттелуі: АТФ-ті арты млшерінде тежеледі, ал АДФ арты млшерінде активтелінеді.