КОМБАЙН МОЛОТИЛКАСЫНЫ РЫЛЫСЫ МЕН РЕТТЕЛУІ
IX тарау. БАСТЫРУ РЫЛЫСЫ
§ 20. Отанды асты комбайндарыны дамуына
ысаша шолу
Отанды асты комбайндарына алашы жаппай шыарыла бастаанынан (1930 ж.) 1947 жыла дейін тек штифті барабан ойылан болатын. Сонан со 1947 жылдан 1957 жыла дейін де штифті барабаны бар комбайндар (С-6) шыарылды, алайда соны-мен бірге соылауыш барабаны бар комбайндар да (С-4, С-4М) жасалып трды. 1958 жылдан бастап біздегі комбайн жасау н-дірісінде тек соылауыш барабан олданылады. Тек кріш жи-науа арналан кейбір комбайндарда (СКГ-4, СКПР-4, СКД-5Р, СКПР-5, СКПР-6) бір штифті барабан бар (екіншісі — соылауыш барабан).
за уаыт бойы бастыру аппараты рылысыны негізгі па-раметрлері де сол кйінде згеріссіз саталды. Мселен, 1947 жыл-дан 1972 жыла дейін барабан диаметрі (550 мм) згермеді. Ол сол кйінде С-4 комбайнына орнатылды да, кейіннен СК-3, СК-4, СК-4А жне СКД-5 комбайндарында саталды. Соылауыш битерді де параметрі шамалы ана згерді. Мселен, С-4 (1947 ж.) комбайнына минутына 479 айналым жасайтын битер ойылды. СК-3 жне СК-4 комбайндарында соылауыш битер минутына 477 рет айналады.
Кейінгі жылдардаы елеулі згеріс дека конструкциясында болды. здігінен жретін С-4 комбайнына (1947 ж.) конструкциясы мен пайдаланылуы жаынан біршама крделі, брышты орамы 126° ш секциялы дека орнатылды. Алдыы екеуіне рессор ойылды, артысы — ата бекітілді.
СК-3 комбайныны (1956—1957 жылдар) конструкциясын ой-ластыран кезде бурышты орамы 105° бір секциялы, ата асылып орнатылан дека абылданды. Оны саылауын згертіп тру шін, оларды кіру жне шыу кезінде синхронды реттеп тратын дистанционды механизм растырылды.
Алпысыншы жылдарды орта кезінде еліміздегі конструктор-льшжне ылыми йымдарда комбайндарды технологиялы про-цесіи, е алдымен оны бастыру-айырыш жмысшы органдарын интенсивтендіру баытында біратар жмыстар атарылды. Соны нтижесінде біршама жетілдірілген жне жааланан комбайндар, атап артанда, СКД-5, СК-4А, СК-5, СК-6 т. б. жасалды.
1969 жылы СКД-5 комбайны жасалып, ндіріске абылданды, мнда бірдей екі барабанмен бастыру идеясы тыш рет іс жзіне асырылды. Барабандарды диаметрі — 550 мм, р деканы брышты орамы—127°, СКД-5 комбайнындаы соылауыш би-терді айналу жиілігі — 816 айналыс/минут, оны шеберлік жыл-дамдыы 15 м/сек (С-4, СК-3 жне С-4 комбайндарында 9 м/сек).
Комбайндарды технологиялы процестерін интенсивтендіруде днді даылдарды жинайтын машиналар мен здігінен жретін шасси жніндегі мамандандырылан Бас конструкторлы бюроны коллективі (Таганрог аласы) аса ірі эксперименттік зерттеулер жргізді жне жргізіп келеді. Соны нтижесінде алашында жа-артылан СК-4А комбайны жасалып, 1969 жылы нерксіпте иге-рілді, сонан со СК-5 (“Нива”) жне СК-6 (“Колос”) жаа ком-байндары шыарылып, СК-4А-ны орнына жаппай ндіріле бас-тады.
С-4-ке араанда СК-4А комбайныны негізінен екі трлі: декасы мен соылауыш битерінде згешеліктері бар. Дека екі секциялы болып, брышты орамы 143° жеткізілді, ал соылауыш битер барабанмен салыстыранда жааша алпында орна-ластырылып, шеберлік жылдамдыы едуір арттырылды (16 м/сек). Бл згарістер (баса да жетілдірілулерімен оса) СК-4А-ны ткізгіштігін СК-4 комбайнындаы 3,70 г/сек орнына днні сабана атынасы 1 : 1,5 боланда 4,37 кг/сек дейін арттырды.
СК-4А рылысында жзеге асырылан бастыру-айырыш принципі, жаа комбайндарда да (СК-5 жне С-6) пайдаланылды, алайда аса маызды бір згеріс енгізілді: барабан диаметрі 600 м зартылды. Бл комбайндара да екі секциялы дека олданылды, тек брышты орамы 146° болды.
Таганрог аласында рылан мамандандырылан Бас кон-структорлы бюроны СК-5 жне СК-6 жаа комбайндарыны бастыру-айырыш механизмдеріне енгізген згерістері 41-суретте келтірілген. Осы суретті сол жаында СК-4-ті бастыру аппараты бейнеленген. Мнда соылауыш битер 1 мынадай операцияларды атарады: барабан латыран бастырылан массаны жылдамдыын баяулатады (9 м/сек дейін) жне осы массаны озалу баытын сатайды (клавишаны алдыы каскадтарыны беткейіне параллель). Соылауыш битерді мндай рекеті клавишаны алдыы каскадтарыны тесігі арылы днні айырылуыны ин-
тенсивтілік процесін жеткіліксіз етеді — мнда днні -кпшілік блігі бастырылан массаны жоары жаында орналасады.
Суретті о жаында СК-5 жне СК-6 комбайндарыны бас тыруайырыш ондырысыны схемасы крсетілген. Мнда битер- ді 2 формасы згертіліп, барабанмен салыстыранда жоары жне ала жылжытылан. Оны шеберлі жылдамдыы 17,8 м/сек дейін арттырылан. Битерді басаша орнату деканы брышты орамын кбейтуге ммкіндік берді. Блай йлестіруді нтижесінде бастырылан массаны озалу сипаты згереді. Ол барабанмен тік жоары латырылып, битерге берідеді. Біра битер демелі жылдамдыпен айналады. Сондытан ол бастырылан массаны айтарып, оны кшпен клавишаны алдыы каскадына тік брышта баыттайды. Соны нтижесінде клавишаны алдыы каскадында бастырылан массадан днні блінуі кшейе тседі.
СК-5 жне С-6 комбайндарында деканы брышты орамын 146° дейін арттыранда, оны зындыы 816 мм зарды (СК-4 ком- байнында 525 мкг болатын). Соны нтижесінде бастыру рыл- ысында днді айыру процесі арта тсті.
Сыар барабанды жне ос барабанды комбайндарды (моло- тилкаларыны ені бірдей болан жадайда) салыстырып сынаанда мынадай нтиже алынды: сыар барабандыа араанда ос барабанды комбайнны ткізгіштігі едуір жоары болды. Оны стіне ос барабанды комбайн салыстырмалы жадайда днді жармалауы мен заымдауы млде шамалы екендігі байалды Осыан орай СК-5 жне СК-6 сыар барабанды комбайндарды негізінде оларды жаартылан ос барабандысы (СК-5-ІІ жне СК-6-ІІ) шыарылды.
Бізді конструкторлы йымдарымыз соы жылдары азірі асты жинайтын комбайндарды жасарту жне оларды німділігін арттыру, сондай-а ткізгіштігі едуір жоары жаа комбайндар жасау жнінде барынша шылдануда. Мндайда конструк-
41-сурет. Брыны (С-4) жне жаа (СК-5 пен СК-6) бастыру-айыру крылыларыны рекет ету процесі:
1 жне 2 — битерлер; 3 жне 4 — декалар.
торлар комбайндардьщ жетілдірілген жне жаа лгілеріне тех-никалы прогресті кптеген соны элементтерін, атап айтанда, мыналарды енгізуге талаптануда: шу мен дірілден жасы оралан ыайлы кабина; рульдік алыпты клбеулік брышы бойынша реттеу; рычаг пен педальді пайдалананда ммкіндігінше аз кш тсіру; гидравликаны барынша пайдалану (жріс блігі мен жмыс органдарын жетекке келтіру шін, басару процесін меха-никаландыру немесе автоматтандыру); сыйымды асты шанаы (4,5 м3 жне одан да астам); сыйымдылыы лкен жанар май баы (300 л жне одан астам); уаты арттырылан двигатель (200— 250 ат кші, немесе 147,2—184 кВт); босату шнегін жмысты алпынан транснортты алпына жне керісінше ауыстыратын гидро-механизм; шанатаы астыты шапша босататын (2 т/мин) ме-ханизмдер; босату шнегіні туелсіз жетекке келуі; албаайды клдене ауыстыратын гидромеханизм; кабинасын блшектемей-а комбайнды тмір жолмен тасу ммкіндігі; тнде жмыс істегенде осымша жары беру; сабаны зын жне жатып алан астыты шаба алатындай етіп жатканы жетілдіру; комбайн рамына жаткаа арналан тасымал арбашы тіркеу; блшектеп арбашыа ыса уаытта (10—20 мин) ондыратындай етіп жатканы жетілдіру; р трлі автоматты тетіктер мен баылау приборларын олдану (молотилканы біркелкі тиейтін автомат; шыынды баылайтын прибор; жргізу автоматы; дыбыс жне жары сигнализаторлары, комбайн механизмдеріні ааусыз жмыс істеуі т. б.)
Конструкторларды е басты масаты — комбайндардьщ габа-риті мен массасын шамалы ана арттырып, німділігін жоарылату. Ал мны азіргі жмыс органдары бойынша жзеге асыру ммкін емес. Сондытан бастыру, айыру жне тазарту сияты млде жаа технологиялы процестер іздестірілуде, тек сонда ана комбайндарды німділігін барынша арттыруа толы ммкіндік туады.
сімдік шаруашылыын комплексті механикаландыруа арналан 1976—1980 жылдардаы машиналар жйесінде оныншы бес-жылдыта здігінен жретін комбайндардьщ, сондай-а дестелеуіш жаткаларды біратар жаа трлерін шыару белгіленген, олар мыналар: німділігі 10—12 кг/сек комбайн (двигателі 200— 220 ат кшіне те немесе 147,2—162 кВт жне шанаыньщ сыйымдылыы 6 м3); німділігі 9 кг/сек. “Нивадан” растырылан “Колос” комбайны (двигателі 200—220 ат кшіне те нбмесе 147,2— 162 кВт жне бір секциялы шанаыны сыйымдылыы 4,5 м3); алымы 10 м реверсивті дестелеуіш жатка, ол зындыы 20 м шалы жолындаы осабат дестені жинай алады; алым ені 5 м, здігінен жретін кріш жинайтын дестелеуіш жатка т. б.
§ 21. “Нива” мен “Колос” комбайндарыны