Кривошипті-шатунды механизм
Блок-картер.Блоккартер іш жаына жне сыртына двигательді барлы механизмдері бекітілетін аа больш табылады. Ол орап пішінді болып йылан (материалы — СИ 18-36 маркалы шойын, массасы 132 кг). Мнда цилиндрлер орнатылан блок жне иінді білік картеріні жоары блігі біріккендіктен оны блок-картер деп атау абылданан. Блок-картерді астыы жаында картерді тбі (иінді білікті картеріні астыы жаы) бекітілетін делген фланец бар.
Блгіш абыралар мен ырлар блок-картерге ажетті атанды береді. ш клдене тік баытта блгіш абыралар гильзалара арналан трт блік жасайды. Алдыы жне арты абыраларды астыы жаында жне блгіш абыраларында иінді білікті подшипниктерін бекітуге арналан шыыы жолдар бар. Горизонталь блгіш абыраларда гильзалара арналан ялар жасалан. Гильзаларды арама-арсы ялары жоары плитада орналасан. Горизонталь блгіш абырра блок-картердін, жоары уысын тменгі уыстан бледі. Сумен толтырылран жоары уыс гильзаларды тірегінде айналыс жасайтын су аптамасын райды. Тменгі уыс двигательді жмысы кезінде айналатын иінді білік тудыратын майлы тманмен толады. Блок-картерді жоары плитасында блок-картерді су аптамасын зара байла-ныстыратын жне цилиндрлер апары бекітілетін тесіктер бар.
Блок-картерді атадырын арттыру шін- оны тменгі уысы иінді білікті осімен салыстыранда 80 мм тмен ыыстырылан.
О жатаы абырада штампыланан апатармен жабылан люктер жасалан. Осы люктер арылы клапандарды итергіш штангаларына жол ашылады. Штангалар камерасыны астыы жаында подшипниктерге арналан ашалып жасалан шыыы жолдар жасалран. Алдыы жаына таратыш шестерняны картері мен су насосы бекітілген. Блок-картерді арты жаына маховикті картері жапсыра бекітілген. Сырты бйір беттерге оректендіру жне майлау жйелеріні агрегаттары бекітілген бір-
114-сурет Цилиндрлер . апаы:
1 — клапан; 2 — втулка; 3 — штанга; 4 — корпус; 5 — апа; 6 — кйенте; 7 — декомпрессор білікшесі; 8 жне 9 — су аптамасыны уыстары; 10 — йынды камера; II — ендірме; 12 — винт; 13 — канал; 14 — сфералы ойы; 15 — тірек белдеуі; 16 — гильза.
атар сйемелдеу жазытытары орналасан. Блок-картерді сол жаына жргізгіш двигатель (СМД-І4К жне басалар) бекітілген.
Гильзалар. Арнайы (легирленген) шойыннан -жасалан алмалы-салмалы гильзалар 16 двигательді цилиндрлеріні
ызметін атарады (114-сурет). Оларды ішкі беттері 1—2мм а-лыдыа дейін жоары жиілікті токпен шынытырылан.
Кертпегі (жоары жаында) жне кигізілетін ос белбеуі (жоары жне тменгі жаында) гильза блок-картерде жасалан яа сындырылады. Кертпек блок-картерді дегейінен 0,10—0,21 мм шыады. Гильза цилиндрлер апаын тартып бекіткенде оны мен блок-картер арасында ныыздалып ысылады. Гильзаларды м-ият жалтыратылан ішкі беті айна деп аталады. Гильза мен блок-картерді тменгі блігі аралыына резина ныыздауыш саина орнатылан. Егер гильза алмастырылатын болса, онда жаа саина салынады.
Гильзаны жмысты беті диаметрі бойынша 0,4 мм-ден арты ажалса, оны аластырады.
Гильзалар ішкі диаметрі жне поршеньдер сырты диаметрі бойынша ш топа блінеді де Б, С, М ріптерімен белгіленеді. растыранда бірдей аттас гильзалар мен поршеньдер пайдала-нылады. Гильзаларды тобы жоары жаындаы ырларында кр-сетілген. Гильзаларды лшемдері мынадай: Б тобы—120 +0,06
+0,04
С тобы — 120 +0,04
+0,02 жне М тобы — 120+0-02.
Поршень.Поршень олайсыз жадайда жмыс істейді: ол те атты ызады, лаю тактісі кезінде оан зор кш тседі (10— 15 тк, яни 100—150 кН жне одан да арты), лкен инерциялы кш сер етеді. Сондытан поршень жасалатйн материала жне оны жасалу сапасына жоары талаптар ойылады.
Барлы двигательдерде алюминий орытпасынан (Ал 10 В)
115-сурет. Поршень:
1 — шатун; 2 — кертік; 3 — баыттауыш блік (юбка); 4 — май альш кетуге арналан тесік; 5 жне 9 — май ырнауыш саиналар; 6 — бекіткіш саина; 7— сауса; 8 — шатунны жоары басыны втулкасы; 10, 11 жне 12 — компрессиялы саиналар; 13 — тп; А — ныыздауыш блік.
жасалан поршеньдер олданылады.Бл орытпаны шойына араанда мынадай артышылытары бар: оны меншікті салмаы 2,5 есе кем,газдардан жылу алуы 30%-ке арты, жылу ткізгіштігі 4—5 есе жоары. Біра бл орытпаны кемшіліктеріде бар: шойына араанда тез тозады жне сызыты лаю
коэффициенті 2—2,5 еседей жоары. Алюминий орытпасынан жасалан поршеньні кемшілігіні есесі былайша айтарылан. Гильзалар мен поршеньдерді аралыьщда едуір саылау алатындай болып жасалады, ажетті ныыздау тйыталмаан (кесілген) серпімді саиналар арылы іске асырылан. Поршеньні атты ызатын тп 13 жаыны диаметрі, баыттауыш биіктігіне (юбкасына) 3 араанда ыса болып жасалады (115-сурет). Баыттауыш блікті конустылыы 0,10—0,14 (е лкен диаметрі — астыы жаында).
Двигатель салын кезде юбка мен гильзаны аралыындаы саы-
лау 0,14—0,18 мм.
Поршеньде ш компрессиялы саина 10, 11 жне 12 жне екі май кырнауыш саина 5, 9 бар. Май ырнауыш саиналарды 5, 9 днгеленген трт ырлы кертігінде майды поршеньні ортасына ткізіп жіберетін тесіктер бар. Поршеньні май ырнауыш са-инасы тратын кертіктерде майды аызып алып кететін орталыа арай баытталан радиалды саылаулар тесілген. Поршеньні тбінде клапандарды астьша келетін екі ойыша (тередігі 0,6 мм) жонылан. Поршеньнщ тбіндегі сфералы ойыша йынды камераны каналына 13 арама-арсы орналасан (114-сурет). Поршеньні юбкасыны кенересіндегі ойытан 2 жасалан ткір ыры гильзалардаы арты майды ырнайды.
Поршень жоары лі нктеде блок-картерді жазытыынан 0,55 мм-ден арты жоары ктерілмеуі керек. Мнымен бірге осы ктерілу 0,15 мм-ден кем болмауы да шарт. Алашы жадайда ызан двигательді поршені клапанмен сотыысып алуы мм-кін. Екінші жадайда сыу дрежесі кемиді, мны салдарынан двигательді уаты кемиді.
Біз жоарыда поршеньдер мен гильзалар шін Б, С жне М ріптерімен белгіленген бірдей аттас лшемді топтар белгіленгенін
айтып ткен болатынбыз. р трлі топтаы поршеньдерді сырты диаметрлері мынадай: Б тобы — 120 -0,10-0,12 мм,С тобы — 120-0,12-0,І4
мм,жне М тобы — 120 -0,14-0,16мм.
Поршеньдер саусатармен де жараталады. Сондытан пор-шеньдер мен саусатарда а жне сары тстермен белгіленген екі лшемдік топ белгіленген. Поршеньдерді сауса ткізілетін те-
сігі диаметрлершщ лшемдері мынадаи: а тс — 
:42+о,<хв мм, сары тс — 
мм. Саусатарды сйкес диаметрлері мынадай: а тс — 
мм жне сары тс — 
мм.
лшемдік топтар поршеньдерде былай белгіленген: тп жаына ріптермен (Б, С немесе М) юбканы диаметрлік тобы, ал одан тменірек цифрлармен поршень массасыны грамды лшемдері крсетілген; бобышкада (поршеньні лаында) сары жазумен (а немесе сары) сауса сылатын тесікті тобы крсетілген. Саусатардыд тобы оны ішкі бетінде крсетілген. Бір комплекті-дегі массаны айырмашылыы 7 грамнан аспауы тиіс.
Саина цилиндрге салынбаан кезде, саинаны сырты диаметрі цилиндрді ішкі диаметрінен арты болады. Цилиндрге саларды алдында саинаны ысу керек. Сол кезде кесілген жерді (лыпты) саылауы кішірейетін болады. Осы алатын саылау-ды есебінен саина серпімді трде цилиндрді айнасына ныыз жанасады. Поршеньдегі саиналардьщ кесік тстары бір-бірімен салыстыранда шеберді штен бір немесе трттен бір блігіндей ыыстырылып орналастырылады. Осыны нтижесінде кесіктерден газдарды тіп кетпеуі алдын ала сатандырылан. лыптар поршеньні тбіндегі ойыа немесе поршень саусаы тетін тесік-ке арама-арсы орналаспауы керек. Бл ережені орындамау са-киналарды кйіп кетуіне кеп сотырады.
Жоары компрессиялы саинаа 12 — хром жалатылан (115-сурет). Екінші жне шінші компрессиялы саиналарда 11, 10 лшемі 1,3X0,8 мм тік трт брышты кертіктер бар. Хром жа-латылран саина жо болса, оны кдімгі саинамен алмастыруа болады, тек оны кертік жаын жоары аратып орнату керек. Компрессиялы саиналардын, аландарыны да кертіктері стігі жаында болады. Кертіктерді тмен арай орнатылуы майды кп шыын жасауа кеп сотырады.
Жаа гильзаа салынан жаа саиналарды клпында 0,30— 0,75 мм саылау, ал жмыс істелген гильзаа салынан саинада 1,2 мм-ден кем емес саылау болуы керек. Егер гильзада орналасан саинаны лпындаы саылау 4 мм-ден артса, ал поршеньні кертігініа биіктігіндегі саылау 0,5 мм-ден арты болса, онда саина жарамсыз деп саналады. Егер поршеньге жаа саина салан кезде кертігіндегі биіктік саылауы 0,4 мм-ден артса, поршеньді алмастырады.
Поршеньдік сауса жне шатун. Поршеньдік сауса жне дви-
гатель жмыс істегенде шамасы мен баыты айнымалы те лкен кшті кабылдайды. Ол 12ХНЗА болатынан жасалады. Сырты бетін (0,8—1,2 мм-ге дейін) цементтеу жне шынытыру оан жоары беріктік пен шыдамдылы (оай тозбау) асиет береді. Осылайша делген саусаты сыртында аттылыы жоары болумен бірге зегінде жеткілікті ттырлыы болады.
Сауса — алытама типті, яни ол поршеньде де, шатунда да бекітілмеген. Оы клдене баыттаы жылжудан поршеньні бо-бышкасындаы ойыа орналасан тотатыш саина 6 стап т-рады (115-сурет).
Поршеньдік сауса пен шатун оларды жаластыранда 0,017— 0,042 мм-лік саылауды амтамасыз ететін шектеумен жасалады. Втулканы алмастыран кезде бл саылауды 0,017 мм-ден кем болмауын адаалау керек.
Саусаты престеу шін поршеньді майа салып алдын-ала 70— 80°С-а дейін ыздыру керек.
Шатун 40Х маркалы болаттан жасалады. Оньщ клемдік имасы екі товарлы болады. Жоары басында ола втулка 8 престелген. Жоары басындаы ш тесік саусаты майлауа арналан. Иінді білікпен жаласан тменгі басы, алмалы-салмалы, онда болат-алюминийлі лентадан жасалан астарлар орнатылан.
Шатунды подшипниктерді астарларыны алыдыы 3 мм, ал негізгілерінікі 5 мм. Аралык, астарларды алыдыы шатунны тменгі басындаы яшытарыны радиусынан біршама арты. Тменгі басын шатунды болттармен тартып ысанда ондаы астарлар ысылыырап орналасады. Астарларда болатын мрттар шатунны жырашыына жне оны капарына кіріп тра-тындытан астарлар яшытарда берік орнатылан. Тартылып ысылан астарлар жбынын, диаметрі алу-салу жазытырында оран перпендикуляр жазытыа араанда 0,06 мм арты. Бл жайт шатунды подшипникке майдын жасы келуіне жадай жасайды. Осы ерекшелік иінді білікті негізгі подшипниктеріні астарларына да тн — оны алу-салу диаметрі тік диаметрден 0,04— 0,14 мм арты.
Тменгі бастары астарларды яшытары барлы шатундар шін бірдей лшемді. Шатунны тменгі басыны астарлары иінді білікті шатунды мойындарыны диаметрлері бойынша екі нді-рістік топа жне трт жндеу тобына блінеді: ндірістік астарлар 78, 25 жне 78,00 мм; жндеу астарлары — 77,25; 76,5; 75,75; 75 мм. Барлы топтар шін шектеуорта:-0,095
-0,110 мм.
Егер бір шатундары астарды алмастыру керек болса, онда оны-мен бір мезгілде аландарын да алмастырып салады. Негізгі под-шипниктерді астарларын да осылайша тгелдей алмастырады. Астарларды ырнауа, егеуге болмайды.. Егер астарлар мен иінді білікті мойындары аралырындаы саылау 0,3 мм-ге. жетсе, со-
нымен бірге шатунды астарлар тсындаы мойынны жмырлыы 0,66 мм-ден асса, негізгілердікі 0,1 мм-ден артса, онда астарларды алмастырады.
Бір комплектідегі шатун массасындаы айырмашылы 12 грам-нан артпауы керек.
Иінді білік.Иінді білік 45Г2 маркалы болаттан штампыланады. Онда бес негізгі мойын жне трт. шатунды' мойын бар. Ортаы негізгі подшипник білікті клдене баытта жылжытпай стайды. Бл масат шін астарлар жасалан материалдардан дайындалан трт тірек шаршы саина арналан. Осы жарты сакиналар мен білікті жатауы араларындаы саылау 0,110— 0,385 мм.
Шатунды мойындарда оймалы шплинттелген шіргішпен жа-былан уыстар бар. Бл уыстар каналдар арылы бірінші, шінші жне бесінші негізгі подшипниктермен байланысан. Двигатель жмыс істегенде уыстарда май тазартылады: онын, рамындаы ауыр блектер. уысты абырасыны мнайына тнба трінде жиналады, ал таза май шатунды подшипниктерге барады. Тнба уысты иінді білікті айналу осінен е ашы абыраларында жиналады. Двигатель 1920—2000 саат жмыс істеген со ішінші шатунды мойынны уысына жиналан тнбаны тексереді. Бл шін алдын-ала тртінші негізгі подшипникті апаын астармен бірге алады, сонан со шіргішті шплинтін суырып алып брап шыарады. Тнбаны алыдыы 10 мм-ден артатын жадайда уыстарды тгелдей тазартады. уыстарды тазартаннан со оларды шіргішін ыпты трде орнатып, арсы гайкамен бекі- теді, сондай-а- шатунды подшипниктерді тартылуын тексеру керек. шіргішті дл орнатпау майды ауына жне май жйесін- дегі ысымны азаюына кеп соады. ;
Соы жылдары иінді білікті шатунды мойындарына май жи-нау ттіктері орнатылуда. Мндай ттіктері бар двигательдерді уыстарын тазартанда осы ттіктерді заымдап алмау керек.
Жоарыда шатунды астарлар екі ндірістік жне трт жндеуі лшемдері тобына блінетіндігі айтылан болатын. Бл жайтты иінді білікті негізгі мойындарыны астарларына да атысы бар. ; ндірістік топтар мынадай: 88,25 жне 88 мм. Блар шін шектеу: --0,100 -0,115 мм. Жндеу топтары: 87,5-тен 86 мм-ге дейін. Сондытан да иінді біліктер де екі лшем (топ) болып жасалады. Топтык белгі табасы білікті о жаына басылады.
Иінді білікті шатунды подшипнигіндегі саылау — 0,085; 0,141 мм, негізгілерінде — 0,104—0,160 мм.
Негізгі подшипниктерді гайкаларын 20—22 кгк. м (200— 220 Н. м), ал шатунды гайкаларды 14—16 кгк. м (140—160 Н. м) кшпен брап атайтады. Бл екі-ш айтара брау арылы іске асырылады.
Шатунны тменгі басы подшипникті брап атайтан со ол кшімен білікті, мойнында еркін озалуы керек. Шатунны т-менгі басыны білік мойны бойындаы клдене люфтісі 0,17— 0,44 мм шегінде болуы керек.
Шатуны бар поршеньді (блокты сті арылы) орнатан кезде ІІоршеньні тбіндегі ойыы жанар май насосы жаына арауын адаалау керек.
Иінді білікті орнынан шыарып алмай-а подшипниктерді са-ылауларын тексеру шін, картердегі майды аызып йып алады да тп апаты ашады; шатунды жне негізгі подшипниктерді болттарыны гайкаларын брап босатады; тексеріліп отыран под-шипникті апаы мен тменгі астарын шыарып алады; астарды майын сртеді; тменгі астардын, стіне біліктін, осі бойымен зындыы 25 мм, ені 13 мм жне алыдыы саылаудыд е лкен шамасына те болатын фольга салынады; апаты орнына салып оны атайтып брайды; декомпрессорды іске осады; білікті ай-налдырады. Егер білік еркін айналатын болса, онда саылау шекті шамадан арты боланы.
Шатунмен жаластырылып поршень гильзара стігі жаынан салынады. Алдын-ала иінді білікті орнатып ояды, шатунны а-паын алады жне поршень мен гильзаны майлайды. Гильзаларды айналасын тырнап кетпес шін шатунны болттары таза матаа оралады.
Иінді білікті арт жаында маховикті (массасы 45,5 кг) бекітуге арналан фланец бар. Маховик фланецке тек ммкін бір жадайда ана байланысады. Бл жайтты маызы зор, себебі маховик газ тарату жне отынны бркілуіні озу брышыны орнатылуын тексеру шін нысана болып табылады. Бл шін маховикте орнату винті кіргізілетін арнайы ойыша бар. Бл винтті маховик ойыына сыну кезеі, бірінші жне тртінші цилиндрлер поршеньдеріні жоары лі нктеде екендігін білдіреді.
Газ тарату механизмі
Цилиндрлер апаы.Газ блу механизміні детальдары СЧ21-40 маркалы шойыннан йылан апаа растырылан. Капа блок — картерге шпилькалармен бекітіледі.
апа пен блок-картерді аралыына асбест-темір тсем абат салынады. Шпилька гайкаларын 20—22 кгк. м (200—220 Н. м) кшпен кілт арылы біралыпты рі бірте-бірте блок-картерді центрінен алдыы жне арты жаына арай атайтып брайды.
Цилиндрлер апаында йынды камералар, форсункалар, клапанды жне декомпрессиялы механизмдер орналастырылан.
Жану камерасы екі бліктен: поршеньні тбіндегі ойы 14 пен
цилиндрлерді апаынан жасалан йынды 10 жне негізгі бліктерден ралан (114-сурет).
йынды камераны трі шар трізді болады. Ол негізгі ка-мерамен канал 13 арылы байланысан. Сыу тактісі кезінде пор-шень йынды камераа ауа айдамалайды. Канал камераа жанама сызы бойынша орналасатындытан, ауа айналмалы озалыс жасайтын болады. Форсунка йынды камераа тозаданан отын бркеді. Камерада айнала озалатын ауа отынны брыныдан рі мият тозадана тсуіне жне онын, ауамен жасы алмасуына жадай жасайды. Отын те ызан ауа арылы ттанады, біра та йынды камерадаы отын толы жанбайды, Газдара араласа негізгі камераа шыан со ол ауамен жасы араласады да тгелдей жанатын болады.
йынды камера жоары жне тменгі екі жарты сфералардан ралады. Жоары жарты сфера апаа йылан, оны абыралары су аптамасы 8, 9 арылы шайылады. Тменгі жарты сфераны ыстыа тзімді Х9с2 маркалы болаттан жасалан ендірме 11 рады. Ендірмені тірек белдеуі 15 апа жазытыынан 0,01—0,08 мм шыыы трады. Сондытан растырылан двигательдегі ендірме цилиндрлер апаы мен блок-картерді аралыында ныыздалып ысылатын болады. растыру кезінде ол винтпен 12 статылады.
Ендірме апапен — тік тірек белдеу бойынша ана жанасады. Оны алан блігі апатан ауа абатымен ошауланан. Сондытан ендірмені температурасы жоары (500°С-а дейін) бо-лады, бл оран отынны кебу мен ттау процестерін жасартатын жылу аккумуляторыны асиетін береді.
Цилиндрлер ацаы корпус 4 жне апашадан 5 ралан алпапен жабылан. апашаа болат сымдар тыыздалып тол-тырылан келте ттік (сапун) бекітілген. Двигатель жмыс істеген рбір 480 саат уаытта бл ттікті (сапунды) шыарып алып, бл-шектеу жне жуу керек. Ттікке салынатын болат сымдарды оп-сыту жне май жтыру керек.
Клапанды механизм. Ендіру клапаны 40ХН маркалы болаттан, ал шыару клапаны Х9с2 маркалы болаттан жасалады. Клапанда трелке жне стержень бар. Трелке 45°-пен делген жне цилиндрлер апаыны ясына йлесімді болып ажыратылан. Ысыланан ырыны (кгірт тсті) алыдыы 1—2,5 мм шегін-де жне клапаны трелкесіні яшыында болуы керек. Клапан трелкесі апа жазытыынан 3,5 мм-ден артык жасырынбауы керек. Жаа двигательде клапандар 1,15—1,60 мм жасырынады.
Клапанны стержені цилиндрлер апаына престелген шойын баыттауыш втулкамен озалады. Стержень мен втулка аралы-ындаы саылау ндіру клапанында 0,03—0,09 мм, шыару кла-цанында— 0,06—0,12 мм. Стерженьні шында сухариктерге ар-налан жалпа ойы жне сатандыру саинасы шін жіішке
116-сурет. Таратыш жне жетектеуіні шестернялар:
1 — майлау жйесі насосыны шестернясы; 2 —иінді білікті (май насосы жетегіні) шестернясы; 3 жне 4 — гидрожйе насосыны шестернясы; 5 — тартыш білікті шестернясы; 6 — отын насосыны шестернясы; 7 — аралы шестерня; 8 — иінді білікті шестернясы (таратыш білікті жетегі).
ойы бар. Егер клапанны серіппесі немесе стержені сынса,
онда клапан двигательді цилиндріне ене алмайды, себебі
оан сатандырыш саина кедергі жасайды. Трелкені бетінде клапандарды ысылауа ажет жырашы жасалан.
Кйенте 6 екі бліктен ралан жне штары тыынмен ты-ындалан куыс оське орнатылан (114-сурет). Клапанды меха-низмді майлау шін осьті уысына май жіберіледі. Итергішті штангасы 3 ттіктен жасалынан; оны штары жмырланан рі жылтыратылан.
45 маркалы (селект) болаттан жасалан тарату білігі ш под-шипникке орнатылан. Тарату шестернялары картеріні апа-ында тарату білігіні осьтік люфтін реттейтін тірек винт бар. Бл винт андай да болмасын бір себептен бралып босасыан болса, онда оны былай реттейді: білікті табаншасына тірелгенше брайды, сонан со '/4 айналыса брап босатады да арсы гайкамен бекітеді. '
Декомпрессор.Декомпрессорды ызметі — двигательді жргі-зу жне техникалы ызмет крсету кезінде клапандарды ашу рі оларды ашы кйінде стап тру. Осыны нтижесінде иінді білікті аз ана кшпен айналдыруа болады,
Декомпрессорды рылысы мынандай. Кйентені зын иы-тары штарыны стігі жаында оан арама-арсы тсында ойыы бар рама білікше 7 орнатылан. Бл ойы кйентені жмысына кедергі жасамайды. Біра егер білікше айналатын болса, онда ол зіні цилиндрлік блігімен кйентеге тіреледі де клапандарды ашады. Декомпрессорды ттасында осы ажеттікті алпында стап тратын серіппелі бекіткіш бар.
Таратыш шестернялар. 116-суретте таратыш шестернялар крсетілген. Иінді білікті айналысы аралы шестерня 7 арылы екі шестерняа — тарату білігіні 5 жне отын насосы жетегіні 6 шестерняларына беріледі. Гидравликалы насостарды шестерня-лары 3, 4 озалысты тарату білігіні шестернядарынан алады.
Тартыш шестернялар белгілер бойынша длме-дл орнатыла-
ды. Иінді білік шестерняларыны 8 жанындаы К рпі шпонка осімен оа арай санаандаы шінші тесігіндегі белгіге арама-карсы орналасан. Аралы шестерняа 7 сйкес К, Т жне Р ріп-терімен белгіленген ш белгі бар. Шестерняда 5 Р рпі белгісі, ал екінші шестерняда 6 сйкес трде Т жне Н ріптерімен белгіленген екі белгі бар.
Шестерняларды 5, 8 жэне 7 орнату кезінде олардаы К. жэне Р белгілерін бір-бірімен длдестіру керек. СМД-14, СМД-14А, СМД-14Б, СМД-14К жне СМД-15К двигательдерінде шестерня-ны 7 Т белгісін шестерняны 6 Т белгісімен длдестіреді. СМД-17К, СМД-18 жне СМД-14Н двигательдерінде Т жне Н белгілерін зара длдестіреді.
Клапандарды реттеу. Двигатель жмыс істеп тран кезде газ тарату механизміні детальдары мен клапандар ерекше атты ы-зады. Егер тарату білігіні ждырышасынан клапана озалыс беру жйесінде саылау болмаса, онда ызудан клапанны стер-жені заратын, ал штанга мен итергіштерді лшемдері біршама лаятын болады. Осыны салдарынан клапан зіні ясына дл тспейді де двигательді жмысы бзылады. Сондытан клапан-даы механизм саылауын дл орнатуды маызы зор. Двигатель-ді салын кезінде ендіру клапандарыны саылаулары 0,40 мм, ал шыу клапандарында 0,45 мм болуы керек.
Двигатель 480 саат жмыс істеген со саылауларды тексереді жне ажет болан кезде реттейді. Бл жмысты мынадай тртіппен орындайды: апашаны 5 алады (114-сурет) жне декомпрессорды іске осады; иінді білікті баяу айналдырады жне кйентелер бойынша бірінші цилиндрді е алдымен шыару, содан кейін ендіру клапандарыны жабыландырын адаалайды; маховик картерінен орнату винтін брап шыарып алады да оны осы тесікке оймасы жо шымен кіргізеді; иінді білікті орнату винті маховикті тесігіне кіру кезінде бірінші цилиндрдін, поршеніні сыу тактісінен кейінгі ж. . н. алпына сйкес келеді: декомпрессорды тотатады; екі клапанны стерженьдер мен кйентені шаппасы аралыындаы саылауды сгімен (щуппен) тексереді; саылауды реттеу шін арсы гайканы брап босатады, шыан саылауды бір мезгілде тексере отырып реттеуіш винтті ажет баыта брайды; ажет саылау жасалан со арсы гайканы бекітеді де айтадан ол саылауды тексереді.
Бірінші цилиндрді клапандарына реттеп болан со маховиктен реттеуіш винтті суырып алып, оны картердегі бастапы алпына ояды. Иінді білікті саат тіліні айналу баытына сйкес жарты айналыса брады да шінші цилиндрді клапандарын тексереді жне реттейді. Сонан со иінді білікті таы да тртінші жне екінші цилиндрлер шін бірте-бірте жарты айналыса айналдырады, сонымен бірге клапандар тексеріледі жне саылаулар реттеледі.
XVII т а р а у.ОРЕКТЕНДІРУ ЖЙЕСІ
§ 49. оректендіру жйесіні сері, сзгілер жне
ауа тазартыш
Отынды тазарту. Дизельдік двигательдерді оректендіру ж-йесіні сенімді трде жмыс істеуі, кпшілік жадайда, олданы-латын отынны аншалыты тазалыына байланысты болады. Отынды (яни жанар майды) бака яр кезде жібек матадан немесе алы бзден жасалан сзгісі бар таза воронка пайдалану керек. Май ярдан брын бакты яр мойнын мият тазарту жне тыындаы желдеткіш тесікті бітеліп алмауын адаалау керек. Егер дизельдік отынды жеті тулік бойы тндырса, ол механикалы оспалардан толы тазарады. Отынды тндыруды е ыса мерзімі 48 сарат.
Тндырылан отынды ыдыстан сорып алар кезінде шланганы шы оны тбіне 75—100 мм жетпеуін адаалау керек. Бактаы отынны толытай шыындалуына жол беруге болмайды; онда шамамен 15—20 проценттей пайдаланылмайтын отын алуы керек, кезекті май ярдан брын ол бактан аызылып алынады. Осы отынды сзеді немесе за уаыт тндырады. Май яр алдында бакты жне яр ауыз тыынын мият тазарту ажет. Егер ком-байн 10—12 саат трса, онда отын баынан 2—3 л тнбаны аызу керек.
Бак. СК-4 жне СК-4А комбайндарыны багына 140 л, ал СК-5 жне СК-6 комбайндарьша — 190 л отын сияды. яр мойын сз-гімен жабдыталан. Бака отынны дегейін крсететін млшері бар млдір поливинилхлоридті ттік бекітілген.
оректендіру жйесіні рекет ету схемасы. Отын бактан 17 ішінара тазарту сзгісіне 21 барады (117-сурет). Ол бл жерде механикалы оспалардан тазартылады. Айдамалауыш помпа 19 отынды ішінара тазарту сзгісінен сорып алып мият тазарту сзгісіне 13 ысыммен айдайды. Бл сзгіде ааздан жасалан сзгі элементтері отынды біржолата тазартады, осыдан со ол отын насосына 22 барады, ал мны лкен ысыммен форсункара 9 жне одан рі жылжу, жану камерасына баыттайды. Форсунканы рылыс жне сер ерекшелігіне орай отын камераа те лкен жылдамдыпен жне майда тозаданан трде бркіледі. Мнымен оса камераа ауа таратыштан жасылап тазартылан ауа да келеді.
Айдамалауыш помпа ттік 12 арылы мият тазарту сзгісіне двигательді жмысына ажет шамадан біршама арты отын айдайды. Ол отын насосты ткізу клапаны жне ттікше 16 ар-ылы айдамалауыш помпаа йылады.
Арты отын форсункадан ттікше 11 арылы мият тазарту сзгісіне йылады.
117-сурет. СМД-15К двигателіні оректендіру жйесі:
7 —шын сндіргіші бар эжектор; 2 —сору ттікшесі; 3 — сырта шырару ттігі; 4 — ауа тазартыш; 5 — ауа сорыш; 6 — аызу тутікшесі; 7 — жргізу алдындаы жылытыш; 8 -мият тазарту сузгісінен жылытыша жаласатын ттікше; 9 - форсунка;10- жоары ысым ттікшесі: 11— форсункадан отынды аызатын ттікше; 12 — сормалау помпасынан мият тазарту сзгісіне жаласатын ттікше; 13 — отынны мият сзгісі (2СЛФ-.І), 14 — мият тазарту сзгісінен отын насосыны апарына жаласатын ттікше; 15 — реттеуіш- 16 — отын насосыны апаынан арты отынды аызуа арналан ттікше; 17 — отын баы; 18 — ішінара тазарту сзгісіне отын беретін ттікше; 19 — сормалау помпасы; 20 — сормалау помпасына отын беретін ттікше; 21 — отынды ішінара тазарту сзгісі (ФІ-1); 32 — отын насосы; А — о жа блікті жууа арналан 2ТФ-2 сзгісіні ш жрісті краныны алпы; Б — кранны сол жа блікті жууа арналан алпы; В — кранны жмысты алпы;
СМД-17К жне СМД-18К двигательдерінде форсункадаы арты отын ендіру коллекторына аызылады. Бл отын ендіру клапандары мен ершікті майлайды, осыны нтижесінде блардын жмысыны сенімділігі артады.
СМД-64 двигателінде тртінші цилиндрді форсункасындаы арты отын турбокомпрессорды ендіру кылта ттігіне аады. Осы келген отын турбокомпрессорды компрессорлы блігіне онан ша-тозадарды шаяды жне ендіру клапандарын майлайды. Ци-линдрлер форсункаларындаы арты отын мият тазарту сзгісіне йылады.
Насос, реттеуіш жне айдамалауыш помпа бір ттас агрегат рады.
Тменгі ысым отын ттіктері пластмассадан жасалан. Олар ды шыл иіп орнатуа болмайды. Тменгі температурада бл ттіктер мортты асиетке ие болады, сондытан оларды соыдан орау керек. Ттіктерді жылыту шін ыссы суа матырылан ш-
берек пайдаяанылады. рбір 60 сааттан со ішінара тазарту сз-гісіні тнбасын аызып жібереді. 240 сааттан со оны блшек-тейді, стаканды, сзгілеуіш элементті жне саябырландырышты жуады.
2ТФ-2 мият тазарту сзгісі параллель осылан екі бліктен жне оны блшектемей-а жуу шін онын, кез келген блігін ажы-ратып тастауа ммкіндік беретін ш жрісті краннан (шмектен) рылан. Отын ааздан жасалан сзгілеуіш элементтермен та- зартылады.
Двигатель 240 саат жмыс істеген со сзгі мына тртіппен жуылады: двигательді зая жрісті е жылдам айналысына кші-реді; ш жрісті кранды А алпына брып ояды; осы кезде бірінші блік жуылады; о жа блікті аызу тыынын ашады жне лас отын аып кетуі шін 5—10 минут уаыт ктеді: осы блікті аызу тыынын брайды да ш жрісті кранды Б алпына брып ойып, сол жа блікті жуып-шаяды; сол жа блікті о жа блігіндей жуып шаяды; кранды жмысты В алпына брып ояды; жйені отынмен толтырады да олмен ору насосы арылы ондаы ауаны шыарады.
Сзгілеу элементтерін двигатель 1500 саат жмыс істеген со алмастырып отырады.
Отанды жйені зара жаласан жапсарларыны герметика-лыын тексеру шін отын ттіктерін жне отынды аппаратура-ларды, сіресе олар зар.а жаласан жапсарларды ратып ср-теді. Жапсарларда отын тамшылайтын жерлерді бар-жотырын мият тексереді. Тамшылайтын жапсарлар бола алса, бекітулер атайтып тартылады немесе астарлар алмастырылады.
1970 жылды декабрь айынан бастап двигательге 2ТФ-2 сз-гісіні орнына тізбектей жаластырылан ааздан жасалан сзгі элементтері бар екі сатылы 2СТФ-3 сзгі орнатылан. Бл сзгіде кері аан отын тек те лас о жа блікті ана жуып-шаяды, бл тазартуды бірінші сатысы болып табылады. Сол жа бліктен (баылау) тек тнба ана аызылады.
2СТФ-3 сзгісін мына тртіппен жуып-шаяды: двигательді зая жрістін, ед жылдам айналу жиілігіне кшіреді; айырып-осыш-ты екі жрісті кранын саат тіліні жрісіне арама-арсы баыта 90°-а (“Жуып-шаю” — “Промывка” алпына) брады; сол жа блікті аызу болтын бірнеше айналыса брайды; осы бліктегі тнбаны ортынны млдір аыны шыана дейін жуып-шаяды; о жа блікті аызу болтын брайды; айырып-осышты екі жрісті кранын саат тіліні жріс баыты бойынша 90°-а (“Жмыс” — “Работа”) брады.
Сзгілеуіш элементтерді мынадай мерзімде алмастырады; о жатаы блікте — 2000 мото-саат ткенде, сол жа блікте —
4000 мото-саат ткенде.
118-сурет. Ауа тазартыш жне турбокомпрессорлар.
1 — кассеталар; 2 — рефлектор; 3 — баыттауыш ттікше; 4 — сору ттікшесі; 5 — ша-тоза жинауыш шана; 6 — циклон; 7 — ндіру келте ттігі; 8 — ауа сору келте ттігі; 9 — ауа тазартыш ндары; 10 — 2СТФ мият тазарту сзгісіні екі жрісті кранына ауыстырып осу схемасы; 11 — турбокомпрессорды корпусы; 12 — роторды білігі; 13 — компрессор доалаы; 14 — компрессорды ендірмесі.
Егер отын маймен ластанан болса, ол сзгілеуіш элементтерді тез ластайды.
118-суретте 2СТФ-3 сзгісіні жууа арналан жне жмыс істеу кезіндегі кранынын алпы крсетілген.
Ауа тазартыш. Ауа тазартыш (118-сурет) ндатан 9, циклондар блогынан 6 жне ш кассетадан 1 ралан. Циклонны райсысында баыттауыш тік 3 жне циклонны шеберіне жанама бойынша орналасан ендіру келте ттігі бар. Циклондарды барлыы стігі жне астыы апатара (поддон) пісіріліп статылан, ал астыы апаа ша-тоза жинауыш шана 5 пісіріліп статылан. Осы детальдарды барлыы — екі апа, циклондар жне ша жинауыш шана-циклондар блогын райды. Кассеталар умаждалан сымдармен толтырылан.
Ауа тазартыштаы ауа екі трлі тсілмен тазартылады: ша-тозады двигательден сырта шыаратын газдар арылы тазартатын центрден тепкіш инерциялы эжекторлы ра тсіл жне кассеталар мен рефлекторлар арылы тазартатын дымыл сзу тсілі.
Ендіру келте ттіктері 7 циклонны корпусына жанама (тан-генциальді) бойынша орналасады. Сондытан циклона енген ауа онда айналмалы озалыса тседі. Ауада алытаан ша-тозан,-ны тйіршіктері центрден тепкіш кш серінен циклонны абыр-асына арай латырылады, сонан со ша-тоза жинауыш ша-наа 5 тседі. Циклондарды ортасында ттікшемен 3 жоары арай ктерілетін таза ауа алады.
Сырта шыару газыны серінен сору ттігінде 4 кшті сирек-
119-сурет. Эжектордын. жне турбокомпрессорды рекет ету схемасы:
1 — ауа сорыш; 2 — ауа тазартыш; 3 — компрессор; 4 — турбина; I — сору ттікшесі;
сіту пайда болады. Осы-ны нтижесінде ша-тозадар шанатан 5 сырта шыарылатын газдармен ыли сорылып кетіледі. 119-суретте эжекторды рекет ету схемасы крсетілген.
Кассеталар ауа тазартыша салуды алдында маймен майланады. Олардан аатын май рефлекторда пленка тзеді. 4
Циклодармен тазартылан ауа рефлектор мен кассеталара карай жоары ктеріледі. Рефлектор ша-тозаны бір блігін зіні бетінде стап алып, ауаны кассеталарды бетіне біркелкі тартады. Каесеталар ауаны біржолата тазартады.
Кн сайын техникалык ызмет крсету кезінде латы гайканы тартылып бралуын тексеру керек, ауа сорышты торын тазарту керек, ауа тазартышты шлангаларыны зара байланысан жапсарларыны ныыздыын тексеру керек.
Кассеталарды двигатель 60 саат жмыс істеген со жуады. Егер ауа те ша-тозады болса, онда оларды 25—30 саат жмыс істеген со жуады. 240 саат жмыс істеген со ауа тазартышты толы блшектейді де жуады. 1971 жылдан бастап СМД двигателіне тменгі ысымды полиэтиленнен жасалан циклондар орнатылады. Циклондар металл апатара престелген.
Сормалау помпасы
Помпа — бактаы отынды сорьщ оны отын насосына жіберуге арналан. Отын помпара келгенше ішінара тазарту сзгісінен теді. Помпамен отын насосыны аралырында отынны аынына едуір кедергі жасайтын мият тазарту сзгісі орналасан. Сондытан,да помпа отынды едуір ысыммен (1,5—1,7 кгс/см2, яни 150—170 кПа) айдамалайды.
Сору помпасыны рылысы мен рекет ету схемасы 120-суретте крсетілген. Серіппе 5 поршеньді 7 помпа корпусыны аралы абырасына 6 немі ысып трады. Серіппе 3 роликті 2 итер-
120-сурет. Сормалауыш помпаны рылысы жне рекет ету схемасы:
1 — ждырыша; 2 — ролик; 3 жне 5 — серіппелер; 4 — итергіш стержеі; 6 —корпусты аралы абырасы; 7 — поршень; 8 —аызып кету тітікшесі; 9 — айдамалау клапаны; 10 — цоршень асты уысы; 11 — аызып экелу ттікшесі; 12 — поршень сті уысы; 13 — олмен сормалау ттасы; 14 — поршень; 15 — ендіру клапаны; 16 — шыару клапаны; 17 — итергіш.
гішті 17 осы абырадан алшатата тсуге тырысады. Мнымен атар серіппені 5 ысымы стержень 4 арылы да роликті 2 итер-гішке 17 беріледі. Осыны серінен ролик отын насосы білігіні ждырышасына 1 жанасатын болады.
Насос білігіні айналысы кезінде ждырышаны шы роликке жанасан кезде (120-сурет, б) мына былыс болады: итергіш серіппені 3 сыа отырып аралы абыраа жаындай тседі; бл рзалыс стержень 4 арылы поршеньге беріледі, соысы серіппе-ні 5 сыа отырып аралы абырадан алшатай тседі. Ждыры-шаны бртік шы роликтен асып тскен кезде (120-сурет, а) пор-шень 7 серіппені 5 серінен (онымен бірге итергіш 17 те) бастапы алпына айтып келеді.
Ждырышаны бртігі роликтен асып тскен кезде не бола-тынын анытайы. Поршень 7 уысты 10 ауасын сирексітеді, ал екінші уыста 12 ысым тудырады. Ішіара тазарту сзгісінен ке-летін отын, клапанды 15 ашады да уысты 10 толтырады. Екінші уыстаы 12 отын мият тазарту сзгісіне жне насоса айдама-ланады, бл кезде клапан 9 жабы трады. Ждырышаны бртігі айтадан роликке жанасанда, поршень бір уыста 12 сирек-
сіту, екінші уыста 10 ысым тудырады. Клапан 15 жабылады, ал екінші клапан 9 ашылады. Отын бір уыстан 10 екінші уыса 12 аады. Сондытан, поршеньні сору жне айдамалау жрісі серіп-пені 5 серінен бір мезгілде теді. Осыны нтижесінде поршень-ні жріс шамасы жне отынны помпа арылы берілуі двига-тельді отынды шыындауына туелді трде серіппені серінен автоматты трде згереді. Бл былайша іске асырылады. Двига-тельді отынды шыындауы азайан кезде, уыстаы 12 ысым кші артады. Серіппе 5 бл ысымды жее алмайды, осыны н-тижесінде поршень жрісін баяулатады немесе зіні жрісін млдем тотатады. Шыынны артуы себепті осы уысты ысымы кеміген кезде, серіппе поршеньді таы да озайды.
Сормалауыш помпа отынды олмен соруа арналан насоспен жабдыталан. Бл насос дизельді жргізуді алдында оны о-ректендіру жйесін толтыруа, рі одан ауаны шыаруа арналан. Насосты пайдаланудан брын оны ттасын 13 брап, босатып ою керек. алан уаытта тта поршеньді 14 бекіту шаригін оны ясына ныыздап тсіретіндей болып бралып кіргізіледі. Шарик ясына ныыз тспесе помпа ауа сорады, осыны салдарынан отын насосыны жмысы бзылады.
Помпада каналмен 16 байланысан шеберлі ойы бар. Ол стержень.4 мен баыттауыш втулка аралыынан сзіліп тетін отынды кетуге арналан. Осыны нтижесінде отын насосыны корпусына отын тамбайды.
Отынды аппаратураны жйесінде ауаны болуы двигательді жргізуді жне оны жмысын иындатады. оректендіру жйесіне зара жаласатын жапсарларды герметикасы болмауы, дви-гательді за уаыт тотап труы себепті, ішінара тазарту сзгісін немесе отын аппаратурасыны басадай элементтерін жуу кезінде ауа еніп кете алады.
Жйедегі ауаны шыару шін ттаны 13 пайдалана отырып, электр-факелдік жылытышты аызу ттікшесінен млдір аын (ауа кпіршігі жо) шыанша отынды сормалау керек.