Реттеуіш жне трубокомпрессор

Реттеуіш жайлы жалпы мэліметтер.Комбайна -кш бірде аз, ал екінші бір жадайда кп тседі. Егер де отын насосыны рейкасы згеріссіз бір алыпта орнатылан болса, онда кш кп тскен двигатель айналу жиілігін кемітер еді, ал кш аз тскенде оны арттырар еді. Бл комбайн жмысыны технологиялы процесін бзар еді. Комбайнны алыпты жмыс істеуі шін двигатель зіне берілген айналу жиілігін жктеменін, згеруіне туелсіз трде сатауы ажет. Мны мына жадайда, жктеме згерумен бір мез-гілде дизельді цилиндрлеріне берілетін отынны млшерін де з-герту арылы іске асыруа болады. Бл жмысты р алуан режимді реттеуіш іске асырады.

Комбайнны басару алашасындаы отын насосыны рычагы беріліс жйесі арылы реттеуішті рычагымен байланысан. Рет-теуішті механизмі отын насосыны рейкасымен жаластырылан. Комбайншы отын насосыны рычагы кмегімен двигательді ажет-ті режимге ояды. Жмыс кезінде двигательге тсетін жктемені згеруі ммкін. Біра белгіленген айналыс реттеуішті арасында траты алпында алады. Бл механизм былайша сер етеді. Двигательге тсетін жктеме азайанда, реттеуіш отынны берілуін автоматты трде кемітеді, осыны нтижесінде айналыс жиілігіні артуына жол берілмейді. Жктеме артанда реттеуіш отынны берілуін молайтады.. Осыны арасында айналыс жиілігі ке-

126-сурет. Двигательдід реттеуіші:

1 — ершік; 2 — ішкі серіппені реттеуіш астары; 3 — муфтаны ойыы; 4 — аша; 5 — реттеуіш винт; 6 — призма; 7 — байытышти білікшесі; 8 — тартпа; 9 — жкше; 10 —айаспа; 11 — шарикті подшипникті ясы; 12 — жетекті шестернясы; 13 — рычаг; 14 — тірек; 15 — байытышты кнопкасы; 16 — байытышты серіппесі; 17 — кронштейн; 18 — ос спираль серіппе; 19 — жетектемесі бар втулка; 20 — білікше; 21 — е жылдам айналысты шектеуіш болт; 22 — берілісті ажыратуды шектеу шпилькасы; 23 — муфта; 24 — сырты серіппені реттеуіш астары; 25 — реттеуішті білігі; 26 — тірек-болт.

мімейді. Сонымен реттеуіш двигательді р трлі режимдегі ж- мысын автоматты трде басарады.

Реттеуішті центрден тепкіш механизмі.Реттеуіштін, центрден тепкіш механизмі білікке 25 жинастырылан (126-сурет). Ол екіі жкшесі 9 бар айаспадан 10, шарикті подшипниктен, айналмайтын муфтадан 23 жне екі серіппеден ралан. Жкшелер центрден тепкішті серімен серіппелерді сыып, муфтаны 23 жылжыта алады. Сырты серіппе аздап ана ныыздалып (0,6 мм-ге дейін), ішкісі — саылаумен (3—4 мм) орнатылран. Ныыздыты астарлар 24, саылауды да астарлар 2 жасайды. Сырты серіппе бірін-ші болып серге тседі, яни айналу жиілігі аз кезде. Ішкі серіппе орташа жне жоары шапша айналыс жиіліктері кезінде сер етеді, ол тек муфта 23 осы серіппемен белгілі бір еаылау жасаан кезде ана іске осылады.

Реттеуішті білігіне отын насосыны ждырыша білігіні шестернясымен, ілініскен жетектеуіш шестерня бекітілген. Бл шестерняны беріліс атынасы 3,64. Сондытан білікке реттеуішті сезгіштігін арттыратын те жоары айналу жиілігі беріледі. Жетектеуіш шестерня насосты ждырыша білігімен ата емес, фрикциялы рылы (пластинкалы серіппелер) арылы байла-нйсан. Мндай байланыс айналу жиілігі кенет згергенде насос

білігімен салыстыранда оан біршама айналыс жасамай трып алуына ммкіндік жасайды. Осыны нтижесінде беріліс кезінде жне реттеуіш детальдарында соыны, арты салматы болуы-нан сатандырылады. Реттеуіштін, механизмдерін майлау шін оны корпусына баылау ТЫРЫНЫНЫ дегейіне дейін май йы-лады. Мны аызып жіберуге арналан арнайы тыынды тесік бар.

Реттеуішті рычагты механизмі.Центрден тепкіш механизмнен отын насосыны рейкасына, сондай-а олдан реттеу рычагынан берілетін озалыстар рычагты механизм арылы беріледі.

Реттеуішті корпусына білікше 20 орнатылан. Тірек 15 пен рычаг 13 онымен біріктіріліп жасалан. Білікшеге кронштейн 17 еркін кигізілген жне тізгіні бар втулка 19 ата бекітілген. Втулкаа бір мезгілде втулканы тізгінін жне кронштейнні 17 тменгі абырасын апсыратын штары айтарылан ос спираль серіппе 18 кигізілген. Осынын, нтижесінде білікше мен кронштейнні аралыында серпімді байланыс жасалады. Серіппемен байланысан осы екі деталь, детте бір жаа немесе баса жаа бірге орын ауыстырады. Біра ажет жадайларда кронштейн серіппені деформациясы есебінен оан туелсіз трде білікті бра алады. Серіппе 18 сер етуі тменде талданатын длдеуіш рылыны негізгі деталі. Осымен бірге білікше мен кронштейн аралыындаы серпімді байланыс двигательді айналу жиілігі кенет згергенде реттеуішті арты салматан орайды.

Кронштейн /7 ашамен 4 топсалы байланысан. Тартпасы 8 бар аша жне насосты рейкалы тартпасы бір-бірімен топсалы байланысан. Ашаа муфтаны ойыына 3 сындырылан екі штырь бекітілген.

Реттеуішті корпусына е жоары айналысты шектеуіш болты 21 жне берілісті ажыратуды шектеуіш шпилькасы 22 бекітілген екі шыьвдысы бар шайба тірелген. Болтты 21 дрыс орнату реттеуіш тсем арылы іске асырылады. Е жоары айналысты кеміту шін тсемдер санын кбейтеді, ал айналысты арттыру шін тсемдерді бірнешеуін алып тастайды. Шектеуіш шпилька былай реттелген: таяныш 14 онымен жанасан кезде, насосты рейкасы отын бёруді млдем тыяды. Болт 21, шпилька 22 жне таяныш 14 апапен жабылан. Рычаг 13 басару алашасынданы рычагпен байланысан.

Реттеуіш байытышыны білікшесі.Байытышты білікшесі 7 корпуса одан шыарып алуа болатындай, біра ол з осінен айналмайтын болып орнатылан. Білікшені тартып шыару шін кнопка 15 пайдаланылады. СерІппе 16 білікшені бастапы алпына айтарып, оны сол алпында стап трады. Білікшеге бір ырында арнайы иашталып жасалан призма 6 бекітілген. Ашаа 4 бекітілген реттеуіш винт 5 призманы иаш бетіне жанасады.

Жоарыда серіппені 18 реттеуішті длдеуіш рылысына

жататыны айтылан болатын. Байытышты призмасы да осы -рылыа жатады.

Винт 5 насосты отынды барынша кбірек беруіне реттелген. Двигатель толы жктемемен жмыс істегенде, винт байытышты призмасына тіреледі. Салын уаытта, сіресе плунжерлік жптар тозан болса, отынды кбірек беру керек болады. Бл шін байыт- ышты білікшесін тарту керек. Винт 5 призмадан тмен тседі. Рычагты механизм насосты рейкасын отынды кбірек беру жаына жылжытады (оа, егер 126-суретке арайтын болса). Двигатель жмыс істей бастаанда, центрден тепкіш жне рычагты механизмдер рейканы отынды азайтып беру жаына, сола арай жылжытады. Винт 5 кейін шегінеді, ал серіппе 16 призмасы бар білікшені бастапы алпына айтарады.

Реттеуішті рекеті.Реттеуішті білігі жылдамыра айналан сайын, жкшелер алшатай бастайды жне бан кері жадайда керісінше болады. Айналу жиілігі жоарылаан кезде жкшелер алшатап муфтаны сола арай жылжытанда (127-сурет), оан, серіппе 28 арсылы крсетеді (127-суретте реттеуішті екі серіп- песіні орнына шартты трде тек біреуі ана крсетілген). Айналуі жиілігі тмендеген кезде жкшелерді алшатауы кемиді, серппе| осы кезде муфтаны оа арай жылжытады.

127-сурет. Реттеуіштін. рекет ету схемасы:

В — двигательді бос жрістегі е жоары айналысы кезіндегі алпы; Г — толы жктемемен жмыс істеген кездегі алпы; Д — длдеуіш рылыны сер ету схемасы (К — рейканы длдеуіш есебінен озалу шамасы); 27— спираль серіппені 18 айтарылыш шын 28 — реттеуішті серіппесі; зге белгілер 126 — суретте крсетілген.

Егер двигатель белгіленген режимде орныты жмыс істей бас-таса, онда жкшені центрден тепкіш кші мен серіппені ысым кші арасында тепе-тедік орнайды. Муфта бл жадайда белгілі бір алыпта орныады.

Муфта аша мен штырлар арылы топсалы трде байланысан. Осыны нтижесінде муфтаны барлы озалысы ашаа беріледі. Аша кронштейнмен топсалы байланысан. Сондытан ашаны жылжуы, оны насосты рейкасымен байланысан жоары шыны озалысы тек муфтаны жылжуына ана емес, кронштейнні алпына (клбеулік брышына) да туелді.

Двигатель жмыс істеген кезде, муфта 23 о жатаы шеткі алыпта трады. Кронштейнді 17 рычаг 13 та осы жаа арай брылан, мнымен бірге таяныш 14 шпилькаа 22 тірелген. Аша-ны жоары шы сол жатаы шеткі алыпта трады, ал рейка насосты толытай іске оспай ажыратып тастайды. Реттеуіш винт 5 призмадан 6 біратар ашытыта орналасан.

олмен реттеу механизміні кмегі арылы рычагты 13 е лкен жылдамды режиміне ояды, яни сол жатаы шеткі алыпка брып ояды. Таяныш 14 шектеуіш болта 21 жанасады. Осы кезде рычагты механизмде мынадай былыс болады. Кронштейн білікшемен 20 бірге оа арай брыланда (126-сурет), ол зімен бірге ашаны тменгі шын ілестіріп кетеді. Оны жоары шы оа арай озаландытан насоса отын бергізеді. Біра та кронштейн рычагты білікшесімен бірге винт 5 призмаа тірелген-ше (127-сурет) брылады. Серіппе 28 муфтаны спираль серіппені шыны 27 втулка тізгіні мен кронштейнні абырасына тсіретін ысымынан да арты кшпен осады. Сондытан муфта зіні ойыымен ашаны стап трады да орнынан озалмайды. Спираль серіппені штары рычага 13 араанда кронштейнге аздау б-рыша брылуа, яни одан артта алуа ммкіндік беріп алша-тайды.

Двигатель жргізілген со жкшелер іске осылады. Жктеме аз кезде, айналу жиілігі те кшті артады. Жкшелер серіппені' 28 серін жеіп муфтаны сол жаа арай жылжытады. Осыны нтижесінде аша да сол жаа жылжиды; кронштейн рычаг 13 айналан брыша брылады; спираль серіппені штары тйіседі. Винт 5 призмадан кейін кетеді: рейка насосты е аз отын беру ал-пына келтіреді (В алпы).

Жктеме алыпты шамаа тскенде, двигательді айналу жиілігі тмендейді. Жкшелерді центрден тепкіш кштері кемиді. Серіппе 28 муфтаны ашасымен бірге оа арай жылжытады. Рейка насосты отынны кбірек беру алпына кшіреді. Реттеуіш винт призмаа тіреледі (Галыпты).

Длдеуіш рылы Д алпы двигательге уаытша арты жктеме тскен кезде осымша отын беруді амтамасыз етуге арнал-

Арты жктеме двигательді айналу жиілігіні тмендеуіне

кеп соады. Осыны салдарынан жкшелерді центрден тепкіш кші кемиді. Серіппе 28 муфтаны 23 о жаа арай жылжытуа тырысады. Біра, бан винтімен 5 призмаа, ал тменгі шымен кронштейнні ашамен байланысан осімен тірелетін аша бгет жасайды. Кронштейн рычаг білікшесімен серпімді байланысан-дытан, ал серіппе 28 спираль серіппеден 18 кшті боландытан; осы спираль серіппені штары алшатайды, кронштейн рычаг бі-лікшесімен салыстыранда біршама оа арай айналады. Осыны арасында ашаны тменгі шы да оа арай жне жоарыра жылжиды. Винт 5 аша жоары ктерілгенде призманы иаш бетімен жылжытандытан, ол бір мезгілде ога арай да озалады. Осы озалыс рейка арылы отын насосына беріледі, бдан отынны берілуі артады. Двигатель арты жктемені жеген со бастапы айналу жиілігіне тседі. Жкшелер айтадан сер етеді, ал рычагты механизм мен спиральді серіппе бастапы алпына айта оралады.

Реттеуішті корпусына таяныш-болт 26 бекітілген (126-сурет). Онын, ызметі двигательді айналыс жиілігійі шамадан тыс (шапшадап кету) артуына жол бермеу. Двигательді жктемесі кеміп ал насостын, рейкасы немесе плунжері сталып -аланда мндай ауіптілікті тууы ммкін. Сол кезде айналу жиілігі арт-анда кронштейн таяныш-болттьщ бркеншігіне тіреледі. Осыны серінен ол спираль серіппені деформациясы есебінен сол жаа арай брыла алмайды, ал оны ашамен байланысы ата болып шыады. Осыан байланысты центрден тепкіш механизмні “орна-ластыру” кші насос рейкасын отынды барынша аз беру алпына жылжытуа дейін жететіндей дрежеге артады.

Турбокомпрессор.Двигатель цилиндрінде ауа кп болан саййн оан кп отын жауа болады. Жанатын отынны млшері артан-да двигательді тиімділік уаты артады. Отынны белгілі бір мл-шеріні жануына ауа жетіспейтін болса, онда дизельдік двига-тельді жмысы кенет нашарлайды — ол ттіндене бастайды, оны тйімділігі тмендейді. Сондытан рлемеу — цилиндрге енетін ауаны салматы млшерін еріксіз арттыру — двигательді тиімділік уатын арттыруды кп тараан дісі болып отыр. рле-мелеу шін компрессорлар пайдаланылады, ал оларды жетегі ретінде жмыс істеп шыан газдармен озалыса келтіретін газ ттіктері пайдаланылады.

Компрессор мен турбина орта агрегат — турбокомпрессор -райды. Оны сер ету принципі 119-суретте крсетілге. Жмыс істеп шыан ысты газ шыару коллекторынан газ турбинасыны 4 камерасына едуір ысыммен енеді. Олар сопло аппараты арылы турбинанын, жмысты алашаларына баытталады да, оан те жоары айналу жиілігін береді (мысалы, комбайндарды дви-гательдерінде шамамен 40 мы айналыс/мин). Шыару ттігі ар-ылы газдар турбинадан сырта шыып кетеді.

128-сурет. СМД-17К жне СМД-18К двигательдерінде орнатылатын турбокомпрессор (СМД-ТКР-ПН):

1 — компрессорды корпусы; 2 — компрессорды ендірмесі; 3 — ортаы корпус; 4 — май келетін ттік; 5 — саылау уысы; Б — турбинаны корпусы; 7 — соплолы тж; 8 — турбинаны ендірмесі; 9 — турбинаны дгелегі; 10 — май аызу ттікшесі; 11 — подшипник; 12 — компрессорды дгелегі; 13 — білік.

Турбина орнатылан білікке центрден тепкіш компрессорды 3 доалаы да бекітілген. Компрессор ауа тазартышпен 1 тазар-тылан ауаны сорып, оны сыады да двигательді ендіру коллекто-рына айдайды. Комбайн двигательдерінде, мысалы, алыпты уатта айдамалау ысымы (арты ысым) 0,36—0,50 кгк/см² (36— 50 кПа) болады. Осыны нтижесінде жану камерасына отынны арты дозасын ендіріп, двигательді уатын арттыру ммкіндігі туады. Турбокомпрессор мен ауа тазарткыштын. орта жмысы 118-суретте крсетілген.

СМД-17К жне СМД-18К двигательдерінде орнатылан турбо-компрессорлар 128-суретте крсетілген. Онда мынадай негізгі б-ліктер бар: салындату уысы жне май келетін каналдары бар ортаы корпус 3; екі ндіру каналы жне шыару коллекторына бекітілетін фланеці бар турбина корпусы 6; сопло тжімен 7 бірге жмыс істеп шыан газдар шыатын ткел жасайтын турбина ендірмесі 8; орталы ндіру уысы жне сырта шыатын уысы болатын спираль каналы (лу ясы секілді) бар компрессор кор-пусы 1; диффузор калашаларымен бірге жасалан компрессор ен-Дірмесі 2; алайысы басымыра оладан жасалан подшипникке

(тербелмелі втулка трізді) 11 орнатылан білік 13; екі доала — турбина 9 жне компрессор 12; ныыздауыш дискілерден, май айтарыштан, втулкадан жне ныыздауыш саиналардан ралан жанаспалы газ-май ныыздауыштар.

Турбина алашасы білікке пісіріліп жапсырылан, ал компрессор алашасы оан шпонкамен бекітілген.

Подшипник 11 ортаы корпусты орталы бобышкасына (0,06—0,10 мм саылаумен) орнатылан жне осьтік жылжу мен айналуа арсы тотатыш планка пайдаланылан. Подшипникке двигательді майлау жйесінен ттікпен 4 май келеді, ол алдын-ала ленталы — саылаулы сзгілеуіш элементпен тазартылады. Орталы бобышка мен подшипникті аралыына енетін май абаты подшипникті серпімді аспасын жасайды.

Турбокомпрессорды алыпты жмыс істеуі шін оан келетін май ысымыны (80—95°С температурада) 2—4,5 кгк/см² (200— 450 кПа) шегінде болуы те маызды. Оны баылауа ммкіндік болу шін турбинадаы майды ысымын білдіретін датчик жне крсеткіш, жне де майды апатты температурасын мезейтін сигнал шамы орнатылан.

Двигательді жргізген кезде, турбокомпрессордын, жмыс іс- теуін немесе жмыс істемеуін шу арылы ааруа болады: бірте-бірте деп келе жатан жоары тонды дыбыс шыарады. Двигательді тотатарды алдында да оны серін дыбысы бойынша тексереді: двигательді зая жрістін, е жоары айналыс жиілігіне кшіреді де отын беруді кенет тотатады. Роторды тоталана дейінгі алыпты дыбысы 5 секундтай естіліп труа тиіс. Двигательді зая жрісті е тмен айналу жиілігінде 3—5 минут уаыт жмыс істеген со ана тотатуа болады. Егер бл ере же бзылса, онда турбокомпрессор подшипнигіні кйіп кетугі ммкін.

рбір 240 саат жмыстан со турбокомпрессорды май магис-тралы сзгісін жуу керек.