Егістікті даярлау жне егін жинау

Технологиясы

Егісті даярлау жніндегі операциялар. Егістікті комбайнмен жне дестелеуіш жаткамен егін жинауа даярлауа мына негізгі операциялар кіреді: дестелеуіш жатка мен комбайнны здіксіз жмыс істеуін иындататын кедір-бдыр жерлерді белгілеу жне коршау; егістікке белгілер орнату жне оны загондара блу, егін-ны жиегін ору, шалы жолдарын салу жне ртке арсы жер жыртуды жзеге асыру; брылыс жолдарын даярлау.

Кедір-бдыр жерлерді (кртышан йінділері, ескі каналдар т. б.) ораа 11/22, ай уаыт аланда, яни егістік жер жаппай кктемей трып анытау ажет. Осындай кедір-бдыр жерлерді барлыын кейін дестелеуіш жатка мен комбайнды жргізушілер пайдаланатын егістікті схемалы картасына тсіру керек. Мндай карта сондай-а ай егістікте шапша жретін немеес ке алымды комбайн жмыс істей алатындыын анытаура да ммкіндік береді. Егістікті байау негізінде жинаыш агрегаттар бір алаптан екінші алапа ауысанда жретін жолдар мен кпірлерді андай жадайда екендігі аныталады. Егістіктегі кедір-бдыр жерлерді барлыы адалармен немесе баса белгілермен белгіленеді.

Егістікті белгілеу. Егістікті дрыс белгілеу шалы жолын тзу сызыты бойымен салуа, сйтіп дестелерді де тзу сызы бойы-мен салура жадай жасайды. Белгілеу жмысын детте есепші (жалыз зі немесе осалы жмысшылармен бірге) атарады. Белгілеу шін екі метрлік лшегіш жне тегіс егістік жерді зы-нынан, бір-бірінен ара ашытыы 300—400 м етіп ойылатын, биіктігі 2—2,5 м сырланан ааш белгі пайдаланылады. Ал тегіс емес егістікте жргізушіге бір мезгілде кемінде екі белгі кріне-тіндей есеппен оларды ара ашытытары кемітіледі. Бірінші белгіні егістік шетінен 5—8 м ашытыа орнатады.

Егістікті белгілеу мен загондара блу бірнеше факторлара: оны клеміне, жинау-транспорт звеноларыны рамына, агрегат-ты тадап алынан жріс тсіліне жне т. б. байланысты болады.

Егер егістік астыын жинау-транспорт звеносымен бір-екі кн ішінде жинап алатындай жадай болса онда загондара блінбейді.

 

Тек ана тіркемелі жаткалар (ЖРБ-4,9, ЖРС-4.9А жне басалар) шін алдын-ала егістікті жиегі орылып, шалы жолы салы-нады. Ке алымды жаткалар (ЖВН-6, ЖВН-6-12 жне басалар) шін егістікті даярлауды іс жзінде ора жмысы басталан кезбен штастырады (даярлауды жаппай орыма бір-екі кн аланда бастайды). Бл жадай, жаткалары ке алымды боландытан, тікелей ору шін даярланан комбайндармен жзеге асырылады.

Егін ору агрегатыны жріс баытын дрыс тадауды зор ма-ызы бар. Егер егін ору агрегаты жерді жыртылу баытыны бойымен жне себу баытына клдене. (немесе себу баытына брыш жасай отырып), сондай-а жел баытына клденен, (немесе оан брыш жасай отырып) жрсе, дрыс болады. Жатып алан егінді жинаан кезде егін агрегаты жатып алу баытына 40—50° брышпен озалса, бл да е жасы жріс болып саналады. Рель-еф біртегіс болмаса едісті бойымен жрген дрыс. Жоарыда аталан талаптарды барлыын іс жзінде орындау ммкін емес, йткені оларды кейбіреулеріні бір-бірімен йлеспеуі ммкін. Сондытан оларды ішінен сол ора науаны жадайында орын-дауа е олайлысын ана тадап алады.

Егісті жиегін ору жне шалы жолын салу. Егісті жиегін ор-ганда жне шалы жолын саланда детте ЖВН-6 жаткалары пай-даланылады. Кейде ЖВН-10 жаткасы да пайдаланылады (ол егінді бір дестеге салады жне егіс жиегдн оранда ажет болса алым енін азайтуа болады). Дестені уаттылыы нормадаыдан аспаан жадайда ана егіске ЖВН-10 жаткасымен шалы жолын салуа болады.

153 а-суретте загонды діспен жинауа арналан егісті жиегін ору мен шалы жолын салуда екі рет жріп ткендегі ЖВН-б жаткасыны жріс баыты крсетілген. Жатка А егінні жиегін оруды № 1 загонны тсынан бкіл танапты жиегін саат тіліне арсы айнала отырып аласа ырумен (10—12 см) бастайды. Дес-телер орылмаан егінні жиегіне таау салынады. Танапты бры-шынан 1 жатка екінші рет жріп ту шін кері брылады. Ол кері баытта орылан массаньщ алашы десте стінде лауы шін са-баты брыныдан да биігірек (25—30 см) ыра отырып оза-лады.

Екінші рет жріп ткен кезде егінні жиегін ору операциясы загондар арасндаы салынан шалы жолымен тйіседі. Ол былай жзеге асырылады. Жатка № 1 загонны енін шектейтін белгілерге дейін орып барады да № 1 жне № 2 загондарыны арасына шалы жолын сала отырып оа брылады. Жатка брылыса 2 жетеді де, шалы жолын кеейте отырып, кері айтады. Бдан кейін ол баса загондарды арасына біртіндеп шалы жолын салып шыады.

153-сурет. Жатка жрісіні схемасы.

 

а — егісті жиегін органдаы жне шалы жолын салан кездегі ЖВН-6 жаткасыны озалу баыты; б — шалы жолын кеейтіп, загонды діспен ору кезіндегі дестелеуіш Жатканы озалу ба- ыты.

Баспалда жасап ору тек егій жиегін оранда ана емес, сондай-а шалы жолын саланда да ажет. Аласа ыру шін жатканы башмактарды стіне ояды, ал биік ыру шін оны гидраликалы цилиндрді кмегімен реттейді. Баспалда жасап ору мен екінші дестені бірінші дестені стіне салуды олданбаан жадайда екі рет жріп ткеннен кейінгі жалпы десте те жалпа салынады да, оны жинау иынды келтіреді.

Егіс алабы ауматы (50 гектардан асса) болса загондар ара- сындаы ртке арсы жер жырту 5 корпусты плугпен екі рет жріп ту арылы жзеге асырылады.

Загондарды клемі. Загонны клемі тікелей жинауда жатканы немесе комбайнны толы туліктік (екі сменалы немесе сменалы) німділігінен кем болмауа тиіс. Загон ауданы анша- лыты лкен болса, жмыс та соншалыты німді жреді: ( жріске уаыт аз кетеді. Алайда, загон ауданы аса лкен бсы дестелеуіш жаткаларды топтап пайдалану иындайды.

Айналып жмыс істеген кезде загондарды оларды зындыы енінен 3—5 есе арты болатындай етіп бледі.

Жріс тсілдері. Дестелеуіш жаткаларды мынадай жріс тсілдері олданылады:

1) загонны аяында оа арай брылатын загонды тсіл

2) шалы жолын кеейте отырып загонды ору тсілі;

3) айналып ору тсілі;

4) шлмек трізді айналып ору;

Загонды тсіл тік брышты зын танапты, сондай-а жатып алан егінді жинаанда олданылады.

Шалы жолын кеейте отырып загонды ору тсілін загоны зындыы 400—1000 м тік брышты танаптарда олданан жн. Бл тсіл жадайында кдімгі тсілмен салыстыранда, зая брын


лыс жолдарын кбейтней загон зындыын 20—30 процентке арт-тыруа болады.

Шалы жолын кеейте отырып загонды ору тсілін олдану 3, б-суретте крсетілген. рбір загон (№ 1 жне № 2) аралыны ені 180 м дейік. Жатка № 2 загонды А пунктінен бастап ады, ал загонны аяына жеткенде кері брылады да № 1 загонны Б пунктін жинауа кіріседі. Бдан рі жатка екі загонны ылмаан блшектеріні енімен теестіргенше шалы жолын кейте береді. Бл шама аталмыш жадайда 120 м болсын дейік. Осыдан кейін жатка р загонды жеке-жеке орады да, келесі екі загонны арасындаы шалы жолын кеейте бастайды. Бл тсілмен жмыс істеген кезде агрегатты зая жрісі кдімгі загонды тсіл бойынша жмыс істегендегіге араанда 30 процентке азаяды.

Жру зындыы аз немесе формасы дрыс емес танаптарды айналып жріп жинайды.

Танап зындыыны аяында еркін шыу жолы (брылыс жи-ектері орылмаан) болса, онда шлмек трізді айналып ору тсілін олданан жн. Бл тсілді негізінде егінді ЖНС-6-12 жаткасымен ан кезде пайдаланады.

Егін жинау технологиясы. 2-параграфта комбайнмен егін жи-уды екі тріне де (блектеп жне тікелей жинау) ойылатын негізгі талаптар келтірілген. Енді блектеп жинауды ерекшелікріне жан-жаты тотала кетейік.

Блектеп жинаанда тікелей жинауа араанда саба биіктеу ырылады. Аыздаы а саба биік болса дестедегі сабатар жасы дегдиді жне жинауышты жмысы жеілдейді. ыру биіктігін, аыздаы а саба дестені біралыпты стап тратындай еппен, тадау керек. Аыздаы а саба тым зын болса, дестені тере алмай майысып алады. Астыты биіктігіне байланысты мынандай ыру биіктіктері сынылады: асты биіктігі 60—80 см лса— 10—15 см; 80—120 см болса— 15—18 см. Ёгер астык 120 сантиметрден биік болса, 20—25 см. Жауын-шашын аз жауатын айматарда ыру биіктігі азайтылады. Мселен биіктігі 60—70 см тыты 10—12 см биіктікпен орады.

Дестені алыдыы мен ені сабатар жасы дегдитіндей ж-

жинауыш дестені толы жинап алатындай болуа тиіс.

Ылалы жоары айматарда шыымдылыы орташа жне жоары (15 ц/га-дан жоары) астыты енді жне жа дестеге салу керек. Мндай дестелер ылал ауа райы жадайында жасы саталады жне жылдам кебеді. Ысты жне ауа ылалдылыы тмен матарда (отстік, отстік-шыыс жне баса) жіішке дестелер салынады.

Дестелер тзу рі ені мен алыдыы біркелкі салынуа тиіс.Тзу салынан дестелерді жоары жылдамдыпен жинауа болады. Дестелерді калыдыы мен ені жнінен біркелкі болуы ком-

 

байн молотилкасыны іркіліссіз жмыс істеуіне ммкіндік береді. Дестені е жасы алыдыы (ортаы блігіндегі)— 15—20 смі болып табылады.

Озат механизаторлар дестелеуіш жаткалармен оранда жоары жылдамдыпен жмыс істейді. ЖВН-6 (ЖВН-6-12) жаткасымен саатына 8 километрге дейінгі, ЖВН-10 жаткасымен саратына 7 километрге дейінгі жылдамдыпен жмыс істейді. ЖРБ-4,9 жне ЖРС-4,9А жаткалары албааймен 10 км/са, албаайсыэ 13,5 км/са жылдамдыпен жинайды. Жатканы жріс жылдамдыыны артуына байланысты ыру биіктігі де 3—5 сантиметрге арттырылады.

Дестедегі сабатар дестелеуіш жатканы озалу сызыыш параллель немесе аздаан брыш (10—30°) жасап жатуа тиіс. Бл ретте масатар стінде жатады, ал брыныра ырылан са-батарды тбір жа блігі оларды астында алады. Жасы са-лынан десте жинауыша ттас лента сияты тсіп отырады.

Жинауышы бар комбайн жатка жріп ткен баытпен жруге тиіс. Мндай жадайда дестедегі асты массасы жинауыша маса жаымен келіп тседі. Егер десте жинаанда сабатар жаткаа тбір жаымен келіп тссе, онда ысырап млшері 2—3 есе артады.

Соы жылдары егін жинауда комбайн, трактор жне автомо-бильдерді пайдаланудьщ ірі топты дісі ке тарай бастады. Бл діс комплексті егін жинау-транспорт бригадалары (отрядтары) мен звеноларын ру арылы жзеге асады. Оларды рамына барлы ажетті техника — комбаййдар, жаткалар, автомашиналар, трактор транспорты жне баса техникалы ралдар кіреді.