Комбайнны жмыс істеу затыы мен жмыс
Сапасын арттыру шаралары
Комбайнны ерекшелігі.Егіншілік техникасынын, мынадай ірі кемшілігі бар: оны тек 20—50 кн бойы ана пайдалануа болады, ал жылды алан уаытында ол бос трады. Салыстырмалы трде арзан тратын машиналар мен ралдар шін бл кемшілік онша біліне оймайды. Біра азіргі замандаы комбайн е ымбат егіншілік машинасы болып табылады. Ал плуг, культиватор сияты кптеген машиналар жне ралдармен салыстыранда ол ана-рлым аз жмыс істейді. Сондытан комбайна жмыс табылып тран кезде оны максимум ммкіндігін пайдалануды маызы бар. Ал тулік ішінде комбайынды максимум ммкіндікпен пайда-лану ажеттігі асты жинау процесіні ерекшелігінен ана туындап оймайды. Сонымен атар мны зі экономикалы жадайа
байланысты болады: комбайнны тулік жне маусым ішінде н-дірген німі нерлым кп болса ана, оны з ны жоары ба-амен теледі.
Комбайнды тулік бойы жмыс істету идеясы.Комбайнды ту-лік бойы жмыс істету идеясын кптеген озаттар бл машиналар бізде жаппай олданыла бастаан алашы жылдары-а сынып, кеінен жзеге асыра бастады. Барлы ататы комбайншылар —
Ф.И. Колесов пен С. В. Полагутин, К. А. Борин, аайында Алек-сандр мен Архип Оськиндер, С. Е. Пятница мен М. А. Брага,
Д. И. Гонтарь мен А. И. Кдндибор, И. А. Максименко, П. С. ош-кин мен И. А. Недобитков, Э. П. Остман, Жанслтан Демеев жне басалар — дл осындай діспен жмыс істеді. Комбайнмен тулік бойы жмыс істеуді бір ана мысалын атап тейік.
Социалистік Ебек Ері, 1975 ЖЫЛРЫ Мемлекеттік ,сыйлыты лауреаты, РСФСР ауыл шаруашылырыны ебек сіірген меха-низаторы В. М. Чердинцев (Оренбург облысы, Сакмар ауданы, “Рассвет” колхозы) 1969 жылдан бері “Сибиряк” комбайнында жмыс істеп келеді, бл уаыта дейін егінді СК-4 комбайнымен жинаан. Оны бірнеше жылы жмыс німі міне мынадай. 1968 жылы ол 924 га егінді дестеге орды, 900 га егісті дестесін жинады, 24,274 ц асты бастырды 1969 жылы 600 га егінді дестеге орды, 1115 га егісті дестесін жинады жне 20800 ц дн бастырды. 1970 жылы 720 га егінді дестеге салды, 1235 га егістіктен 21 800 ц дн бастырды. 1971 жылы 420 га егінді дестеге орды жне 1640 ц дн бастырды. 1972 жылы ЖВН-10 жаткасымен 1977 га асты орды, 535 га егістікті дестесін жинады жне 10 550 ц дн бастырды. 1973 жылы 831 га егіді дестеге орды, 1055 га егінні дестесін жинап, 21 100 ц дн бастырды. 1974 жылы 430 га егінді дестеге орды, 1501 га егінні дестесін жинады, 26 300 ц дн бастырды.
Конструкциясы ескі комбайндарды орнына жргізушіні жмыс істеуіне олайлы жадайлар жасалан (кабинасы жасы, барлы басару органдары гидрофикацияланан), нерлым сенімді машиналар — “Нива”, “Колос” жне “Сибиряк” келді. Сонымен атар наты жардайларды да есепке алу керек. Ора кезінде уаытпен де, тсетін кш жне ерекшеліктер шегімен де санасуа болмайтын кездер кездеседі. Мны зі тсінікті жне аталан: астыты олайсыз ауа райынан, жыылып немесе йылып алу-дан, е соында етек алып кететін ысыраптан тарып алуа тура келетін жадайлар жиі айталанып трады.
Тіпті е жетілдірілген комбайнды жргізу процесінін. зі едуір физикалы жне ой ебегін жмсауды талап етеді. Бір ана ме-ханизатор бір сменада егін жинайтын болса, оны жмыс німділігі сол сменаны бірінші жартысында ана е жоары нтижеге жетеді. Ал содан кейін біраз лдырау басталады. Осыны ескере отырып, кптеген озы шаруашылытар комбайнды пайдалануды былайша йымдастырады. р комбайнга бірін-бірі рбір 3—4 са-
аттан кейін ауыстырып тратын екі жргізушіден бекітеді. Техни-калы ызметті екеуі бірлесіп атарады. Ал жндеу жне реттеу жмыстарын реттеуші-шебер атарады. Осынын. арасында ком-байн тулігіне ен, жоары німділікпен 16—18 сарат жмыс істейді, Екі комбайншы бір комбайнмен осындай йлесімді жмысты н-тижесінде, егінді екеуі екі комбайнмен жинаандаыдан кем жи-намайды. Мны пайдасы шантеіз, йткені бл ретте шаруашы-лыты комбайна деген сранысы екі есе азаяды.
Егін жинауды йымдастырудын, мынандай трі де олданылады: тжірибелі жргізушіге (агрегат бастырына) комбайнда жаадан жмыс істей бастаран бір кмекші (кейде тіпті екі кмекші) бекітіліп беріледі. Кмекші уаытында агрегат бастырын ауысты-рып трады. Бл жадайда да комбайн тулік бойы ауа райы анша сарат ммкіндік берсе, сонша сарат жоары німділікпен жмыс істейді.
азіргі кездегі комбайнны бкіл ора науаны бойына тулік сайын 16—18 сараттан, тіпті 20 сараттан тотаусыз жмыс істеуп жарамды екені кпке млім жардай. Мндай жмысты амтамасыз ету шін екі-а жадай ажет, олар: біріншіден, ора алдында м- ият тексеру жне даярлау, екіншіден, егін жинау процесінде тех- никалы ызмет операцияларын дер кезінде орындап отыру.
омбайнды даярлау жне оан техникалы ызмет крсету. Озат механизаторларды тжірибесі ора алдында комбайнды тек- серуден жне даярлытан ткізуге уаыт немдеуді ажеті жо екенін длелдеп отыр. Бл маызды іске жмсалан кндер мен сааттар кейін загонда машинанын, тотатусыз жмыс істеуі ар- ылы еселеп теледі.
омбайнны рбір торабын е бірінші тотап транда, сосын жргізе отырып жеке-жеке тексереді. Бдан со бір-бірімен бай- ланысты тораптарды (шалы мен саусаты білеуді; барабан мен деканы; барабан мен соылауыш битерді; шнек пен элеваторды жне т. б.) тексеру керек. Егер торапта кемшілік бар болса немесеі дрыс растырылмаса, мны брін жндеп, толы орнына кел- тіру ажет. Сонымен атар бекітулерді тартылуына, шкивтер; мен жлдызшаларды орналасуын, белдіктер мен шынжырларды керілуін тексеруге аса кіл аударан дрыс. Комбайнды тексеруі жмысын жргізіп байаумен аятайды. Бл ретте машинаны барлы ызметін баылаудан ткізуге болады. Осындай мият тексеру мен жргізіп байаудан кейін сенімді трде егін ораын; шыуа болады, йткені комбайнны тотаусыз, сенімді жмыс істеуіне толы кепілдік бар деген сз.
Комбайнны каптеген тораптарына жмыс процесінде едуір жктеме (кейде арты жктеме) тседі. Мнын, зі бекітулерді босап кетуіне, детальдарды тозуына, кейде тіпті апата кеп со-рады. Біра бларды брі — ааулар, тозу, бекітулерді босауы — детте бірте-бірте пайда болып, етек ала береді. Егер кн
сайын жмыс басталар алдында, техникалы ызмет крсету ере-жесінде арастырыландаыдай, комбайнды тиянаты тексеріп отыранда пайда болан барлы аауларды алаш пайда боланда байап, дер кезінде жндеуге болады.
Техникалы ызмет крсету ережелерін сатау комбайнды немі ааусызды жне жмыса бейімділік жадайында стауа к-мектеседі. Жмыс кні басталар алдында техникалы ызмет кр-сету ережелеріні барлы пунктін мият орындаран жргізуші з комбайныньщ 16—18 сарат, тіпті 20 саат бойы тотамай жмыс істейтіндігіне сенімді болады.
омбайн реттеулері жнінде. Комбайнды реттеу мынадай екі топа блінеді: ондырма реттеу жне эксплуатациялы реттеу.
ондырма реттеуді орындаура те кп уаыт кетеді, алайда бл реттеу салыстырмалы трде за уаыта есептелген.
Мндай реттеуді жзеге асыру смена сайынры немесе кезекті техникалы ызмет крсету кезімен йлестіріледі. Оны реттеуші-шебер (комбайншыны атысуымен) орындаса те пайдалы.
Эксплуатациялы реттеуді жмыс процесінде егін жинау жа-дайыны згеруіне байланысты жиі олдануа тура келеді. Сон-дытан оан бл реттеуге е аз кш жмсап, шапша орындауа ммкіндік беретін механизмдер (мысалы, гидравликалы рылы) арналан.
Негізгі ондырма реттеулерді атап тейік. Комбайн жаткасында олара мыналар жатады: башмактарды алпын згерту; албаай тырмасыны клбеуін згерту; шнекті алпын (жинауыш механизм саусатары мен тбіні, орамдарды арасындары саы-лауды) реттеу; ыру аппаратындаы (сегменттер мен астарлар арасындаы, ысу табаншалары мен сегменттер арасындары) са-ылауларды реттеу; шатунны зындыын, алытама транспортер мен теестіру механизміні керілуін реттеу; торпедалы бл-гіштерді реттеу. Дестелеуіш жаткада сонымен бірге транспортерді (кенепті-планкалы немеес белдікті-планкалы) керілуін де реттейді.
СК-4 комбайны молотилкасыны негізгі ондырма реттеулеріне мыналар жатады: барабан мен деканы арасындаы алыпты саылау; барабанны айналыс жиілігі; желдеткішпен екі електі жапыштарыны ашылу дрежесі; жоары елек зартышыны клбеулігі мен оны жапышыны, ашылу дрежесі; тменгі елек алпы; белдіктер мен шынжырларды керілуі, сондай-а сатан-дырыш муфталарды (жатка мен молотилканы) реттеу.
ондырма реттеулерді шартты трде технологиялы реттеу (жатка башмактарыны алпы, бастыру аппаратыны са ылаулары жне т. б.) жне монтажды реттеуге (белдікті берілістерді керілуін реттеу жне т. б.) блуге болады.
Технологиялы ондырма реттеулерді жзеге асыру шін жи-
налатын даылдарды жадайы мен ерекшеліктерін жасы білу керек.
Егер комбайншы ора басталана дейін зіне бекітіліп берілген загондармен жан-жаты танысса, ондаы егін жадайын зерттесе, з машинасыны жріс маршрутын білсе, онда ол нерлым тиімді ондырма реттеулерді тадап алады.
Барлы эксплуатациялы реттеулер технологиялы реттеуге жатады. Оларды атап тейік: ыру биіктігін (кшірмелеусіз оран кезде) реттеу; албаайды айналыс жиілігі мен оны ыру аппаратымен салыстырандаы алпын реттеу; жинауышты айна-лыс жиілігін реттеу; барабан мен деканы арасындаы саылауды реттеу; комбайнны жріс жылдамдыын реттеу.
Комбайншы ондырма реттеуді орындаан кезде оны сол істі лшеп-пішіп ойлануа рашанда жеткілікті уаыты бар. Бл ретте оан реттеуші-шебер. жиі кмек береді. Ал эксплуатациялы реттеу млдем басаша іс болып табылады. Бл тста жргізуші андай жылдамдыпен жмыс істеу керек, бастыру аппаратыны саылауын згерту керек пе, жо па, албаайды айналыс жиілігін арттыру ажет пе, жо па, міне осыларды шапша байауа тиіс. Егер комбайншы зіне бекітілген егістік пен жиналатын да ыл ерекшеліктерін жасы білсе, бл жадай оны эксплуатациялы реттеуде де дрыс шешім абылдауына кмектеседі.
С-4 комбайныны ныыздалуын тексеру.Ысыраппен крес жатка мен молотилканы барлы ныыздалатын жерлерін тексеру жне бітеуден басталады. СК-4 комбайнындаы мынадай ныыздау тетіктеріне немесе механизмдер мен Тораптардьщ тйісетін жерле-ріне ерекше назар аудару керек:
1) жатка корпусынан оны клбеу корпусына жаласатын жерді жауып тратын аланша тозан болса немесе жатка корпуса тыыз жымдаспаса, оны жиегіне резина белдіктен тілкемдер с лады. аланша 9 (154-сурет) жылжып тратын тербелткіш майы- сып. алмауа тиіс. аланшанын, жиегі 154-суретте крсетілге дей, жоары арай майысып труы керек;
2) бйірлік аланшалар 1, 2. Оларды райсысы сйкес саусаа 8 еркін орнатылан. Клбеу корпуса бйірлік алан брыштамамен 3, ал жатка корпусыны кмкермесіне ысышш 4 бекітілген. Серіппелі штанга 7 аланшаны тменгі бліг клбеу корпуса ысып трады. аланшалар 2, 3 жылжу бетімен еркін жылжып труа тиіс, осылыстаы саылау 2 миллиметрден аспауы керек;
3) мына тораптарды: білеуге 14 (56-сурет) бекітілген ала шаньщ; серіппелі аланшаны 11; аланшаларды 10, 11 жауып тратын (абылдау камерасыны тбін) фартукты; жатканы клбеу корпусыны бйірлік аланшаларны жадайын тексеру керек. Фартукты ауыстыранда оны клбеу корпусты тбіне за- водты лгі бойынша мнерлі рсаумен жне тойтармамен б
154-сурет. СК-4 жне СКД-5 комбайндарыны жатка корпусы мен клбеу коры арасын ныыздау:
1-жне 2 — бйірлік аланшалар; 3 — брыштама; 4 — ысыш; 5 — серіппе; 6 — планка; штанга; 8 — сауса; 9 — жылжыналы аланша.
кіту керек. Бл жерде болтпен жалауа тиым салынады: мны зі аланша 11 мен клбеу корпус арасында саылауды пайда болуына кеп соады. Клбеу корпусты молотилкамен осанда фартук аланшаа 11 жымдасып жатуа тиіс. Алдыы фартукты бекіту шін барлы комбайндарда молотилканы панелінде сопа-ша тесіктер жасалан. Сондытан да фартукты 8 тік баытта аздап жылжытуа да болады. Осыны арасында аланша 7 мен алдыы фартукты 8 ныыздалу бетіні ажетті сйкестігіне ол жетеді;
4) Барабан апаы 18(56-сурет). Егер апа молотилканы корпусына тыыз жымдаспай трса оны ырап жабады;
5) деканы асып оятын білікке арналан молотилка панеліндегі саылау. Бл жерден ысырапты болдырмау шін білікке диаметрі 115 мм шайба салады;
6) барлы люктерді апатары. Егер олар молотилка панеліне тыыз жымдаспай трса ырап жабады;
7) абылдауыш битер подшипниктеріні корпусын орнататын орындар. Егер корпус пен панельдерді арасында саылау бар бол-са, оны болат аылтырлы немесе резина белдікті аланшалар-мен ныыздайды;
8) елек пен тор станын ныыздау. Транспортты татайды. ныыздалуы мен електі бойлы ныыздалуыны осылысында саылау немесе атпар болмауа тиіс. Елек пен тор станыны ре-зиналы ймасы жылжытыш бетке саылаусыз жымдасуы ажет. Саылаулар елек пен тор станыны молотилкада симметриялы ор-наласпауынан, ймаларды дрыс бекітілмеуінен немесе жыл-жытыш бетті ырау керектігінен пайда болуы ммкін:
9) електі арты аспасы бекітілетін орын. Егер мнда саылау байалса, оны резина белдікті аланмен жабу керек;
10) элеваторды, оларды апатарыны жне шнек нда-тарыны жымдасып жабылатын беттері. Егер мнда саылау бай-алса оларды беттерін ырап осады.
Жоарыда берілген сыныстарды СКД-5 комбайнына да а-
тысы бар.
СК-4 жне СКД-5 комбайндарын егін ораына дайындаанда таы да мынадай шараларды жзеге асыру ерек (блар да ысырапты болуына жадай жасайды). .
1. Саусаты білеудегі шалынын, алпын тексеру керек. Егер шалыны шеткі алпында сегменттер мен саусатарды ортасы З миллиметрден арты дл келмейтін болса, бл кемшілікті шатун- ны зындыын реттеу арылы жояды.
2. Біріншіден албаай тырмаларыны штар арасындаы, екіншіден саусаты білеу мен шнек арасындаы саылауларды; тексеру керек. Тырма мен саусатар арасындаы саылау 10— 25 мм, ал тырма мен шнек арасындаы саылау 15 миллиметрден кем болмауа тиіс.
3. Барабан мен деканы жадайын тексеру керек. Молотилка ені бойынша дека планкаларыны тозуы мен майысуы 1 милли - метрден, ал оларды асты массасыны озалуына арай берілу 3 миллиметрден аспауа тиіс. Оларды тозуы 4 мм болса, айыр басталады. Егер планкаларды жмысты жиегіні тозуы (дге ленуі) 1,5 миллиметрден асса, деканы 180°-а бру керек.
Комбайнны асты тетін тораптары мен уыстарыны ысырап ты болдырмаудаы маызы зор. Дегенмен де технологиялы рет- теулерді нерлым тиімді жзеге асыру жне комбайнны жріс жылдамдыын дрыс тадау арылы ана асты ысырабын бол - дырмауды толы амтамасыз етуге болады. Жріс жылдамдыы комбайн жмысыны сапасына, осыдан келіп егінді ысырапсыз жинап алура айтарлытай сер етеді. Деканы, тазалаышты жне баса механизмдерді сол ора науаныны жадайымен (шыым-дылы, сабаннын. аз-кптігі, егінні бітіктігі жне т. б.) санаса отырып, дрыстап реттеуге болады, біра жріс жылдамдыы
комбайнны сол егінді орудаы ммкін німділігінен асып кетсе, жмыс сапасы крт тмендеп, ысырап кбейіп кетеді. Сондытан жаа комбайндарда (“Нива” мен “Колоста”) молотилканы толуын автоматты реттеуіш (АРЗМ) орнатылан. Ол комбайншыны атысуынсыз-а келіп тскен асты массасыны млшеріне арай комбайнны жріс жылдамдыын реттеп отырады.
СК-5 жне СК-6 комбайндарыны ныыздалуын тексеру. -растырыланнан кейінгі жаа комбайнды немесе брын пайдала-нылып, ораа айта даярланан комбайнды тексерген кезде олар-ды мына тмендегі ныыздалатын орындарына ерекше назар аудару керек.
1. Жатканы (155-сурет) жылжымалы жне бйірлік алан-
155-сурет. Ск-5 жне СК-6 комбайндарыны жатка корпусы мен клбеу корпусыны арасын ныыздау:
1- жылжымалы аланша; 2 — жатка корпусыны тбі; 3 - сопаша ойы; 4 — кронштейн; 5- бйірлік аланша, 6- айтарыш; 7 — бйірлік йма; 8 — штанга; 9 —клбеу корпусті тбі; 10 — арты йма.
шалары СК-5 жне СК-6 комбайндарыны жылжымалы алан-шасы 1 металдан жасалан, оны арты жаы мен екі бйіріне резиналы белдік ныыздауыштар тыылан. аланшаны алдыы жаы тпке 2 топса арылы жаластырылан, ал арты жаы тпке 9 штангалармен 8 бекітілген, Сопаша ойыты, 3 арасында жылжымалы аланшаны тпке 2 дрыс орнатуа болады. ал-аншаны жаластырыш тзаыны саылауы а 1 миллиметрден артпауа тиіс.
Бйірлік аланшалар 5 жылжытыш бетпен еркін озалуа тиіс. Ол шін кронштейн 4 мен айтарышты 6 беттері бір жазытыта болып, штангалар 14 (11-сурет) кронштейнде еркін озалуа тиіс.
2. Клбеу корпус пен молотилканы (156-сурет) арасын ныыз-дау. Жоары 2 жне тменгі 5 аланшалар, сондай-а орапты ныыздауыш аланшалар 4 156-суретте крсетілгендей етіп орна-
156-сурет. СК-5 жне СК-6 комбайндарыны молотилкасы мен жаткасыны клбеу корпусы арасын ныыздау:
1 — клбеу корпусты иілген беті, 2 жне 5 — жоары жне тменгі алканшалар; 3 —бйірлік ныыздауыш аланша; 6 — мадайша; 7 — клдене білеу; 8 — иін.
157-сурет. Босату шнегін орнату:
1 жне 2 — тартпалар; 3 — амыт; 4 — ожау.
ластырылуа тиіс. Клбеу корпус брылан кезде молотилкаа атысты жоары аланша 2 жмыр бетпен 1 жылжиды, ал тменгі аланша 5 клбеу корпус тбіні жмырымен 8 озалады.
Молотилканы алдыы фартугыны мадайшасы 6 мен клдене білеу7 арасындаы саылау 1 миллиметрден артпауа тиіс. Бл саылауды клбеу корпусты молотилкаа жалаанда тексеру керек. Бл жердегі осылысты тыыз жымдасуы молотилканы алдыы фартугын тігінен озалту арылы жзеге асырылады.
3. Босату шнегі. Босату шнегін тартпалар 1, 2 мен амытты 3 (157-сурет) кмегі арылы, жыл-жымалы келте ттік пен шнек ндаыны арасындаы саылау миллиметрден артпайтындай етіп, орнату керек. Жылжымалы келте ттік астында ожау 4 болуа тиіс, ол босату шнегін тасымал жадайына кшіргенде ысырапты болмауына ммкіндік береді.
4. СК-б комбайныны дн элеваторлары. Элеватор ндаы мен шанаты жаласатын жері тсемдер 1 (158-сурет) арылы ныыз-далан. алпа 4 пен шана арасына ныыздауыш 3 ойылан.
5. Елек пен желдеткіш ндаыны арасын ныыздау. Таза-лаышты транспортты татайыны арты блігі мен желдеткіш ндаы арасындаы саылау фартукпен жабылады. Бл фартукты шыбыы желдеткіш ндаы зегіні зын бойына кіріп труа тиіс.
6: Шнек ндатары. Маса жне дн шнектеріні ндаы каланшаларыны тор станына жымдасу тыыздыын тексеру а-жет. аланшаларда оларды згертуге арналан сопа тесіктер бар.
7. Дека аспалары. Молотилка панеліндегі дека біліктеріне арналан ойытар аланшамен 3 (159-сурет) жабылан. аланшаны жылжытыш бетке жымдасу тыыздыын шайбалармен 2 реттейді.
8. Реттеу рылысы. Мына тесіктерді:
деканы реттеуіш жне жатканы (СК-5) осыш тартпаа ар-налан тесікті;
екінші барабан (СК-6-ІІ) декасын реттеу рычагына арналан тесікті ныыздап тратын аланшаларды тексеру керек.
Комбайн жаткасын реттеу. Биіктігі 900—1000 мм, шыымды-20—25 ц/га, жатып алмаан егінді СК-4 комбайнымен тіке-
158-сурет. СК-6 комбайныны дн-маса элеваторлары мен шанаыны апаы:
1 — астар; 2 — шнек элеваторыны ндаы; 3 — ныыздауыш; 4 — апа
159-сурет. Дека аспа-сы:
1 — реттеуіш болт; 2 — реттеуіш шайбалар; 3 — аланша.
лей жинаура арналан 5 метрлік жатка механизмдерін реттеуге мысал келтірейік .Берілген жмыс жадайында тменде келтірілген реттеулер олданылады:
1. Башмактарды 180 мм ыру биіктігіне орнату керек. Кейін сіп шыан кк скіндер болмаса, 130 миллиметрден де аласа оруа болады. Кдімгі блгіштер олданылады.
2. Шнекке алмалы-салмалы орамдарды бекітеді (десте жинау кезінде оны алып тастайды). Жатка корпусынын, жел аланыны айтаррыштарына стігі сйемелдер орнатады (десте-жинаанда оларды да алып тастайды).
3. Жатка шнегі мен онын. жинауыш механизмін орнатан кезде саылаулар: орамдар мен жатка корпусыны тбі арасында — 10—15 мм, ал жинауыш механизм саусатары мен тпті арасында — 15—20 мм болуа тиіс.
4. Жатканы алым ені, шыымдылы, днні сабана атынасы мен СК-4 комбайныны ткізгіштік абілеті жайлы деректерді пайдадана отырып, комбайн жрісіні барынша тиімді жылдам-дыын есептеп шыару керек. Ол саратына 4,5—5 километр шама-сында болып шырады.
5. албаай вариаторыны жоары шкивіне 20 тісті жлдызша орнату ажет, ол албаайды минутына 20—52 айналыс жа-сайтындай етіп реттеуге ммкіндік береді. Комбайнны жріс жылдамдыры 4,5—5 км/са болганда, албарай планкаларыны айналу жылдамдыы комбайнны демелі жылдамдыынан 1,6— 2 есе арты болуа тиіс. Бл жадайда, жріп келе жатанда ва-риатормен албаайды айналу жылдамдыын 30—44 айналыс/ми-нут шегінде згерту талап етіледі.
6. албаайды -тырмасы планкара тік орнатылады, ол шін роликті білеуді жылжыманы тартпасындары екінші тесікке (ал-дынан санаранда) бекітеді. Планкаларды тырманы тменгі блі-гіне бекітеді.
Аса жатып алан даылды жинаран кезде мына тетіктер ол-данылады: ос шалылы ыру аппараты — анда-санда; саба к-тергіштер — дайы; механизатор В. И. Морозовты (Алтай лкесі, Ребрихин ауданы, “Победа” колхозы) сынысы бойынша айта жабдыталан эксцентрикті албаай — жекелеген айматарда пайдаланылады.
Молотилканы реттеу. Жоарыда аталан егін жинау шарттарына орай СК-4 комбайныны молотилкасына мынандай реттеулер жргізіледі.
1. Деканы енер тсында 16 мм, шыар тсында 4 мм саылау орнатады.
2. Барабан айналысын тексеріп, ажет болса реттейді. Бізді егін жинау жадайына заводты реттеу (1100—1150 айн/мин) дл келеді.
3. Жоары електі жапышын 12—15 мм, ал тменгі електікін —8—10 см ашу керек. Желдеткіш жапышы толы ашылып тасталады.
4. Жоары елек зартышыны бекіту болтын екінші (жоа-рыдан санаанда) тесікке ою керек.
5. Жоары елек зартышы жапышыны клбеулігін реттеу рычагын шінші тесікке (алдынан санаанда) бекітеді.
6. Маса шнегі ндарыны тсем татайына жаласатын жыл-жымалы аланшаны, оны мен жоары елек затышыны ара-сындары саылау 15—20 м (затыш арты алыпта транда) болатындай етіп орнату керек.
7. Сабан сілік кішті алдыы фартугын тсіру ажет.
Егін жинау процесі кезіндегі реттеулер. Егін ораына двига-тельді толы айналу жиілігімен кіріседі. Бастапыда жріс жыл-дамдыы есептегі длдік шегінен аз болуа,тиіс. Е бірінші. ал-баайды е тиімді реттеулерін тадап алу керек. Екі реттеу де — ал,барайды алпы мен оны айналыс жиілігін реттеу — гидро-цилиндрлерді кмегімен жеділ орындалады. албаайды план-калар сабаты ырылатын блігіні зындырыны 2/3 биіктігіне жанасатындай етіп реттеу керек. Планкалар сабатарды шалыа белсенді трде келіп тратындай болуа тиіс. Егер планкалар са-баты белсенді келе алмаса, албаайды айналыс жиілігін арт-тырып, мны зі масатары днді рып тгуге немесе сабатарды жел аланынан асыра латырура кеп сопайтындырын тексеру керек.
Шмелелегіштен бірнеше сабан шмелесі тсірілгеннен кейін молотилка жмысыны сапасын: толы бастыррандырын, дн ысы-рабыны жотыын, дн жармалануыны болмаандырын тексеру-
ге болады. Егер дн толы бастырылмаса барабан мен деканы арасындаы саылауды азайту керек. детте саылау тарыланда шала бастыру болмайды. Бл реттеу дека майысанда немесе оан сімдікті ылалы жып аланда ана тиімсіз болып табылады, Декада ешандай аау болмай, сондай-а толы тазартылан кезде де шала бастыратын жадай анда-санда кездесіп алады. Мндайда барабанны айналыс жиілігін арттыруа тура келеді.
Желдеткіштін, жапышы толы ашы транда днні топанмен бірге рленіп шып кетуі де ммкін. Мндай кемшілік кездессе, жапышты аздап жауып ою керек.
Екі електі де жапыштары едуір ашы транда, шанаа дмен бірге млшерден тыс ірі оспалар келіп тспегендігін тек-середі. Бл кемшілікті крісімен тменгі електі жапышын аздап жауып ояды. Кейде жоары електі жапышын да аздап жабады, біра бл ретте маса шнегіне днні ірі оспалара жне бастырылмаан масаа араласып тспегендігін тексеріп отырады.
Кейде екі електі жне желдеткішті жапыштарыны ашылуын реттеген кезде мынадай иынды кездесіп алады: шанатаы днні жоары тазалыына жету масатында екі електі де жапышын едуір жауып, желдеткіштін. жапышын толы ашып тастайды; бл ретте шанатаы днні тазалыы крт артады, біра днні маса шнегіне кетуі артады, мны зі днні жармалану млшерін лайтып жібереді. Сондай-а днні топанмен бірге рленіп шып кетуі де байалып алады. Мндай жардайда дн ысырабын толы болдырмау (мны зі шанатаы днні тазалыына нсан келтірсе де) шін крескен жн.
Бастапы кезеде маса- шнегіні ндаына тскен массаны бірнеше айтара баылау керек. Егер оан жеіл оспалар (топан) тым кп тссе, онда маса шнегі ндаыны тсем татайыны жылжымалы аланшасын жоары ктеру ажет. Біра осыдан со іле-шала жоары елек зартышыны аймаына днні рлеу арылы шпаандырын тексеру керек.
Маса шнегіне сондай-а аса кп ірі оспаларды да тсуі ммкін. Бл жадайда жоары елек зартышыны жапышын аздап жауып ою ажет.
Дестелеуіш жатка. Арамшп басан егінді климат жне топыра жадайлары-ммкіндік беретін айматарды брінде блектеп ору дісімен жинайды. Дестелеуіш жаткаларды ішінде кеірек тараланы ЖВН-6 жаткасы. Ол тек десте салуда ана емес, сондай-а егісті жиегін ору мен шалы жолын салуда да олданылады. Осы жатканы пайдалануды негізгі тсілдерін атап тейік.
1. Жатка саат тіліні баыты бойынша озаланда да, бл баыта арсы озаланда да ойдаыдай жмыс істей алады. Алайда жргізушіге оны саат тіліне арсы баытта озаланы олайлыра- болады. Тек егіс жиегін оранда жне шалы жолын
салан кезде ана алашы жрісті саат тіліне арсы баытта жріп теді. Ол шін башмактар 12 см ыру биіктігіне ойылады. Дестені орылмаан егінні жиегіне жанастырып салады. Екінші жріп ткенде сйат тіліні баытымен озалу керек, ал жатканы гидроцилиндрмен жоары (25—30 см) ыру биіктігіне ою ажет. Екінші рет жріп ткенде орылан массаны алашы дестені стіне салады.
2. Дестелеуіш жаткасы бар комбайнны е дрыс озалысы жерді жыртылу баытыны бойымен жне себу баытына клде-не (немесе себу атарларыны баытына брыш жасай отырып), сондай-а жел баытына клдене (немесе бл баыта брыш жасай отырып) озалуы болып табылады. Жатып алан егінді жинаанда е жасы жріс баыты жатып алу баытына брыш (40—50°) жасай отырып озалу болып табылады. Рельеф тегіс болмаса еістікті бойымен жрген жн.
3. Дестелер алыдыы мен ені жнінен біркелкі салынып, тзу сызыты бойында жатуа тиіс.
4. ЖВН-б жаткасыны албаайын биіктігі бойынша гидроци-линдрмен, ал клденеі бойынша олмён реттейді. албаайды білігін шалыны алдынан 60—70 мм ілгері орнатан дрыс. Биік скен немесе жатып алан егінді оранда бл млшер лайты-лады. Егер егін аласа болса албаай білігін шалыа таап (20 миллиметрге дейін) ою керек,
5. Аласа егінді оранда албаай планкаларына резина белдік тілкемдерін жапсырады. Жатып алан егінді жинау шін лифтер-лер пайдаланылады.
Жинауышпен жмысістеу. Дестені сабак жинауыша арай маса жаьшен жылжитындай етіп жинау керек. Бл тртіпті сатамаан жадайда едуір ысырапа жол берілуі ытимал.
Жинауышпен жмыс істеген кезде жатка шнегінен алмалы-сал-малы орамды, ал жатка корпусыны айтарышынан стігі сйе-мелді алып тастау керек.
Жинауышпен жмыс іетеу шін жатка башмактарын 10 см ыру биіктігіне орнату ажет. Жатканы башмакты стіне тсірген кезде клбеу корпус тіректері мен жатка корпусыны жоары белдеуіні арасында 45—50 мм саылау пайда болуа тиіс. Мны зі кшірмелеуге, сол сияты алытама транспортерге асты мас; сасыны келіп тсуіне те жасы жадай туызады.
Жинауышты айналыс жиілігін вариаторды кмегімен реттейді. Десте шнекті саусаты механизміне бір алыпты тсуге тиіс. Егер десте жинауышты алдына жиналып алатын болса, оны тырмалауыш механизміні айналыс жиілігін арттырады. Десте ша-шыла беретін болса, жинауышты айналыс жиілігін азайту керек. атты нсер жабырдан кейін жерге жабысып алан дестені жинау те иына соады. Ондай десте те кеш дегдиді жне нашар бастырылады. детте мндай дестені жинар алдында ауда-
рыстыру керек немесе желдету ажет. Курган, Тюмень жне баса облыстарда мндай жадайда осы масат шін кайта жабдыталан бріккіштер (ОВТ-ІА, ОП-450) олданылады, оларды тек , желдеткіштері ана пайдаланылады. Осындай бріккіші (мысалы, ОВТ-ІА) бар трактор жріп ткенде желдеткішті ауа аыны дес-тені аударып тастап отырады.
Операциялы технология.Днді-масаты даылдар егісін жи- наан кезде Бкілроссиялы ауыл шаруашылыын басару жне ебек ылыми-зерттеу инотитуттьщ (ВНИИСХТ)* алымдары мен мамандарынын, атысуымен Ебек ызыл Ту орденді Бкілода- ты ауыл шаруашылыын механикаландыру ылыми-зерттеу ин- ститутыны (ВИМ) бір топ алымдары мен мамандары талдап жасаан операциялы технология олданылады. Бл технологияда мына мселелер бір-бірімен тыыз байланыстырылан: егін жинау жмысына агротехникалы талап ою; комбайн механизмдерін бабына келтіру; ора жмыстарын нормалау; ора жмыстарыны сапасын баылау жне баалау; егін жинау жмысындаы механизаторлара ебекаы тлеуді ынталандырушы жйесін олдану.
Бл операциялы технологияны олдануа арналып реттеуіш ралдар мен тетіктердін, комплексі** талданып жасалан.