Шаруашылытаы суармалы жерлерде алаптарды йымдастыру

 

Суармалы ауыспалы егістікті баалау барысында даылдарды німділігіне серін тигізетін топыраты асиеттерін ескеру ажеттілігі туады. Мндай дифференциалды асиеттер тамыр оректенетін абатты тздану жне механикалы рамында болады. Астыты физиологиялы ерекшеліктерін, деу технологияларын жне су режиміні сипаттамасын ескеріп, німділікке тздануды кері серін тигізеді. Асты німділігіні тмендеуі тек атты тзданан топырата байалады. Бл табиатты базалы баасына – 0,7 тзету коэффиценті олданылады.

Асты деу шін маызды фактор – тамыр оректенетін абатты механикалы рамы болып табылады.

Асты сіру шін тиімді жадайлар механикалы рамы ауыр, ауыр жне жеіл саздаты топыратарда болады.

Жерді экономикалы баалау мліметтері, топыра зерттеулері, аудан жне облыс топыратарыны бонитировкалы шкалалары Жамбыл облысындаы асты сіру аудандарыны материалдары негізінде ыркесе ауылды округіні суарылатын жне суарылмайтын топыратарында аналитикалы зерттеулері рылады.

Жыртылан жерлерді ішкі шаруашылыты баалауды бастапы бірліктеріне ауыспалы егістіктерді танаптары, бригадалы учаскелері жне оларды жеке делетін учаскелері жне де ауыспалы егістікке енгізілмеген жыртылан жерлер контурлары жатады [12].

Негізгі ауылшаруашылы даылдарды сіруді тиімділігі бойынша жерді жеке баалауды крсеткіштері белгіленген даылдарды егу шін пайдалануа жарамды немесе пайдаланылатын топыра топтарыны рамына есеп жргізіледі.

Ауыспалы егістіктер бойынша егістік

Кесте

Танап	Механикалы рамы	Танап клемі Р (га)	Бонитет балы Б	Р*Б
	І асты ауыспалы егістері Жеіл сазды Сазды Сазды Сазды Жеіл сазды Сазды Жеіл сазды Сазды	54,25 56,78 41,33 74,56 53,41 45,68 30,44 67,06		271,25 511,02 371,97 1192,96 373,87 456,8 365,28 670,6
	ІІІ І асты а\е егістігі Сазды Сазды Сазды Жеіл сазды Сазды Сазды Сазды Сазды	62,06 51,31 44,42 45,57 48,09 45,63 49,65 79,46		1427,38 718,34 666,3 1139,25 865,62 1095,12 744,75 874,06
	ІІ І асты ауыспалы егістері Жеіл саздаты Жеіл сазды Жеіл сазды Жеіл саздаты Сазды Жеіл сазды Сазды Сазды	62,17 55,50 54,58 60,55 52,92 50,83 47,49 50,01		1056,89 721,5 764,12 1513,75 793,8 406,64 664,86 1050,21

 

Жер учаскелерін ауыл шаруашылыы масатындаы

жеке меншікке берген кезде олар шін тлемаыны

БАЗАЛЫ СТАВКАЛАРЫ гектарына мы тегемен

3-кесте

Облыстар	А.ш. алаптары	Топыраты типтері мен шаын типтері
Ср оыр	мдар	Ср топ. арап.	Таулы ыз. о	Таулы ара топ	Субьалпілік, алпілік
Жамбыл	Суарылмайтын			15,6	24,4	26,9
Егістік
Суармалы егістік	4,6		74,5	114,1
Шабынды			10,6	10,6	11,9	9,4
Жайылым	2,0	1,9	5,6	6,9	8,6	6,9

 

 

 

Мелиоративтік жадайына байланысты

4-кесте

Крсеткіштер	Тзету коэффиценттері
Жерді мелиоративтік жадайы
Жасы тзданбаан, сортадалмаан, тастанбаан, эрозияа шырамаан, жер асты сулары ктерілмеген жне дегейі 3 метрден жоары, минералдылыы – 6 м	1,1 – 1,3
анааттандырарлы - лсіз тздалан, аздап тастаты, лсіз эрозияа шыраан, лсіз сортаданан, лсіз минералданан жер асты суларыны тередігі 3 – 6 м	0,8 – 1
анааттандырмайтын – орташа жне атты тзданан, орта жне атты сортаданан, тастаты, орта жне атты эрозияа шыраан жерлер, минералдыы 1 г/м, жер асты сулары 3 метрден кем тередікте	0,8 – 1
Жер бетіні ылдилыы (еістігі) градуста: 2 – ге дейін 2,1 – 5 – ге дейін 5,1 – 10 – ге дейін 11 – 15 – ге дейін 15 жоары	0,45 0,9 0,85 0,6

 

 

Азыты алаптарын баалау

5-кесте

 

Шабындыа : Жер жадайы: Жасы – ластанбаан (оыстанбаан) бталар баспаан, тзданбаан, тастатанбаан, сімдік жамылысы жасы жер телімі	1,1 - 1,3
анааттандыратын – ластанан, бталар басан, тастаты, шп жамылысы рамы бзылан жер телімі крсетілген белгілер ауданны 40 пайызынан артыы	0,9 – 1
анааттандырмайтын – оыстанан, орманданан (талдар басан), бталар басан, шп жамылысы рылымы бзылан жер телімі. Крсетілген белгілер ауданны 40 пайызынан арты	0,5 – 0,8
Жер бетіні еістігі, градуста 2 – ге дейін 2,1 – 5 дейін 5,1 – 10 дейін 11 – 15 дейін 15 тен жоары	0,95 0,9 0,85 0,5

 

 

Шабынды шін жерді жадайы

6-кесте

 

Жасы – оыстанбаан (ластанбаан) бталар баспаан (желінбейтін бталар), тзданбаан, сімдік жамылысыны аймата белгілері айын білінетін	1,1 – 1,3
анааттандыратын – оыстанан бталар басан (желінбейтін бта) орманданан, тастатанан, айматы сімдік жамылы рылымы бзылан (тапталан) жайылымдармен, таырлармен. Ауданнан – 40 % дейін	0,9 – 1
анааттандырмайтын – оыстанан, бта басан, тзданан, тастаты, сімдік жамылысы рылымы бзылан, атты бзылан, жайылыммен, шым таырлар. Ауданнан 40 % жоары	0,5 – 0,8
Жер бетіні еістігі, градуста 12 – ге дейін 13 – 20 дейін 20 жоары	0,8 0,6

 

Жайылым шін жерді жадайы

7-кесте

 

Жасы – оыстанбаан (ластанбаан) бталар баспаан (желінбейтін бталар), тзданбаан, сімдік жамылысыны аймата білгілері айын білінетін	1,1 – 1,3
анааттандыратын – оыстанан бталар басан (желінбейтін бта) орманданан, тастатанан, айматы сімдік жамылы рылымы бзылан (тапталан) жайылымдармен, таырлармен. 40 % астам ауданнан байалады	0,9 – 1
анааттандырмайтын – оыстанан, бта басан, тздалан, тастаты, сімдік жамылысы рылымы бзылан, атты бзылан, жайылыммен, шым таырлар. 40 % астам ауданнан байалады	0,5 – 0,8
Жер бетіні еістігі, градуста 12 – ге дейін 13 – 20 дейін 20 жоары	0,8 0,6

 

Аудан орталыынан ара ашытыа байланысты

8-кесте

 

Ара ашыты, км	Асфальт жолдар	Тас жолдар	Далалы жолдар
20 дейін 21 – 40 41 – 60 61 – 80 81 – 100 100 жоары	1,4 1,2 0,8 0,6 0,5	1,1 0,9 0,7 0,5	0,7 0,6 0,5

 

Орта коэффицентті есептеу

9-кесте

 

Алаптар атауы	Мелиора тивтік жадайы	Жер суландыру	Еістігі	Шар. орт. ара ашы.	Аудан орт. ара ашы.	Орташа коэф.
Жырт. жер		1,3		1,1		1,1
Жайылым	1,1		1,1	1,1	1,1
Шабынды	1,1	1,3		1,1	1,2

 

Баалау нынанытау

10 кесте

 

Р/с	Алап трі	Ауданы, га	Жер теліміні ставкасы, га (мы теге)	Тзету коэффи – центі	Баалау ны
1.	Егістік жеріні барлыы Соны ішінде:	23 465
	суармалы	13 447	74,5	1,4	25 879 348
	тлімді егістік	14 815	15,6	0,75	13 256 341
2.	Шабынды	1 350	10,6	1,2	17 568 942
3.	Жайылым	23 845	5,6	1,1	16 958 712
	Барлыы				73 663 343

 

ОРЫТЫНДЫ

Нарыты экономиканы е негізгі элементтері негізіне: еркін тауар ндірушілерді растыру, айта йымдастыруды оамны тере экономикалы негізінде ру жне ндіріс ралдарын жекешелендіру.

Елімізде нарыты экономиканы алыптасуына байланысты ндірістік кооперативтер, шаруа (фермерлік) ожалытар, акционерлік оамдар, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер ке ріс ала бастады.

Осыан байланысты дипломды жмыстын таырыбы: «Жамбыл облысы Байза ауданы «Ерман» К- ні жерінен «Саадат» шаруа (фермер) ожалыыны жер пайдаланушылыын ру». Ол мынадай негізгі шарттарды арастырады: жеке меншікке беру тртібі; масатты пайдалануы; жер категориясына байланысты ыты режимі; субъектілерді меншіктік ыы.

«Саадат» ожалыын ру келесі мселелерді шешеді:

- Жер лесі ытыына кулікті есептеу, анытау тртібі жне оны рсімдеу;

- жер лесіне ытыы туралы кулікті беру жне рсімдеу;

- жер учаскесіне меншіктік жерді траты пайдалануа ыты актілерін сатау жне беру тртібі;

- ебекті орау.

Теориялы ізденістер, шетел тжірбиесі мен отанды практикаа арап, тере ойландырады. Жаа шаруашылытарды жргізуде, дамытуда жне растыруда лкен, орта, кіші, ндірістерді жекешелендіру ажеттігі туындатады.

Шаруашылыты лшем атынастары формасын тадау - бл рине ауылды тауар ндірушілерді ісі жне шаруашылы климатыны айматы ерекшеліктеріне сйкес шарттармен аныталады. Кешенді крсеткіштермен критерилерге байланысты, р шаруашылыты дамытуды жргізуі керек.

Бл шаруашылыты жргізу формасыны артышылыы мынамен тсіндіріледі: йымдастырылан ауыл шаруашылы кооперативтер, зады тлалар болып келеді; банк мекемелерінде здеріні есеп шоттары болады; ндіріс жне леуметтік инфроструктура саталады жне ассоциация кооперативтер блігі болып есептелінеді. Сонымен атар шаруашылыты жргізу формасыны зекті, бгінгі кнде шаруа ожалыты жатызуа болады.

Жаын келешекте, мемлекетіміз жер атынастарын дамыту жне жер реформасын тередетуі мына баытта жргізілуі керек: жер нарыын дамыту, жерді кепілдікке (ипотека, кредит) беру, арендалы атынастарды дамыту, тиімді пайдалануды амтамасыз ету жне жерді орауды амтамасыз ету жргізіледі, себебі бл азастан келешекте зор табыстара жетуіне басты жолдарды бірі болып отыр.