Administratiw-territorial gurluy

TÜRKMENISTAN

Umumy maglumatlar

Türkmenistan 1991-nji ýyly 27-nji oktýabrynda Garasyz döwlet boldy we ondan bäri bu sene ýurtda Garasyzlyk güni hökmünde bellenilýär.

1995-nji ýyly 12-nji dekabrynda 185 döwleti (ol wagtda) biragyzdan goldamagy bilen, Birleen Milletler Guramasyny Ba Assambleýasyny Rezolýusiýasy bilen hemielikBitarap döwlet diýlip ykrar edildi.

Türkmenistan — demokratik, hukuk, dünýewi döwletdir. Döwlet dolandyryy prezident respublikasy görnüinde alnyp barylýar. Türkmen döwletini syýasy gurluy 1992-nji ýyly 18-nji maýynda kabul edilen (2008-nji ýyly 26-njy sentýabrynda täze redaksiýasy) Türkmenistany Konstitusiýasynalaýyklykda kemala getirildi. Türkmenistany Konstitusiýasy döwleti esasy kanuny bolmak bilen, Türkmenistany döwlet gurluy deagramlylygy saklap, özbadak hereket edýän kanun çykaryjy, ýerine ýetiriji we kazyýet häkimiýetlerine bölünmek ýörelgelerine esaslanýar.

Konstitusiýada berkidilen kadalar we namalar göni herekete eýe. Konstitusiýa gary gelýän kanunlar we beýleki hukuk namalary ýuridiki güýje eýe däldir.

Halk Türkmenistany döwlet häkimiýetini özygtyýarlygyny ýörediji we ýeke-täk gözbay bolup durýar.

Döwlet din we wydan azatlygyny, olary kanun öünde deligini kepillendirýär. Dini guramalar döwletden aýry bolup, olar döwlet iine goulyp, döwlet wezipelerini ýerine ýetirip bilmeýärler. Döwleti bilim ulgamy dini guramalardan bölünendir we dünýewi häsiýete eýedir.

Türkmenistany Prezidenti — Türkmenistany i ýokary wezipeli adamy, döwlet we ýerine ýetiriji häkimiýeti batutany bolup durýar. Ol Türkmenistany Ministrler Kabinetine – Hökümetine batutanlyk edýär.

Türkmenistany Prezidenti Türkmenistany döwlet garasyzlygyny we bitaraplyk derejesini, ýurt bitewiligini, Konstitusiýany berjaý ediliini we halkara borçlaryny ýerine ýetiriliini kepili hökmünde çyky edýär. Türkmenistany Prezidenti Türkmenistany Ýaragly Güýçlerini Belent Serkerdebaysy bolup durýar.

Kanun çykaryjy häkimiýeti i ýokary wekilçilikli edara — Türkmenistany Mejlisi (Parlamenti) amala ayrýar, ol ýerli saýlaw okruglary boýunça bä ýyl möhlet bilen saýlanylan 125 deputatdan ybaratdyr.

Mejlisi deputatlaryny saýlawlary Türkmenistany raýatlary tarapyndan ähliumumy, de hem göni saýlaw hukugy esasynda gizlin ses bermek arkaly we alternatiw esasda amala ayrylýar.

Türkmenistanda kazyýet häkimiýeti die kazyýetlere degilidir. Kazyýet häkimiýeti raýatlary hukuklaryny we azatlyklaryny, kanun arkaly goralýan döwlet we jemgyýetçilik bähbitlerini goramaga niýetlenendir.

Meýdany

Türkmenistany tutýan meýdany 491,21 mü kw.km. de. Tutýan meýdany günbatardan gündogara 1100 km we demirgazykdan günorta 650 km uzaýar.

 

 

Ilaty

Türkmenistany ilaty 6,2 mln. adamdan gowrak. Türkmenistan — köpmilletli döwletdir. Ýurtda 100-den gowrak milletleri we halkyýetleri wekilleri ýaaýarlar.

Döwlet dili

Türkmen dili döwlet dili bolup durýar. Türkmenistany ähli raýatlaryna ene dilini ulanmak hukugy kepillendirilýär. Türkmenistany okuw jaýlarynda üç dili – türkmen, ilis we rus dillerini öwrenmeklik üpjün edilen.

Pul birligi

Milli pul birligi 1993-nji ýyly 1-nji noýabrynda dolanyyga girizilen manat bolup durýar. Häzirki wagtda milli walýutany erkin konwertirlenýän walýuta bolan gatnaygy: 3.5 manat = AB-ny 1 dollary.

Administratiw-territorial gurluy

Türkmenistany paýtagty Agabat äheri, ol welaýat hukukly administratiw-territorial gurluly birlikdir. Agabady umumy meýdany 47 mü 26 gektar bolup, onu düzümine ýedi etrap — Bagtyýarlyk adyndaky, Berkararlyk, Köpetdag, Çandybil, Arçabil,Abadan we Ruhabat etraplary girýär.

Türkmenistanda bä sany welaýat — Ahal, Balkan, Daoguz, Lebap we Mary welaýatlary bar. Her welaýat etraplara bölünýär. Türkmenistanda 52 etrap, 25 äher, olardan 15 äher hukukly etrap, 78 äherçe, 560 geelik (oba ýerli düzümler) we 1927 sany oba ýaaýy nokatlary bar.