Türkmenistany döwlet baýramçylyklary we matam günleri

Döwleti esasy döwlet we milli baýramçylyklary : Täze ýyl — 1-nji ýanwar, Döwlet Baýdagyny güni — 19-njy fewral, Halkara zenanlar güni — 8-nji mart, Milli bahar baýramy (Nowruz) — 21-22-nji mart, Ýei güni — 9-njy maý, Konstitusiýa güni we Galkyny, Agzybirlik we Magtymguly Pyragyny ygyrýet güni — 18-nji maý, Türkmenistany Garasyzlyk güni — 27-28-nji oktýabr, Türkmenistany milli baýramy — Bitaraplyk güni — 12-nji dekabr.

Her ýyl bellenilip geçilýän Gurban baýramyny we Oraza baýramyny seneleri Türkmenistany Prezidentini namalaryna laýyklykda kesgitlenilýär.

Matam günleri:Milli ýatlama güni — 6-njy oktýabr.

Daary syýasat ýurdu Konstitusiýasy, Türkmenistany hemielik bitaraplygy hakyndaky Konstitusion kanuny, Türkmenistany bitarap döwlet hökmünde daary syýasy Konsepsiýasy, beýleki kanun çykaryjy namalar esasynda amala ayrylýar. Türkmenistany daary syýasaty içeri syýasaty logiki dowamy bolup, Birleen Milletler Guramasy tarapyndan ykrar edilen Hemielik bitaraplyk halkara-hukuk derejesi bilen kesgitlenýär.

Türkmenistany daary syýasatyny esasy wezipeleri:

- Türkmenistany döwlet özygtyýarlygyny gorap saklamak we berkitmek, halkara gatnayklary ulgamynda onu ähmiýetini we tutýan ornuny ösdürmek;

- döwleti içerki ösüi üçin i ýokary amatly daary-syýasy ertleri döretmek;

- diplomatik tejribede bar bolan diplomatik gatnayklary ähli görnüleri bilen Türkmenistany milli bähbitlerini goramak we amala ayrmak;

- halkara tejribesinde bar bolan diplomatik gatnayklary ähli görnüleri bilen Türkmenistany milli bähbitlerini amala ayrmak we goramak;

- Türkmenistany howpsuzlygyny syýasy, diplomatik serideler bilen üpjün etmek;

- dehukuklylyk we birek-birege hormat goýmak esasynda ähli daary ýurtly hyzmatdalar bilen oyn özara bähbitli hyzmatdalygy ösdürmek;

- Türkmenistany daary syýasy hereketlerini halkara hukugyna we BMG-ni Ustawyna doly laýyklygyny üpjün etmek.

 

Ykdysadyýet

Türkmenistany ykdysadyýetini ösüi orta möhletleýin we uzak möhletleýin döwürlere niýetlenen milli we döwlet maksatnamalary esasynda amala ayrylýar.

Bu gün Türkmenistanda elektroenergetika, nebit-gaz çykarýan, nebiti gaýtadan ileýän, himiýa we nebit- himiýasenagatlaryndan, mayn-gurluyk we demiri gaýtadan ileýän, gurluyk materiallaryny öndürýän desgalar, ýeil we azyk senagatyny kärhanalary bilen üpjün edilen köp pudakly, dürli maksatly ykdysadyýet döredildi.

Türkmenistany içerki önümini ösü depgini 2013-nji ýylda, 2012-nji ýyly bahalary bilen deedirilende, 10,2% de boldy. Senagat önümçiligini ösü möçberi 7,3% boldy. Geçen döwür bilen deedirilende, maýa goýumlaryny möçberini ösüi 7,1%, zähmet hakyny möçberi 11% boldy.

Häzirki wagtda Türkmenistany Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedowy ýolbaçylygynda ýurtda milli ykdysadyýeti diwersifikasiýa edilmegine we oa innowasion häsiýetini berilmegine gönükdirilen milli we döwlet maksatnamalaryna laýyklykda, uly möçberli özgetrmeler amala ayrylýar.

u nukdaýnazardan, soky ýyllary içinde adaty bolan pudaklar, ýagny, nebit-gaz toplumy, elektroenergetika, oba hojalygy, gurluyk, ulag we aragatnayk pudagy düýpli ösüe eýe boldy. unu bilen bir wagtda, ykdysadyýeti täze pudaklaryny: himiýa önümçiligini, dokma pudagyny, gurluuk materiallary önümçiligini, telekommunikasiýalar we beýleki ýokary tehnologiýa pudaklaryny emele getirmek boýunça iler alnyp barylýar.

“Türkmenistany Prezidentini ýurdy 2012-2016-njy ýyllar üçin durmu-ykdysady taýdan ösdürmek maksatnamasyny” amala ayrmak boýunça geçirilýän ileri çäklerinde orta möhletleýin geljekde ýokarda agzalan pudaklary mundan beýläk ösdürmäge gönükdirilen ýörite maksatnamalar ilenip düzüldi.

Türkmenistan beýleki ýurtlar bilen özüni daary ykdysady gatnayklaryny ije ösdürýär. Bu gün Türkmenistan dünýäni 103 sany ýurdy bilen söwda gatnayklaryny saklaýar. Daary söwda dolanyygyny ösüi 2012-nji ýylda 102% de boldy.

Uglewodorod seridelerini umumy gorlary 45,44 mlrd. tonna ertleýin ýangyja de.

2012-nji ýylda Türkmenistanda 69 mlrd. kub metrden gowrak tebigy gaz we 11 mln. tonna golaý nebit we gaz kondensanty gazylypçykaryldy.2030-njy ýyla çenli Türkmenistany nebitgaz toplumyny ösdürmek baradaky maksatnamasy tebigy gazy çykarylyyny 250 mlrd. kub metre, nebiti çykarylyyny bolsa 110 mln. tonna çenli artdyrmagy göz öünde tutýar.

Ykrar edilen tebigy gazy gorlary boýunça dünýäde dördünji orny eýeleýän, eýle hem geografik ýerlei aýratynlyklaryny nazara almak bilen, Türkmenistan özüni halkara hyzmatdalygyny diwersifikasiýaladyrmak syýasatyny, hususan-da, energetika pudagynda, türkmen uglewodorod çemelerine we olary daamagy seridelerine hyzmatdalary de ygtyýarlylygyny üpjün etmek esasynda alyp barýar. Bu türkmen energiýa geçirjilerini halkara energetika bazaryna çykarmak üçin köpugurly ulag-turbageçiriji infrastrukturalaryny döredilmegini göz öüne tutýar.

ua laýyklykda, ýurt adaty ulanýan ugurlary bilen bir hatarda, 2009-njy ýylda özüni energiýa seridelerini dünýä bazarlaryna iberilmegi üçin iki sany täze iri taslamany, ýagny, Türkmenistandan Hytaýa we Türkmenistan–Eýran ugry boýunça ikinji gaz geçirijisini amala ayrdy, Türkmenistan-Owganystan-Pakistan-Hindistan ugry boýunça gaz geçirjisini hyzmatdalary bilen durmua geçirmeklige içgin giridi.

 

Türkmenistan energiýa geçirjilerini Ýewropa döwletlerine ýetirmek babatda hem içgin gyzyklanmak bilen garaýar.
Tebigy baýlyklar bilen birwagtda Türkmenistany energetika pudagyny diwersifikasiýa strukturasy, ilkinji nobada uglewodorod çig malyna esaslanan, senagaty gaýtadan ileýän täze pudaklaryny döretmegi üsti bilen yzygider amala ayrylýar. Bu sebiti ajaýyp geografiki ýerleiini hasaba almak bilen, Merkezi Aziýa we Hazar zolagynda Türkmenistan halkara ulag taslamalaryny bilelikde iläp düzmegi möhüm hasaplaýar.

Bu gün elektroenergetika milli ykdysadyýeti möhüm pudaklaryny biri bolup durýar. Onu ösüi ýurdu energetika howpsuzlygyny üpjün etmäge hem-de gi sebitara hyzmatdalyga öran oaýly täsir edýär. Türkmenistany elektroenergetikasy ýurdu içki sarp edi talaplaryny doly berjaý edýär. Türkmenistany energiýa ulgamy Merkezi Aziýany birleen energiýa ulgamy bilen baglanyykly we elektroenergiýany köp bölegini Owganystana, Eýrana, Türkiýä, Täjigistana we sebiti beýleki ýurtlaryna eksport etmäge ukyply. Ýurdu energetika pudagyny potensialy yzygiderli artdyrylýar:
Täze elektrostansiýalar we elektrogeçiriji ulgamlar gurulýar, bar bolan energetiki desgalary durky täzelenýär we döwrebapladyrylýar. Türkmenistany Prezidentini kararyna laýyklykda 2011-nji ýyly 25-nji fewralynda Mary we Lebap welaýatlarynda ýokary woltly elektrogeçirijisi bolan asma liniýalary, podstansiýalary toplumyny gurluygy balandy. eýle-de hereket edýän podstansiýalar täzeden gurlar we elektrostansiýalar üçin ätiýaçlyk aýlary satyn alnar. u iler gutarandan sora Türkmenistan özüni Owganystana eksport edýän elektroenergiýasyny bä esse köpelder. onu ýaly hem, döredilen kuwwatly elektroenergiýany Pakistana we Täjigistana eksport etmäge mümkinçilik berer.

Türkmenistany himiýa we nebithimiýa toplumy dag himiýasyndan, esasy himiýadan, plastmas önümlerini öndürmekden, hojalykda ulanylýan himiki önümlerden hem-de senagatda peýdalanylýan uglerody öndürmekden ybarat bolup durýar. Türkmenistany himiýa önümlerini öndürýän karhanalary sintetiki ýuwujy serideleri, natriý sulfaty, sintetiki ammiagy, ýod we baga-da köp himiki önümlerini öndürýärler. Türkmenistany himiýa çig mal önümlerini senagatda ulanmakda hem-de himiýa we nebithimiýa senagatyny ösdürmekde örän gowy mümkinçilikler bar. Lebap welaýatyny Gowurdak-Köýtendag ýerlerinde täze kaliý duzlaryny ýataklary açyldy hem-de 2009-njy ýylda welaýaty Garlyk äherçesinde kaliý dökünlerini öndürýän Dag-magdan baýladyryjy toplumyny gurluygyna balandy. Kaliý dökünlerini öndürýän Dag-magdan baýladyryjy toplumyny gurluygyna balanmagy, munu özi Türkmenistany ykdysadyýetine täze bir ulgamy goulýandygyny aladýar. eýlelikde, kaliý duzlaryny Garlyk ýatagy ýylda 1-den 1,5 million tonna çenli dökünleri öndürmäge ukyply, gelejekde bolsa 4 million tonna çenli artdyrylar. Toplumy birinji nobatdakysyny bahasy AB-ny bir milliard dollaryna barabardyr.

Türkmenistan ulag-aragatnayk ulgamyny (demir we gara ýollaryny, deiz we derýa portlaryny, turbageçiriji ulaglary) ösmegine bütin ýurdu ykdysadyýetini durnukly ösmegine ýardam edýän infrastrukturany esasy düzüjisi hökmünde uly ähmiýet berýär. Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow tarapyndan öe sürlen ulag ulgamyndaky uly göwrümli halkara taslamalary sebitleýin we sebitara hyzmatdalyga täze itergi berer. Bu babatda häzirki döwürde ýörgünli we ykdysady taýdan oýlanyykly öe sürlen Gazagystan-Türkmenistan-Eýran demir ýoluny gurluygyny görkezmek bolar. 2010-njy ýylda türkmen tarapyndan öe sürlen Merkezi Aziýadan Pars aýlagyny ýurtlaryna ulag geçelgesini seljermesine seredildi. Häzirki wagtda Türkmenistanda demir ýollaryny uzynlygy 3080 km barabardyr. Garasyzlyk ýyllarynda olary uzynlygy 900 km çenli artdy. Tejen-Sarahs, Türkmenabat-Atamyrat, Daoguz-Köneürgenç, Agabat-Garagum-Daoguz ýaly täze demir ýollar guruldy. Ýurdumyzy ykdysady ösüini ýokarlanmagy bilen ýük daamaklygy göwrümi hem artýar. Geçen ýyla garanyda, 2011-nji ýylda ýük daamaklygy göwrümi 104% artdy. u günki gün Türkmenistan “Demirgazyk-Günorta”, “Günbatar- Gündogar” geçirijiler boýunça demir ýol ýüklerini daamaklygy halkara transmilli merkezlerini i irisi bolup durýar. Türkmenistany çäginde uzynlygy 1400 km barabar bolan anhaý bilen Frankfurdy arasynda gurlan Transaziýa-Ýewropa optiki süýümli geçiriji, radioreleý geçirijileri guruldy. Türkmenistany ilatly ýerleri durnukly aragatnayk bilen üpjün edilen. Ýurdumyzy agrosenagat toplumyny wajyp wezipelerine ilaty azyk önümleri bilen üpjün etmek, gaýtadan ileýi senagatyny çig mal bilen üpjün etmek, önümçiligi ýokarlandyrmak we täze hojalyk gatnayklary ýola goýmak girýär. u günki gün Türkmenistan özüni azyk önümleri bilen üpjün edýär. 2011-nji ýylda Türkmenistan gallany eksport ediji ýurtlary hataryna girdi. Ýylda 217 mü tonna däne satuwa çykarylýar, onu arasynda 150 mü tonna bugdaý, galany un görnüinde çykarylýar. Garasyzlyk ýyllarynda Türkmenistanda täze döwrebap ýokary tehnologik enjamlar bilen üpjün edilen, eksporta gönükdirilen tekstil senagaty guruldy we ödebaryjy, ýokary öndürijilikli enjamlar bilen enjamladyrylan 30 sany tekstil toplumlary we kärhanalar ie girizildi. Bu bolsa ýurtda pagta süýümini öndürmegi kuwwatyny 3%-den 51%-e çenli artdyrmaga mümkinçilik berdi. 1995-nji ýyldan 2009-njy ýyla çenli döwürde nah matalary öndürilii 8 esse artdy. unu bilen “Türkmenistanda öndürilen” diýen nyan bilen çykarylýan tekstil önümlerini eksporty 29 esse artdy. Häzirki wagtda öndürilýän tekstil önümlerini 70-80%-i Ýewropa Bileleigini ýurtlaryna, AB, Kanada, Russiýa, Türkiýä, Wengriýa, Hytaýa, Baltika ýurtlaryna, Ukraina we beýleki ýurtlara ugradylýar. Kärhanalar tarapyndan öndürilýän önümleri ýyllyk göwrümi AB-ny 300 million dollaryna barabar boldy. Ýurdumyzy ykdysadyýetini maýa goýumlaryny ijelemegi Türkmenistany gurluyk toplumyny ösmegine getirdi. Uly göwrümli döwlet gurluyk “Awaza” milli syýahatçylyk zolagyny döretmeklik ýaly taslamalaryndan baga-da, ýurtda ýaaýy jaýlary gurluygy giden alnyp barylýar. 2020-nji ýyla çenli niýetlenen obalary, äherçeleri, äherleri, etraplary, etrap merkezlerini sosial durmuyny özgertmekligi milli maksatnamasy durmua geçirilýär. Onu esasy wezipeleri bolup, oba ilatyny durmuyny ýokary derejesini, hemme ilatly ýerleri deagramly sosial ösüini üpjün etmek girýär.