Азастанны сатандыру нарыыны рылымы

аржылы рынокты маызды сегменттерді бірі сатандыру рыногы болып табылады. Сатандыру - бл тараптарды бірі екіншісін сатандыруа келісетін туекелді блісу туралы келісім. Сатандыру ызметтеріне мдделі сатанушылар, олара деген сранысты анааттандыратын сатандырушылар (сатандыру компаниялары) сатандыру инфрарылымыны сатандыру делдалдары мен йымдары (консалтингтік фирмалар, т.б.) ызмет ететін леуметтік-экономикалы кеістікті білдіретін сатандыру рыногында сатандыру рыногын алыптастыруды объективтік негізін ктпеген олайсыз жадайлар орын аланда збір шеккендерге ашалай кмек крсету арылы айта жаырту процесіні здіксіздігін амтамасыз ету ажеттігін білдіреді. Сатандырушы мен сатанушы арасындаы тыыз байланысты амтамасыз ете отырып сатандыру рыногы сатандыру німін сатып алу-сату жніндегі барлы экономикалы атынастарды жиынтыын білдіреді. Бл рынокта сатандыру ызметін оамды тану жзеге асырылады жне оны ызмет етуіні негізгі экономикалы задылытары болып н заы жне сраныс пен сыныс заы табылады. Сатандыру рыногы тауар шаруашылыыны алыптасу барысында рылатындытан, ебекті оамды блінісі жне р трлі меншік иелері ошауланан тауар ндірушілерді ызмет етуі ол екеуіні де пайда болу шарты болып табылады. здігінен бл рынок рынокты атынас субъектілеріні дербестігін, сатандыру ызметін сату-сатып алу жніндегі оларды те ыты ріптестігін білдіреді.

Сатандыруды мнін негізге ала отырып сатандыру рыногыны келесідей негізгі функцияларын крсетуге болады:

· Реттеуші- сатандыру рыногы барлы баса рыноктар сияты мемлекеттік реттеуге жатады;

· Коммерциялы- сатандыру рыногы сатандыру операцияларын жзеге асырудан пайда алуды амтамасыз етеді;

· Баалы-сатандыру рыногы компанияны сатандыру ызметтеріне баа орнатуды амтамасыз етеді;

· Сенімділік функциясы- сатандыру операциялары олайсыз жадайлар жне таы баса пайда болан жадайда сенімділікті амтамасыз етеді;

Сатандыруды келесідей трлері бар.

· мірді сатандыру рыногы (бан сондай-а барлы за мерзімді сатандыру трлері: зейнетаы, денсаулы, неке, аннуитет жне таы баса жатады)

· млікті сатандыру рыногы;

· жауапкершілікті сатандыру рыногы;

· жазатайым жадайдан сатандыру рыногы;

Сатандыру трлері:

Міндетті сатандыру - за актілеріні талабы бойынша жзеге асыра сатандыру. з мірін, денсаулыын сатандыру міндеті азамата не за актілерімен де, не шарттармен де жктелуі ммкін емес. Ерікті сатандыру сияты міндетті сатандыру да шартты негізде жзеге асырылады. Міндетті сатандыру шарты сатандыруды осы трін жзеге асыруа лицензиясы бар сатандырушымен ана жасалуы ммкін.

Ерікті сатандыру- тараптарды ерік білдіруі негізінде жзеге асырылатын сатандыру. Ерікті сатандыру трлері, шарттары жне тртібі тараптарды келісімімен аныталады. Сатандыру объектісі засыз мддені оспаанда азаматты немесе зады тланы кез келген мддесі болуы ммкін. Міндетті сатандырудан айырмашылыы ерікті сатандыру рашан шартты рекет ету мерзімімен шектеледі жне сатандыру жарналарын тлеген жадайда ана жзеге асырылады.

Міндетті жне ерікті сатандыруды отайлы йлесімі оамды ндіріс пен халыты сатандыру оранысыны мбебап клемін амтамасыз ететіндей сатандыру жйесін алыптастыруа ммкіндік береді, йткені сатандыру оиасы андай да болмасын рашан кптеген тлаларды мдделерін орайды.

Жеке сатандыру объектілеріне азаматтарды мірі, денсаулыы жне ебек абілеттілігі жатады. Млікті сатандыру жекелеген адамдар жне шаруашылы субъектілерімен олар иеленетін немесе жала алып отыран млікті тікелей немесе жанама заымданудан орау ретінде жзеге асырылады. Мліктік сатандыруды объектілеріне: жер, уе жне су кліктері жктер жне таы баса млік, сондай-а аржылы туекелдер.

Мемлекеттік сатандыру- сатандырушы мемлекеттік йым болатын жне ол замен реттелетін сатандыру формасы. Мемлекеттік сатандыру сатандыруды барлы трлерін жргізуге мемлекетті абсолютті монополиясы, тек жекелеген сатандыру трлеріне ана мемлекет монополиясы немесе андай да бір мемлекеттік сатандыру монополиясы болмайтын жадайда жзеге асырылуы ммкін.

Акционерлік сатандыру - зіні азантай аражаты жадайында аша ресурстарын тарту есебіне сатандыру операцияларын жылдам жргізуге ммкіндік беретін акция арылы зіні жарылы капиталын алыптастыратын акционерлік оамдар атысатын сатандыру ызметіні формасы. Бастапы капиталды ру тртібіне байланысты ашы жне жабы типтегі акционерлік оамдар, жауапкершілігі шектеулі серіктестік ажыратылады. А-ны мндай типтері жалпы лемдік тжірибеде бар. азастанда акционерлік оам нысанындаы сатандыру йымдарын ру задармен аныталан.

зара сатандыру - рылу мотиві зара кмек крсетуді амтамасыз ету болып табылатын сатандыру оранысыны формасы. Бл жерде сатандырушы бір мезетте сатандыру оамыны мшесі болып табылады.

Р-ны сатандыру рыногында сатандыру атынастарыны атысушылары:

· сатандыру ызметтеріне сранысты алыптастыратын сатандырушылар;

· бл сранысты анааттандыратын тікелей сатандыру компаниялары (сатандырушылар);

· сатандыру операциялары бойынша залалды блуді ттастай аланда сатандыру рыногыны аржылы тратылыын амтамасыз ететін айта сатандыру компаниялары;

· сатандыру ызметіні сатандырушыдан сатанушыа жылжытылуына ыпалдасатын сатандыру делдалдары;

· сатандыру инфрарылымыны йымдары болып табылады.

аржы рыногындаы маызыды делдал сатандыру компаниясы болып табылады. Тура сатандыру рыногыны зінде сатандыру орын алыптастыру жне пайдалану процесі жзеге асырылады, біреулері рылады жне екіншісі бір экономикалы атынастар пайда болып жатады, жеке топты жне жымды мдделер тоысады.

Сатандыру йымдары з ресурстарын сатандыру жарналары есебіне алыптастырады жне жинаталан аражатты инвестициялы салым салуа жмсайды. азастанда андайда бір баалы ааздара салым салу лимиттері крсетілген сатандыру компанияларыны инвестициялы портфелін диверсификациялауды шектеу жнінде белгілі бір талаптар бар.

Р-ны аумаындаы сатандыру йымыны ызметі “мірді сатандыру” саласы бойынша лицнезиялар немесе “жалпы сатандыру” саласы бойынша лицензиялар негізінде жзеге асырылады.

“Жалпы сатандыру” саласындаы ызмет “мірді сатандыру” саласындаы ызметпен бірге жргізіле алмайды жне жазатайым жадайлардан жне аурудан сатандыру сондай-а медициналы сатандыруды оспаанда жинатаушы йым формасында жзеге асырыла алмайды.

Бгінгі тада азастанда лицензиялы ызметі 32 сатандыру йымдары жзеге асуда, оларды ішінде бір мірді сатандыру бойынша, бес Р-сы резидент еместерді атысуымен, алты сатандыру брокерлері, 28-актуарийлер жне сатандыру йымдарына аудит жргізуге лицензиясы бар 34 аудиторлы йымдар.

Республикада сатандыру йымдарыны 300-ден аса филиалдары мен кілдіктері ызмет етеді, сатандыру агенттігіні тарматалан желісі бар (агенттікті реестрін сатандыру компаниялары дербес жргізеді, жне оларды саны жнінде толы малмат жо). Кбі-46 филиал Шыыс азастан облысында ашылан, бл Казцинк А, титан-магний комбинаты, Ульбин металлургия зауыты сияты алпауыттарды ызмет етуімен байланысты. Сондай-а араанды облысында-36 филиал жне Амола обылысында-35 филиал бар. араанды обылысында кмір ндіруші шахталар, испат кармет комбинаты жмыс істейді. Жмыс істеп тран ксіпорындарды болуы бизнесті жолдануын туызады, осыан сйкес млікті жауапкершіліктері жне т. б. сатандыруа деген ажеттілік туады.

Сатандыру рыногыны дамуындаы маызды ст шетелдік сатандыру йымыны ызметіне атысты мселе азастанды болып табылады. «Сатандыру ызметі туралы» Замен Р-ны аумаында Р-ны резиденті емес сатандыру жне айта сатандыру йымыны филиалдарын, сондай-а резидент емес сатандыру брокеріні филиалдарымен кілдіктерін руа тыйым салынады. Мндай филиалдарды ызметін баылау те иын, йткені олар дербес емес жне тек шетелге аша аударуды кзі ана болуы ммкін.

Сатандыру йымдарыны кпшілік блігінде білікті мамандарды ажетті саныны болмауы оларды ызметіндегі проблемаларды бірі. Бгінгі тада аржы рыногындаы ксіби сатандыру делдалдарыны рлі елеусіз жне ескерусіз. Сондай-а сатандыру рыногыны жаа атысушылары актуарийлер пайда болды. Осыан орай Р-да осы іске сатандыру рыногыны ксіби атысушыларыны оамды бірлестіктеріні алдыы кезекте азастан сатандырушылар Одаыны белсенді атысуымен йымда тиісінше сатандыру бойынша мамандарды оыту жйесіні болуына деген ажеттілік пайда болды. Сонымен атар бл жерде сатандыру рыногына деген ызыушылыты артуына арай осы ксіптер бойынша мамандандыруды жргізетін жекеше институттар да елеулі рл ойнай алады.