Бап. Денсаулыа асаана ауыр зиян келтіру

1. Денсаулыа асаана ауыр зиян келтіру -

2. Мынадай:

1) екі немесе одан да кп адамга атысты;

2) адамны ызметтік жумысын жзеге асыруына немесе ксіптік немесе огамды бо-рышын орындауына байланысты осы адамга немесе оны жаындарына атысты;

3) кінлі адамга дрменсіз кйде екені крінеу белгілі адамга атысты, сол сияты адам-ды рлаумен не кепілге алумен штасан;

4) аса атыгездікпен;

5) адамдар тобы, алдын ала сз байласу арылы адамдар тобы жасаган;

6) пайдакнемдік ниетпен, сол сияты жалдау бойынша;

7) бзаылы ниетпен;

8) леуметтік, ултты, нсілдік, діни шпенділік немесе аразды ужі бойынша;

9) жбірленушіні агзаларын немесе тіндерін пайдалану масатында;

10) бірнеше рет;

11) крінеу кмелетке толмаган адамга атысты;

12) ттенше ахуал кезінде немесе жаппай тртіпсіздік барысында жасалган дл сол іс-рекет -

3. Осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген, абайсызда жбірленушіні ліміне кеп соан не ылмысты топ жасаган іс-рекеттер -

Денсаулыа асаана ауыр зиян келтіру ымына келетін болса, ол былай делінген: «Адамны міріне ауіпті немесе круден, тілден, естуден, андай да болсын органнан айрылуа немесе органны ызметін жоалтуа немесе бет элпетіні алпына келмес-тей бзылуына экеп соан денсаулыка асаана ауыр зиян келтіру, сондай-а мірге ауіпті немесе ебек абілетіні кемінде штен бірін траты трде жоалтуа штасан немесе кінэліа млім кэсіби ебек абілетін немесе тсік тастауа, психикасын бзуа, есірткімен немесе уытты умен ауруа душар еткен, денсаулыты бзылуын тудыран, денсаулыа зге зиян келтірген асаана ауыр зиян келтіру».

Осы 106-бапты 1-тармаын талдап, тоталып тейік: «Денсаулыа келтірілген зи-янды сот-медициналы баалау Ережесі» 1998 жылы 4 мамырда азастан Республика-сы Білім, мэдениет жэне денсаулы сатау министрлігіні Денсаулы сатау комитетіні № 240 жне азастан Республикасы Денсаулы сатау министріні 2004 жылы 2 желтосандаы №875/1 бйрыымен бекітілген. Осы ережелерге сэйкес:

а) Адамны міріне ауіпті зияна - миа заым келтірілместен бас сйегіне кел-тірілген жараат; бас сйектеріні ашы немесе жабы сынуы; ауыр дэрежедегі миды заымдануы; мірге кауіпті трде миа ан ісйылуы; бел омыртаны ауыр заымдау; адамны іш рылысын, ас орыту, зэр шыару органдарын жарааттау, ауыр дэрежеде кйдіру т.б. жарааттар келтірулер жатады. мірге ауіпті жараатты тізбегі жоарыда айтылан Ережені 7-тармаында ттастай крсетілген.

б) асаана ауыр дене жараатыны салдарынан круден айрылу - бл адамны денсаулыына ауыр зиян келтіру салдарынан адам кре алмайтын жадайа душар болады. Айтып кететін бір жэйт, адамны кре алмауы емделусіз болуы керек, уаытша круден айрылу ауыр дене жараатыны элементі болмайды, яни ол орташа ауырлытаы дене жарааты болып табылады.

Бір кзді круін жоалту ауыр дене жарааты ретінде бааланады. Бір кзді круінен айрылу салдарынан адам кзіні кру шебері 30 пайыза тарылады жэне бинокулярлы круді бзылуына экеп соады, ал мндай жадайлар кейбір кездері белгілі бір нэрселерді наты абылдау абілеттілігін иына сотырады немесе круді ммкіншілігін тпкілікті жоалтады. Себебі, бір кзден айрылан адам маманды трін тадаанда ана емес, сонымен атар дем алу кездерінде де иыншылыты басынан ткереді, ал кейбір кездері баытсызды жадайларды объектісі болуы да ммкін. Сондытан дакзді круабілетін 35 % млшерінде жоалту немесе 2 метр ашытыта барматы санын кре алмауы денсаулыа ауыр зиян келтірілді деп есептелінеді жэне ауыр дене жарааты ретінде бааланады.

в) асаана ауыр дене жараатыны салдарынан тілден айрылу - сйлеу абілетін, ол ойын айналасындаылара тсінікті трде біріккен дыбыстармен жеткізу абілетін біржо-ла жоалту. Дауысын жоалту салдарынан, яни афония жадайында адам зіні ойларын тек ана сыбырлап жеткізе алады. Мндай жадайлар адамны ебек ету абілеттілігіні 25% млшерінде жоалтуына экеп соады. Сйлей алмау нэтижесінен адам оамдаы атынастара активті трде атыса алмайды, барлы уаытта зіні бір кемшілігіні бар екенін сезінеді, адамдармен сйлесуден аула жреді, сондытан да тілден айрылу адам денсаулыы шін орасан зиянды болып табыландытан ауыр дене жарааты ретінде есептелінеді.

г)асаана ауыр дене жараатыны салдарынан естімей алу деп млде айыпайтын кередік жне зардап шегуші атты айтылан сзді те жаын жерден, лаынан 3-б см ашытыта айтанда ана ести алатындай жадайда алуы.Жалпы есту-адам азасыны сезім органдарыны бірі.Кнделікті арым-катынас, жмыс, дем алу уаыттары, теле-дидардан, радиодан хабар алу, есту сезімімен тыыз байланысты.Екі латы есітпей алуы-ауыр дене жарааты ретінде есептелінеді.Бір латы есітпей алуы-жалпы ебек абілетіні 15 пайызын, яни кемінде штен бірін жоалту емес, сондытан ол денсаулыты бзылуына экеп соан жеіл жараат деп бааланады.

л) андай да болсын органнан айрылуа немесе органны ызметін жоалтуа -аяты, олды физикалы трыда денеден айрылып алуын немесе сал (паралич) алпында алуы жатады жэне бл жадай ауыр дене жарааты ретінде бааланады. Жы-ныс атынастарыны абілетін жоалту, екі ені де заымданып, оларды алып тастауа экеп соуы, сондай-а бала табу абілетінен айрылу тымдылы абілетінен айрылу деп саналады да, ауыр дене жарааты атарына жатады.

е) Сот медицинасы тэжірибесінде бетті жаралануы тым жиі кездеседі. Бет жараатын баалау кезінде біратар факторларды: жараат салан кезде оны адам міріне ауіптілігін (ми шайалуы т.б.), сезім мшелеріні заымдануын жне бет пішініні алпына келмейтіндей болып бзылуын ескеру керек. Бет сиыны бзылуы туралы мэселені сот шешеді. Бет жараатыны жазылуы дегеніміз - тырты клеміні кіші-реюі, табии жадайларды нтижесінде оларды іні згеруі, мысалы, тыртытарды эжімдерге, мойын ыртыстарына жэне т. б. сап труы болып табылады, сондай-а консервативтік емдеу эдістеріні нэтижелері де осыан жатады. Ал егер консервативтік емдеу жасы нэтижеге жеткізбей, заымданушыа косметикалы операциялар жасалса, жараат операцияны нэтижесіне арамастан, алпына келмейтін жараат деп аралады да ауыр дене жараатына жатады, йткені мндай жадайда орын алатын ішса болып атгы айыруа бет-пішінні згеруі ана емес, адамны оаммен байланысыны бзылу аупі де негіз болады.

и) Ебек абілетіні кемінде штен бірін траты трде жоалту деп - жалпы ебек абілеті, мамандыты талап етпейтін ебекке абілеттілік айтылады. Ебек абілетіні штен бірін жоалту зардап шеккен адамны жалпы ебек абілеті мен оны жоалту клемін онша згертпейтін жараат зардаптарыны біршама жасаруы организмдегі згерістермен бірге байланысты. Ебек абілетін жоалту тек траты болады. Жал-пы ебек абілетіні 33% млшерін жоалту ауыр дене жарааты ретінде бааланады. Кэсіптік ебек абілетін жоалтуды анытау зардап шеккен адамны кэсіптік ебек абілетінен айыруа ниеттенгендік аныталатын жадайларда тергеушіні аулысы не-месе сот аулысы бойынша жзеге асырылуы ммкін. Ебекке абілетті адамны ебек абілетін жоалтуына апарып соатын жарааттар жас балаа, арт адама, кэмелетке толмаан жаса, 1-топтаы мгедекке, яни ебекке жарамсыз адамдара салынуы ммкін. Мндай жадайларда дене жараатыны аншалыты ауыр екенін анытаанда мыналар негізге алынады: 1) балаларды кейін ол 10 жаса толанда ебек абілетін андай дэрежеде жоалтаны крсетіледі; 2) мгедек адамны алынан жараата байла-нысты ебек абілетін біржола жоалтуы дені сау адамдардікі сияты аныталады, яни мгедектігі мен тобы ескерілмейді.

к) Егер келтірілген заымдарды салдарынан тсік болса, екіабат екендігіні мерзімі-не арамастан, ол ауыр дене жараатына жатызылады. Бл орайда арнайы акушерлік-гинекологиялы зерттеулер арылы тсікті зардап шегуші организміні жеке ерекшелік-теріне, яни аурулыына немесе ішкі жыныс мшелеріні жетілмегендігіне байланысты емес, айта оан дене жараатыны тікелей себеп боланы аныталуа тиіс.

ж) Жараат алуа байланысты ішха болу (психикасыны бзылуы) ауыр дене жараатыны белгісі болып табылады. Мысалы: бас сйек жараатына байланысты пайда болатын ояншы (эпилепсия) осындай ауру. Ішханы диагнозын ою жэне оны себебі жараат алуа байланысты екенін анытау сот-психиатриялы сарапшыны зыретіне жатады.

з) Есірткімен немесе уытты умен ауруа душар еткен денсаулыты бзылуын туды-ру денсаулыа асаана ауыр зиян келтіру. Бл есірткі немесе уытты у арылы адамды соан душар етіп, оан ауыр дене жараатын келтіру болып табылады.

Енді жоарыда крсетіп кеткен 106-бапа айта оралып, оны 2-тармаына тоталайы. Осы бапты 1-тармаындаы рекетгер: 1) екі немесе одан да кп адама атысты жа-салса; 2) адамны ызмеггік жмысын немесе кэсіптік немесе оамды борышын орындауа байланысты оан немесе оны жаындарына атысты жасалса; 3) кінэліа дэрменсіз кйде екені белгілі, сол сияты адамды рлауа немесе кепілге алуа штасан адама атысты жасалса; 4) аса атыгездікпен жасалса; 5) адамдар тобы, алдын-ала сз байласу арылы адамдар тобы жасаан; 6) пайдакнемдік ниетпен, сол сияты жалдау бойынша; 7) бзаылы ниетпен; 8) леуметтік, лтты, нэсілдік, діни шпенділік не-месе аразды уэжі бойынша трысында; 9) жэбірленушіні мшелерін немесе тінін пайдалану масатында; 10) бірнеше рет; 11) крінеу кэмелетке толмаан балаа атысты ылмысты ы бзушылытарды жасалса - деп атап крсетілген.

Осы 106-бапты 1 жэне 2-тармаында кзделген эрекеттер абайсызда жэбірленушіні ліміне экеп соуы ммкін. Ауыр дене жараатыны салдарынан жбірленушіні лімі бір рамдаы екі кінэ нысаны ретінде крініс табады:

1) асаана ауыр дене жараатын келтіру,

2) абайсызда жэбірленушіге лім келтіру.

Ауыр дене жараатыны салдарынан жэбірленушіні ліміне экеп сегатын кінэліні эрекеттері тікелей баска адамны денсаулыына кол суа баытгалады, сондытан да жалпы кінэлілы эрекеттері адам денсаулыына карсы ылмыса жатады. Жалпы кінэліні эрекеттеріні субъективтік жаын карастырса, кінэлі зіні асаана эрекеттері арылы жэбірленушіні денсаулыына ауыр зиян келтіреді, мндай эрекеттерді ол тілеп немесе саналы трде жол беріп істейді, бірак бл эрекеттерді салдарынан келетін зардап, зиян жэбірленушіні лімі абайсызда болады, яни кінлі жэбірленушіні луін тілемейді, ол лмейді деген менмендік немесе немрайдылы атынас трінде болады. Егер абай-сызда жэбірленушіге ауыр дене жарааты келтірілсе, мнын салдарынан жэбірленуші летін болса, онда брі жадай абайсызда кісі лтіру ылмысы рамын райды. Со-нымен ауыр дене жараатыны салдарынан жэбірленушіні лімі келген жадайа бай-ланысты жалпы за бойынша 2 орытынды шыаруа болады: 1) Егерде кінэлі тікелей немесе жанама асааналыпен лтіруге баытталан эрекеттерді жасап, мны салда-рынан жбірленуші лсе, онда кінэліні рекеті асаана кісі лтіру ылмысы рамын райды. Егерде кінэліні лтіруге баытталан тікелей асааналы рекетіні салда-рынан жэбірленушіге лім келмей, оан тек ауыр дене жарааты салынса, онда кінэліні эрекеті кісі лтіруге оталу ретінде есептелінеді, ал жанама асааналыта - дене жарааты ретінде бааланады. Жэбірленушіге лім келтіруді масат тгпай жанама асааналыпен жасалан дене жарааты лтіруге оталу ретінде арастырылмайды.

2) Егерде ауыр дене жараатыны салдарынан келген жэбірленушіні ліміне кінэліні тікелей немесе жанама асааналы ниеті болмаан кезде, онда кінэліні рекеті тгасымен 106-бапты 3-тармаымен сараланады.

ылмысты кодексті 106-бабыны 3-блігінде осы ылмыс рамыны те ауыр-лататын тріні атарына жаа ылмысты кодекс бойынша-осы бапты бірінше не-месе екінші бліктерінде кзделген іс-эрекеттерді ылмысты топ жасаса деп арнайы арастырылан.ылмысты топты тсінігі К-ті 3-бабыны 24-тармашасында берілген.