Бап. ауіпті жадайда алдыру
1. міріне немесе денсаулыына ауіпті жадайдаы жне сбилігіне, арттыгына, науастыгына арай немесе зге де дрменсіз кйі салдарынан зін-зі сатап алу шарала-рын олдану ммкіндігінен айырылган адамды крінеу кмексіз алдыру, егер кінэлі адамны сол адама кмек крсету ммкіндігі болан немесе сол адама аморлы жасауа міндет-ті болган не оны міріне немесе денсаулыына ауіпті кйге зі тсірген жагдайларда-
2. Кмексіз алдырылан адамны денсаулыгына абайсызда ауыр немесе ауырлыгы ор-таша зиян келтіруге кеп соан дл сол іс-рекет -
3. Осы бапты бірінші блігінде кзделген, кмексіз алдырылган адамны абайсызда ліміне кеп соан іс-рекет -
4. Осы бапты бірінші блігінде кзделген, абайсызда екі немесе одан да кп адамны ліміне кеп соан іс-рекет -
ылмысты объектісі - ауіпті жадайда алан адамны мірі мен денсаулыы. ылмыс объективтік жаынан міріне немесе денсаулыына ауіпті жадайдаы жэне сэбилігіне, арттыына, науастыына немесе зге де дэрменсіз кйіні салдарынан зін-зі сатап алу шараларын абылдау ммкіндігінен айырылан адамды кінлі кісіні ол адама кмек крсету ммкіндігі болан жэне ол адама аморлы жасауа міндетті болан не оны міріне, немесе денсаулыына ауіпті кйге зі алдыран жадайларда крінеу кмексіз алдыруы арылы крініс табады. Бл ылмыс эрекетсіздік арылы екі трлі жадайда крініс табады: 1) кінэлі адам мірі мен денсаулыына ауіп туан адама аморлы жасауа міндетті болса жэне ол адама кмек крсету ммкіндігі болса; 2) кінэлі адам ондай адамдарды мірін немесе денсаулыын ауіпті кйге зі алдырса.
Бірінші жадайда крсетілген рекетсіздік шін мына сипаттаы адамдар жауапты болады:
1) заны тікелей талаптары бойынша кмек крсетуге міндетті адамдар: ата-аналар кэмелетке толмаан балаларына; балалары - кэрі ата-аналарына;
2) крсетілген эрекеттерді кэсібі немесе ызметтік борышы бойынша атаруа мін-детті адамдар: мектеп малімдері, рт сндірушілер, спорт йірмелеріні жетекшілері, балабашасыны тэрбиешілері жэне басалар;
3) крсетілген міндеттерді жзеге асыруды келісімшарт бойынша жзеге асыруа мін-детті адамдар: жас балаларды немесе мгедек адамдарды жалдамалы ктушілері;
Крсетілген адамдар ауіпті жадайда алан адамдара кмек крсетуге міндетті болса (объективтік белгі) жэне оны жзеге асыруа ммкіндігі болса ана (субъектив-тік белгі) жне оларды крінеу кмексіз алдыран белгілерді ттастай орын алан жадайында ана ылмысты жауапа тартылады. ауіпті жадайда алдыруды себептері эр трлі болуы ммкін: жас млшеріне байла-нысты (сэби, артты) адам азасында орын алатын патологиялы немесе физиологиялы процестерге байланысты (науасты кнге кйіп денесіні жансыздануы, басы айналып лап алу, кпшілік жретін немесе баса да жерде адамны ескілікті дертіне байла-нысты уаытша есі ауысып зардап шегуі), табии апаттара байланысты (жер сілкіну, су тасу, ар кшкіні салдарынан йінді астында алан адамдар) т.б.
Кінэлі адам адамдарды мірін немесе денсаулыын ауіпті жадайа зі алдырып, кмек бермей кетіп алса осы бап бойынша жауаптылыа тартылады. Мндай жадайларда жол-клік оиасынан зардап шеккендерді тастап кету; кзі крмейтін адам-ды кшеден ткізуге міндетті адамны оны жола тастап кетуі т.б. осы сияты эрекеттер жатады.
ылмыс рамы формальды жэне ол занда крсетілген эре-кетсіздіктерді істеген уаыттан бастап аяталан деп саналады.
ылмыс субъективтік жаынан тікелей асааналыпен істеледі. Задаы ауіпті жадайда крінеу кмексіз алдыру деген сзді зі осы ылмысты субъективтік жаыны дэл мэнін айындап тр. ылмысты ниет эр трлі болуы ммкін, ол жаза таайындаанда еске алынады.
ылмысты кодексті 119-бабыны 2-тармаында осы ылмысты адам денсаулыына абайсызда ауыр немесе ауырлыы орташа зиян келтіруге экеп соан іс-эрекеттері, ал осы бапты 3-тармаында кмексіз алдырылан адамны абайсызда ліміне экеп соан ал бапты 4-тармаына абайсызда екі немесе одан да кп адамны ліміне экеп соан іс-эрекеттер шін жауаптылы кзделген. Б_л ымдарды тсінігі ылмысты кодексті 104 жэне 114-баптарында крсетілген.
5. Жеке адамны бостандыына арсы ылмыстар
Адам ытары мен бостандытары эркімге тумысынан жазылан, олар абсолютті деп танылады, олардан ешкім айыра алмайды, завдар мен зге де нормативтік ыты актілерді мазмны мен олданылуы осыан арай аныталады. Бл аида азастан Республикасыны Конституциясыны 12-бабыны 2-тармаында тура крсетілген. Сондай-а Республика Конституциясында адамны жеке басына - міріне, адір-асиетіне ол сылмауына кепілдіктер берілген.
Азаматтарды бостандытары, адір-асиетін, ар-намысын орау эр трлі тэсіл-дермен жзеге асырылады, соны ішінде жеке адамны бостандыына ол сатын эрекеттерге арсы крес жргізуде ылмысты заны маызы ерекше. Осыан орай ылмысты кодексті кптеген баптарында адам бостандыын орайтын за нормала-ры бар.
Жеке адамны бостандыына арсы ылмыстарды жеке рамдары ылмысты кодексті 125-129-баптарында тікелей крсетілген. Бл трыдаы кылмыстарды топты объектісі адам мен азаматты бостандыын амтамасыз ететін оамды атынастар.
ылмысты тікелей объектісі наты жэбірленушілерді замен белгіленген бос-тандыын реттейтін оамды атынасы болып табылады.
Енді осы топа жататын жекелеген ылмыс рамдарына талдау жасайы.
Бап. Адам урлау
Адамды урлау -
2. Мынадай:
1) адамдар тобыны алдын ana сз байласуымен;
2) бірнеше рет;
3) мірге немесе денсаулыа ауіпті кш олданып;
4) аруды немесе ару ретінде пайдаланылатын заттарды олданып;
5) крінеу кмелетке толмаган адамга атысты;
6) кінлі адама жктілік жагдайда екені крінеу белгілі йелге атысты;
7) екі немесе одан да кп адамга атысты;
8) пайдакнемдік ниетпен жасалган дл сол іс-рекет -
3. Осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген іс-рекеттер, егер оларды:
1) ылмысты топ жасаса;
2) рланган адамды анау масатында жасалса;
3) абайсызда жбірленушіні ліміне немесе зге де ауыр зардаптара кеп соса-
Ескерту.
Рланан адамды з еркімен босатан адам, егер онырекеттерінде зге ылмысрамы болмаса, ылмыстыжауаптылытан босатылады.
азастан Республикасыны Конституциясына сэйкес эркімні зіні жеке басыны бостандыына ыы бар (16-бапты 1-тармаы). Зада кзделген реттерде ана жэне тек сотты немесе прокурорды санкциясымен ттындауа жэне амауда стауа бола-ды (16-бапты 2-тармаы). Конституция эркімге з кытары мен бостандытарын сот арылы орауа ы береді (13-бапты 2-тармаы).
Адамды оны еркінен тыс жадайда засыз, асаана басып алып оан иелік етіп, рлаушыларды билігінде стауын адам рлау деп айтамыз.
ылмысты тікелей объектісі — адамны жеке бостандыы, осымша тікелей объект - жэбірленушіні мірі, денсаулыы, меншігі.
ылмысты жэбірленушісі—жасына, денсаулы жадайына, азаматтыына, элеуметтік жадайына арамастан щшанан адам. з баласын баса ата-анасынан, туыстарынан рлап алып кету бл ылмысты рамына жатпайды. ылмыс объективтік жаынан мына эрекеттерді белсенді трде жзеге асыру арылы крініс табады: тірі адамды оны еркінен тыс жадайда жасырып, ашы трде немесе алдау жолымен ола тсіру; оны трылыты мекен-жайынан немесё уакытша трып жатан жерінен баса жерге апару; рланан адамды бас бостандыынан айырып стау. ылмыс адамды оны еркінен тыс жадайда ола тсірген уаыттан бастап аяталан деп танылады, ылмыс формальды _рама жатады. Субъективтік жаынан ылмыс тек тікелей асааналыпен істеледі.
ылмысты субъектісі — 16-а толан кез келген адам.
ылмысты кодексті 125-бабыны 2-тармаында осы ылмысты ауырлататын трі крсетілген. Бл ылмысты оама кауіптілігі зор болады, егер ол:
а) алдын ала сз байласан адамдар тобымен;
б) бірнеше рет;
в) мір мен денсаулыа ауіпті кш олданылып;
г) ару немесе ару ретінде пайдаланылатын заттарды олданып;
д) кмелетке толмаандыы крінеу аны адама катысты;
е) кінэліге жктілік жадайында екендігі айын эйелге атысты;
ж) екі немесе одан да кп адама атысты;
з) пайдакнемдік ниетте.
Осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген эрекеттер, егер оларды:
а) ылмысты топ жасаса;
б) рланан адамды пайдалану масатында жасалса;
в) абайсызда жэбірленушіні луіне немесе зге ауыр зардаптара экеп соса крсетілген ылмыс рамыны аса ауырлататын трі болып табылады. Крсетілген ауырлататын жэне аса ауырлататын осы кылмыс крамдарыны тсініктеріне ылмысты кодексті Жалпы жэне Ерекше бліміні жекелеген баптарында тсінік берілген.
ылмысты кодексті 125-бабыны ескертуіне сэйкес рланан адамды з еркімен босатан адам, егер оны эрекеттерінде зге ылмыс рамы болмаса, ылмысты жауаптылытан босатылады.