Бап. Психиатриялы стационара засыз орналастыру

1. Адамды психиатриялы стационарга засыз орналастыру немесе онда засыз стау-

2. Дл сол іс-рекет, егер ол:

1) папдакнемдік ниетпен немесе зге де жеке мдделілікпен жасалса;

2) адам оларды зіні ызмет бабын пайдалана отырып жасаса;

3) крінеу кмелетке толмаан адама атысты жасалса;

4) абайсызда жбірленушіні ліміне немесе зге де ауыр зардаптара кеп соса -

Психиатриялы стационара орналастыруды негізі жэне тэртібі азастан Республикасыны «Психиатриялы кмек крсету жэне азаматтара ондай кмек крсетуге байланысты кепілдіктер туралы» арнаулы Заында крсетілген. Осы заа сэйкес психиатриялы стационара осындай дертпен ауыратын адамдар тек ана дэрігерлік-психиатриялы комиссияны тиісті орытындысына немесе сот аулысына сэйкес орналастырылады. Сау адамды психиатриялы стационара орналастыру засыз деп танылады. ылмысты тікелей объектісі - адамны бостандыын реттейтін оамды атынастар.

Объективтік жаынан ылмыс адамды психиатриялы стационара засыз орнала-стыру немесе засыз стау арылы сараланады.

Зада крсетілмеген негіздер бойынша немесе жалан ркаттар жасау жолымен сау адамды психиатриялы стационара орналастыру осы мекемелерге засыз орналастыру деп танылады.

Емдеу мерзімі ткен немесе сауывдан адамды шыарудан бас тарту психиатриялы стационарда засыз стау деп табылады.

Кылмыс формальды рама жатады, ал адамды психиатриялы стационара засыз орналастыран уаыттан бастап аяталан деп танылады.

Субъективтік жаынан ылмыс тікелей асааналыпен істеледі. ылмысты ниет -пайдакнемдік, кек алу, жек кру, ызаныш т.б. болуы ммкін. ылмысты ниетті іс-эрекетті саралауа эсері болмайды, біра жаза таайындаанда ескерілуі ммкін.

ылмысты субъектісі - засыз психиатриялы стационара орналастыруа немесе засыз стауа шешім абылдаан адамдар (дэрігер-психиатр, емдеуші дрігер немесе жалан жат дайындаан психиатр-дэрігер, сондай-а аулы шыаран судья). Баса 16-а толан адамдар осы ылмысты йымдастырушысы, айдап салушысы немесе кмектесушісі болуы ммкін.

Дэл сол эрекет, егер ол:

1) пайдакнемдік ниетпен немесе зге де мдделілікпен жасалса; 2) адам зіні ызмет бабын пайдаланып жасаса;

3) крінеу кмелетке толмаан адама атысты жасалса;

4) абайсызда жэбірленушіні ліміне не зге ауыр зардаптара экеп соса - осы ылмысты ауырлататын тріне жатады (127-бапты 2-тармаы).

Пайдакнемдік ниетті тсінігі ылмысты кодексті 99-бабыны 2-тармаыны «8» тармашасында берілген. Адамны кызмет бабын пайдаланып - психиатриялы стационара засыз орналастыруа ыпал жасауы ылмысты кодексті 127-бабыны 2-тармаыны «1» тармашасымен саралануа жатады.

Абайсызда жэбірленушіні лімге душар болуы засыз психиатриялы стационара орналасанына ыза болан адамны зін-зі лтіруі немесе баса есі ауысан ауруларды жабылып лтіруі салдарынан орын алуы ммкін. зге де ауыр зардаптара - жэбірленушіні ауыр, орта дене жараатын алуы, зіні немесе туыстарыны психиатриялы ауруа шалдыуы т.с.с. жатады.

Бап. Адам саудасы

1. Адамды сатып алу-сату немесе оан атысты зге де ммілелер жасасу, сол сияты оны анау не азгырып кндіру, тасымалдау, беру, жасыру, any, сондай-а анау масатында зге де іс-рекеттер жасау -

2. Мынадай:

1) адамдар тобыны алдын ала сз байласуымен;

2) бірнеше рет;

3) мірге жне денсаулыа ауіпті кш олданып немесе оны олдану атерін тндіріп;

4) аруды немесе ару ретінде пайдаланылатын заттарды олданып;

5) кінлі адама жктілік жадайда екені крінеу белгілі йелге атысты;

6) екі жне одан да кп адамга атысты;

7) транспланттау немесе зге де пайдалану шін жбірленушіні азаларын немесе тін-дерін алып ою масатында;

8) алдау немесе сенімді теріс пайдалану жолымен;

9) адам зіні ызмет бабын пайдалана отырып;

10) жбірленушіні материалды немесе зге де туелділігін пайдалана отырып;

11) кінлі адамга психикасыны бузылуынан зардап шегетіні немесе дрменсіз кйде екені крінеу белгілі адама атысты;

12) жбірленушіні жеке басын куландыратын ужаттарды алып ойып, жасырып не жоя отырып жасалган дл сол іс-рекеттер -

3. Осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген, адамды азастан Республикасыны шегінен тысары жерге кету, азастан Республикасына келу немесе бір шет мемлекеттен екіншісіне азастан Республикасыны аумагы арылы тасымалдау масатында жасалган іс-рекеттер, сол сияты мндай іс-рекеттерді жасау масатында адамды азастан Республикасыны шегінен тысары жерге кету, азастан Республи-касына келу немесе бір шет мемлекеттен екінші мемлекетке азастан Республикасыны аумагы арылы тасымалдау -

4. Осы бапты бірінші, екінші немесе шінші бліктерінде кзделген іс-рекеттер, егер оларды:

1) ылмысты топ жасаса;

2) олар абайсызда жбірленушіні ліміне не зге де ауыр зардаптара кеп соса, -

ылмысты тікелей объектісі адамдарды бостандыы мен еркі, осымша тікелей объект - жэбірленушіні ар-намысы, адамгершілігі.

ылмыс объективтік жаынан адамды сатып алу-сату немесе оан атысты зге де ммілелер жасау, сол сиягы оны инау не азырып кндіру, тасу, беру, жасыру, сондай-а инау масатында зге де эрекеттер жасау арылы сараланады.

ылмыс белсенді эрекет аркылы жэне эртрлі тэсілдерді олданумен: адамды инау масатында біреуден сатып алу немесе оны баса біреуге сату, сол адама атысты эртрлі мэмілелер жасау (кепілге, жала, арызы шін тлем ретінде беру, басадай жы-лжымалы немесе жылжымайтын млікке айырбастау); оны инау (жезкшелікке, при-тон йымдастыруа, лдыа, азырып-кндіру (нпсімарлы эрекеттермен басадай теріс ы бзушылы эрекеттерімен айналысуа) саудаа салынан адамды біреуге уаытша беру, пайдалану шін немі клікпен бірге алып жру, кпшіліктен жасы-рып стау, жбірленушіні азырып алдау, эртрлі айла-шарылар жасау арылы оны басадай засыз эрекеттерге пайдалану т.б. арылы жзеге асырылады. ылмыс рамы формальды, ол жоарыда крсетілген іс-эрекеттерді біреуін жасаан сэттен аяталан деп танылады. ылмыс субъективтік жаынан тікелей асааналыпен, пайдакнемдік масатпен істеледі.

1) Алдын ала сзбайласу бойынша адамдар тобымен;

2) бірнеше рет;

3) мір мен денсаулыкда ауіпті кш олданумен немесе оны олданамын деп орыту арылы;

4) ару немесе ару ретінде пайдаланатын заттарды олданып;

5) кінліге жктілік жадайында екендігі крінеу белгілі йелге атысты,

6) екі немесе одан да кп адама атысты;

7) транспланттау немесе згедей пайдалану шін жэбірленушіні органдарын немесе тінін алу масатында;

8) алдау немесе сенімге иянат жасау жолымен;

9) адам зіні ызметтік жадайын;

10) жэбірленушіні материалды немесе зге де тэуелділігін пайдаланып жасаан;

11) Кінэлі адама психикасыны бзылуынан зардап шегетіні немесе дэрменсіз кйде екені крінеу белгілі адама атысты;

12) Жэбірленушіні жеке басын куэландыратын жаттарды алып ойып, жасырып не жоя отырып жасалан сол рекетгері осы ылмысты ауырлататын тріне (К-ті 128-бабыны 2-тармаы) жатады.

Осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген, адамды азастан Республикасыны шегінен тыс жерлерге экету, азастан Республикасыны аумаы арылы тасу масатында жасалан эрекеттер, сол сияты осындай эрекеттерді жа-сау масатында адамды азастан Республикасыны шегінен тыс жерлерге экету, азастан Республикасына экелу немесе бір шет мемлекеттен екіншісіне азастан Республикасыны аумаы арьшы тасу эрекеттері де осы ылмысты ауырлататын трі болып табылады (К-ті 128-бабыны 3-тармаы).

Осы бапты бірінші, екінші немесе шінші тарматарында кзделген эрекеттер ылмысты топпен жасалса, абайсызда жэбірленушіні ліміне немесе зге де ауыр зардаптара экеп соса, крсетілген ылмысты аса ауырлататын тріне жатады (К-ті 128-бабыны 4-тармаы). ылмысты субъектісі 16-а толан кез келген адам, лауазым-ды адамдарды ызмет кілетгілігін пайдаланып осы рамдаы ылмыстан баса іс-эрекеттер жасауы ылмыстарды жиынтыын райды.

Бап. Адамды клондау

1. Адамды клондау немесе адам эмбрионын коммерциялы, скери немесе нерксіптік масаттарда пайдалану, сол сияты жынысты жасушаларды немесе адам змбрионын дл осы масаттарда азастан Республикасынан кету -

2. Мынадай:

1) адамдар тобы, алдын ала сз байласу арылы адамдар тобы жасаган;

2) бірнеше рет жасалган дл сол іс-рекеттер -

3. Осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген, ылмысты топ жасаган іс-рекеттер -

Адамды клондау немесе адам эмбрионын коммерциялы, эскери немесе неркэсіптік масаттарда пайдалану, сол сияты жынысты жасушаларды немесе адам эмбрионын дэл осы масаттарда азастан Республикасынан кету (К-ті 129-бабы).

ылмысты тікелей объектісі адамдарды бостандыымен еркі, осымша тікелей объектісі - жэбірленушіні ар-намысы, адамгершілігі. ылмыс объективтік жаынан адамды клондау жолымен жасалан белсенді эрекеттер арылы істеледі жэне оны тэсілі зада крсетілген. Олар адам эмбрионын коммерциялы, эскери немесе неркэсіптік масаттара пайдалану, жынысты ажеттіліктерге жарату, немесе осы масаттарын жзеге асырау шін осы аталан адам эмбринын азастан Республикасынан экету арылы жзеге асырылады.

ылмыс рамы формальды, ол адама клондау тэсілін олданан сэттен ба-стап аяталан деп танылады. ылмыс субъективтік жаынан тікелей асааналыа пайдакнемдікпен істеледі. ылмыс субъектісі 16-а толан кез келген есі дрыс адам.

6. Жеке адамны ар-намысына жэне адамгершілігіне арсы ылмысты ккык бзушылытар

Бап. Жала жабу

1. Жала жабу, ягни баса адамны абыройы мен адір-асиетіне нусан келтіретін неме-се оны беделін тсіретін крінеу жалан мліметтер тарату-

2. Кпшілік алдында немесе баралы апарат уралдарын немесе апаратты-коммуникациялы желілерді пайдалана отырып жасалган дл сол іс-рекет -

3. Осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген, адамды сыбайлас жеморлы, ауыр немесе аса ауыр ылмыс жасады деп айыптаумен уласан, сол сияты ауыр зардаптарга кеп соан іс-рекеттер -

ылмысты кодексте жала жабу, яни баса адамны ар-намысьГ&ген адір-асиетіне нсан келтіретін немесе оны беделін тсіретін крінеу жалан мэліметтер тарату - деп крсетілген.

ылмысты тікелей объектісі - адамны ар-намысы мен адір-асиеті, беделі.

ылмысты заты - крінеу жалан мэліметтер.

ылмысты жэбірленушісі болып кез келген адам, оан есі дрыс емес, кэмелетке жасы толмаан, лген адамдар да жатады.

Объективтік жаынан ылмыс белсенді эрекет арылы баса адамны ар-намысы мен адір-асиетіне нксан келтіретін, оны беделін тсіретін крінеу жалан мэліметтер тарату жолымен жзеге асырылады. Тарату деп осындай жалан мэліметтерді езінен баса кем дегенде бір адама, бірнеше адама, белгісіз адамдар тобына айтуын немесе баспасзде жариялауды, радио, теледидар арылы, сондай-а кпшілік алдында сйлеген сз арылы жеткізуді айтамыз.

ылмыс рамы формальды. ылмыс жалан мэліметтерді таратан уаыттан ба-стап аяталан деп танылады. Мндай мэліметтер: біріншіден шындыа жатпайтын жалан болуы; екіншіден адамны ар-намысы мен адір-асиетіне нсан келтіретін немесе оны беделін тсіретін болуы керек. Мысалы, жэбірленушіні соз ауруымен ауы-рады деп бтен адама айтса немесе ол немі притон йымдастырады деп кп адамны арасына сз таратса.

Субъективтік жаынан ылмыс тікелей асааналыпен істеледі. Кінэлі адам адамны ар-намысына жэне адір-асиетіне, беделіне тиетін крінеу жалан мэліметтер тарататынын сезеді жэне соны істеуді тілейді. Шын мэнінде жаылысып айтан мндай мэліметтер шін ылмысты жауаптылы туындамайды. ылмысты ниет сан илы бо-луы ммкін: кек алу, жек крушілік, ызаныш, мансапорлы т.с.с. ылмысты субъек-тісі — 16-а толан кез келген адам.

Кпшілік алдында сз сйлегенде не кпшілікке таратылатын шыармада, не баралы апарат кэалдарында жала жабу - осы ылмысты ауырлататын тріне жатады (130-бапты 2-тармаы)

«Кпшілік» деген термин — коамды орындарда, кп адамны ортасында, бтенні арасында осындай мэліметтерді тарату дегенді білдіреді. Кпшілікке таратылатын шыармаа — кітаптар, фильмдер, плакаттар, картиналар, фотоальбомдар жатады. Баралы апарат ралдарына - газет, журнал, радио, теледидар, бейнекассеталар арылы жалан мэліметтерді таратулар жатады.

Жала жабуды аса ауіпті трі ылмысты кодексті 130-бабыны 3-тармаында крсетілген - ол адамды сыбайлас жемкорлы, ауыр немесе аса ауыр ылмыс жасады деп айыптаумен штасан, сол ситы ауыр зардаптара экеп соан іс-рекеттер болып табы-лады. Сыбайлас жеморлы ылмыстарыны тсінігі К-ті 3-бабыны 29-тармаында, ауыр жэне аса ауыр ылмыстар тсігіні К-ті 11-бабында, ал ауыр зардаптар тусінігі К-ті 3-бабыны 4-тармаында берілген.

Жала жабу эрекетін саралаанда кінэліні пиылыны адамны ар-намысына жэне адамгершілігіне арсы баытталанын анытауды маызы зор. Егер кінэлі адам жалан мэліметтерді жэбірленушіні ылмысты жауаптылывда таргу масатын кздеп тарат-са, онда оны эрекеті жала жабу емес, крінеу жалан сз жеткізуге (419-бап) жатады. Крінеу жалан сез жеткізуде ылмыс жасады деген мэліметтер эдетте ьшмысты іс озайтын органдара хабарланады.

Бап. орлау

1. орлау, ягни баса адамны абыройы мен адір-асиетін депсіз трде кемсіту –

2.Кпшілік алдында немесе баралы апарат ралдарын немесе апаратты-коммуникациялы желілерді пайдалана отырып жасалан дл сол іс-рекет-

ылмысты тікелей объектісі - адамдарды ар-намысы, адір-асиеті, беделі.

ылмысты жэбірленушісі кез келген адам.

Объективтік жаынан орлау, яни баса адамны ар-намысы мен адір-асиетін эдепсіз трде кемсіту арылы жзеге асырылады. ылмысты объективтік жаыны міндетті белгілеріні бірі адамны ар-намысы мен адір-асиетін эдепсіз трде кемсіту болып табылады. Кемсітуді тэсілі сан алуан болуы ммкін: ауызша, жазбаша, эрекет арылы. депсіз трде кемсітуге моральа, адамгершілікке жатпайтын эдепсіз сздермен, жаман, теріс имылдар крсетумен немесе бетіне ткірумен, _румен, балаат сздермен тілдеу сияты эрекеттер жатады. Млдай орлау эрекеттері наты адам немесе бір топ адама атысты орын алуы ммкін.

ылмыс рамы формальды, ол жэбірленушіні орлайтын эрекеттер орын алан сэттен бастап аяталан деп танылады.

Субъективтік жаынан аланда ылмыс тікелей асааналыпен істеледі. Кінэлі адам бтен адамны ар-намысын, адір-асиетін эдепсіз трде кемсітетінін сезеді жэне оны жзеге асыруды тілейді.

ылмысты субъектісі - 16-а толан адам.

Кпшілік алдында сз сйлегенде не кпшілікке таратылатын шыармада, не баралы апарат ралдарында орлау — осы ылмыс рамыны ауырлататын тріне жатады (131 -бапты 2-тармаы). ылмысты ауырлататын Бл трлеріні мазмны жала жабу (130-бап) _рамыны ауырлататын тріне сас.