Бап. Кмелетке толмаан адамды ылмысты ы бузушылытар жасауа тарту

1. Он сегіз жаса толган адамны кмелетке толмаган адамды ылмысты ы бзушылытар жасауга тартуы -

2. Ата-анасы, педагог не кмелетке толмаган адамды трбиелеу жніндегі міндеттер азастан Республикасыны заыиен жктелген зге адам жасаган дл сол іс-рекет -

3. Осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген, кш олданып немесе оны олдану атерін тндіріп жасалан іс-рекеттер -

4. Осы бапты бірінші, екінші немесе шінші бліктерінде кзделген, кмелетке толмаган адамды ауыр немесе аса ауыр ылмыс жасауга тартуга байланысты іс-рекеттер -

5. Осы бапты бірінші, екінші, шінші немесе тртінші бліктерінде кзделген, кмелетке толмаган адамды ылмысты топты ылмысты рекетіне тартуга байла-нысты іс-рекеттер -

Кмелетке толмаан адамды 18 жаса толан адамны ылмысты ы бзушылы іске тартуы жеке ылмысты ы бзушылы рамы ретінде арастырылады.

ылмысты тікелей объектісі - кэмелетке толмаандарды біралыпты дамуы жэне олара дрыс тэрбие беру шарттары болып табылады.

ылмысты жэбірленушісі - 18-ге толмаан адам, яни кмелетке толмаандар.

ылмысты ы бзушылы объективтік жаынан аланда эр трлі дістер (тэсілдер) олдана отырып кэмелетке толмаан адамды ылмысты іске тарту арылы жзеге асырылады.

Кмелетке толмаан адамды ылмысты ы бзушылы іске тарту деп 18-ге толмаандарды ылмысты тікелей орындаушысы немесе зге де кмектесушісі болуа жігерлендіруге, ынтасын, шешімін оздыруа баытталан іс-рекеттерді айтамыз. ылмысты ы бзушылы іске тартуды эдісі зада тікелей крсетілмеген, біра ол эртрлі жолмен жзеге асырылуы ммкін. Б_л эрекет кбінесе психикалы эдістерді олдану арылы (орыту, уэде беру, алдау) немесе баса да тэсілдерді олдану арылы жзеге асырылады. Кэмелетке толмаан адамдарды рейлендіру немесе оларды баса бір олайсыз жадайлара алдыратын эрекеттер жасаймын деген эрекеттер арылы, оларды психикалы санасына эсер етулер орыту деп табылады. орыту ауызша, жазбаша, телефон арылы, дене имьшын крсету арылы жзеге асырылуы ммкін жэне мндай орытулар жэбірленушіні тікелей зіне немесе оны таныс адамдарына білдірілуі ха.

Субъектіні болашата кэмелетке толмаандара белгілі бір жэрдем крсетуге (оуа тсіруге, жмыса трызуа немесе олара басадай игіліктер жасауа міндеттемелер алуы) уэде беру деп танылады.

Кэмелетке толмаандар шін мэні бар мэліметтерді немесе мэн-жайларды асаана айтпау немесе олар жнінде н атпау арылы оларды жаылыстырып оама ауіпті іс-эрекетті істеуге тартуды алдау деп тсінген жн. Мысалы, ересек адам кэмелетке толмаан адама крші йден зіне тиісті жкті жол бойына жеткізуді тінеді, нэтижесінде ол бтенні млкін рлауа кмектескенін бір-а біледі. Кэмелетке толмаан адамды баса да тэсілдермен ылмысты ы бзушылы жасауа тартуа, оларды иландыру, сатып алу, оларды злымды, араниетті іс-рекеттерді істеуге жігерлендіру, бопсалау, материалды тэуелділік жадайын пайдаланып алу т.с.с. эрекеттер жатады.

Жоарыда крсетілген тэсілдерді олдананымен кэмелетке толмаандар ылмысты ы бзушылы іс-рекетке баруа арсылы білдірсе, онда кінэліні іс-эрекеті кэмелетке толмаан адамды ылмысты ы бзушылы іске тартуа оталанды ретінде сараланады.

ылмысты ы бзушылы формальдык рама жатады. Ол кэмелетке толмаандарды ылмысты ы бзушылыа тарткан уаыттан (яни 18-ге толмаан адамны оан келіскен сэтінен бастап) аяталан деп табылады.Ч^ылмысты кодексті 132-бабыны 1-тармаы бойынша онша ауыр емес, ауырлыы орташа ылмыстарды істеуге кэмелетке толмаандарды тартканы шін ана жауаптылы кзделген. Субъек-тивтік жаынан К-ті 132-бабында кзделген ылмыс тек ана тікелей асааналыпен істеледі. Кінэлі адам эр трлі тэсілдерді олдана отырып жасы 18-ге толмааны зіне аны адамды ылмысты іске тартанын сезеді, біледі жэне соны жзеге асыруды тілеп эр трлі эрекет жасайды. ылмыстык ниет жэне масат эртрлі (кек алу, ызаныш, пайдакнемдік, баса да злымды ниеттер) болуы ммкін. Бларды іс-эрекетті саралауа эсері болмайды, біра жаза таайындаанда есепке алынады.

ылмысты субъектісі - занда тура атап крсетілгендей кэмелетке толмаан адамды ылмысты іске тартан жасы 18-ге толан адам. Кэмелетке толмаан адамны екінші бір кэмелетке толмаан адамды ылмысты іске тартуы б_л ылмыс рамына жатпайды.

Ата-анасы, педагог не кмелетке толмаан адамды тэрбиелеу жніндегі міндеттер зіне замен жктелген зге адам жасаан на сол эрекет - осы ылмысты ауырлататын трі болып табылады (К-ті 132-бабыны 2-тармаы). Крсетілген адамдарды кэмелетке толмаан адамдар жніндегі ыты жадайын пайдаланып, осы іс-эрекеттерді істеуі ылмысты ды бзушылыты оама ауіптілігін едуір лайтады. Ата-аналарды анытау азастан Республикасыны неке (ерлі-зайыптылар) жэне отбасы туралы 2011 жылы 26 желтосанда абылданан Заына сэйкес шешіледі.

Педагог деп тэрбие немесе оу процесімен айналысатын адамдар танылады. Пе-дагогті ылмысты субъектісі деп тану шін оны ж_мыс істейтін оу орындарыны трі (жоары оу орындары, мемлекеттік немесе мемлекеттік емес), нысаны (кндізгі, сырттай, кешкі) ешкандай сер етпейді.

Кэмелетке толмаан адамды тэрбиелеу жніндегі міндеттер зіне жктелген зге де адамдара ораншы, аморшы, асырап алан ата-аналар, мектепке дейінгі балалар мекемелеріні тэрбиешілері, Блардан баса замен тэрбиелеу міндеті тікелей жктелген - жаын-туыстары, аасы немесе апасы, эжесі немесе атасы жатады.

Осы бапты бірінші немесе екінші тарматарында кзделген, кш олданып неме-се оны олданамын деп оркытып жасалан эрекеттер (132-бапты 3-тармаы) - осы ылмысты ы бзушылыты таы бір ауырлататын трі болып табылады. Мндаы кш крсетуге жеткіншекті ылмыс істеуге ыпал ететін тэсілдерді олдану жолымен, яни оны сабау, оан жеіл жэне орта дэрежелі жараат келтіру арылы ылмысты -ы бзушылы істеуге кндірулер жатады. Егер млдай тэсілмен жэбірленушіге ауыр дене жарааты келтірілсе немесе лімге экеліп соса, онда кінэліні эрекеті ылмысты кы бзушылытарды жиынтыы бойынша саралануа жатады. Кш олданамын деп орыту - лтіремін, денее жараат келтіремін, жаныды инаймын, ртеймін деген шын мэнінде іске асатын нэрсе жэбірленушіге тікелей психикалы эсер ететін сздерді кінэліні айтуы жатады.

Осы бапты бірінші, екінші немесе шінші тарматарында кзделген кэмелетке толмаан адамды ауыр немесе аса ауыр ылмыс жасауа тартуа байланысты рекеттер (132-бапты 4-тармаы) крсетілген ылмысты ауырлататын трі болып табылады. Ауыр немесе аса ауыр кылмыстарды тсінігі ылмысты кодексті 11-бабыны 4, 5-тарматарында берілген.