Бап. Кмелетке толмаандар саудасы

1. Кмелетке толмаан адамды сатып алу-сату немесе оган атысты зге де ммілелер жасасу, сол сияты оны анау не азгырып кндіру, тасымалдау, беру, жасыру, any, сондай-а анау масатында зге де іс-рекеттер жасау -

2. Мынадай:

1) адамдар тобыны алдын ала сз байласуымен;

2) бірнеше рет;

3) мірге жне денсаулыа ауіпті кш олданып немесе оны олдану атерін тндіріп;

4) аруды немесе ару ретінде пайдаланылатын заттарды олданып;

5) екі жне одан да кп адамга атысты;

6) транспланттау немесе зге де пайдалану шін жбірленушіні агзаларын немесе тін-дерін алып ою масатында;

7) алдау немесе сенімді теріс пайдалану жолымен;

8) адам зіні ызмет бабын пайдалана отырып;

9) кмелетке толмаан адамды ылмыстар немесе огама жат зге де рекеттер жасауа тарту масатында;

10) жбірленушіні материалды немесе зге де туелділігін пайдаланып;

11) кінлі адамга жктілік жадайда екені крінеу белгілі кмелетке толмаган адама атысты;

12) кінлі адама психикасыны бузылуынан зардап шегетіні немесе дрменсіз кйде екені крінеу белгілі кмелетке толмаган адама атысты;

13) жбірленушіні жеке басын куландыратын жаттарды алып ойып, жасырып не жоя отырып жасалан дл сол іс-рекеттер -

3. Осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген, кмелетке толмаган адамды азастан Республикасыны шегінен тысары жерге кету, азастан Респу-бликасына келу немесе бір шет мемлекеттен екіншісіне азастан Республикасыны аумагы арылы тасымалдау масатында жасалган іс-рекеттер, сол сияты мндай іс-рекеттерді жасау масатында кмелетке толмаан адамды азастан Республикасыны шегінен тысары жерге кету, азастан Республикасына келу немесе бір шет мемле-кеттен екінші мемлекетке азастан Республикасыны аумагы арылы тасымалдау -

4. Осы бапты бірінші, екінші немесе шінші бліктерінде кзделген іс-рекеттер, егер оларды:

1) ылмысты топ жасаса;

2) олар абайсызда жбірленушіні ліміне не зге де ауыр зардаптарга кеп соса -

Кэмелетке толмаан адамды саудаа салу шін жауаптылы брын азастан Республикасыны аумаында олданылан ылмысты задарда млде крсетілмеген еді. аза жерінде мндай былыс Кеес кіметі орныана дейін млдем болмаан. азіргі жадайда кейбір жерлерде кэмелетке толмаандар «зат», «товар» ретінде пайда-ланылып, ылмыскерлерге пайда табуды кзіне айналды. Дние жзінде орын алып отыран осындай келесіз былыстара сэйкес азакстан Республикасыны ылмысты кодексіні 135-бабында осы трыдаы іс-эрекетке ылмысты ы бзушылы шін жауаптылы белгіленген.

ылмысты ы бзушылыты тікелей объектісі - кмелетке толмаандарды мддесі, оларды дрыс даму, жетілу, білім алу, тэрбиелену жадайлары.

ылмысты ды бзушылы объективтік жаынан кэмелетке толмаан адамды са-тып алу - сату немесе оан атысты зге де мэмілелер жасау, сол сияты оны пайдалану не азырып-кндіру, тасу, беру, жасыру, сондай-а анау масатында зге де эрекеттер арылы жзеге асырылады.

Кэмелетке толмаан адамды белгілі келісімді аы алып (ашалай, заттай, озалатын немесе озалмайтын млік) басаа беру, сату немесе сатып алу деп танылады.

Кмелетке толмаан адамды айырбастау (йге, клікке, баса тауарлара), сыйа беру (мысалы шетелге траты тіп кетуге байланысты крсеткен кмегі шін немесе шын достыты белгісі ретінде тегін беру); арызын немесе басадай міндеттемелерін етеу шін беру; баса біреуге уаытша пайдалануа жала беру зге мэмілелер жасау деп танылады. Кэмелетке толмаандарды анау, азырып-кндіру, тасу, беру, жасы-ру, пайдалану масатындаы зге де рекеттер К-ті 129-бабында крсетілген осын-дай іс-рекеттермен бірдей. ьшмысты ы бзушылы жэбірленушіні саудаа салу жніндегі мэмілеге ол жеткізілген жэне кэмелетке толмаан адамды баса біреуге берген немесе К-ті 135-бабыны 1-блігінде крсетілген баса да кез келген іс-эрекеттерді жасаан уаыттан бастап аяталан деп танылады.

Субъективтік жаынан ылмысты _ы бзушылы - кмелетке толмаандарды саудаа салу тек ана тікелей асаканалыпен істеледі. Бл жерде осы ылмысты ды бзушылыты істеуге кінэлі болып адамды сатан жэне сатып алан жатар, сондай-а осындай эрекеттерге баытталан зге де мэмілелер жасауа атысандар (жэбірленушіні засыз біреуге берген немесе оны иемденген адамдар) табылады. йткені олар здеріні іс-рекеттеріні оама ауіптілігін, заа айшылыын сезеді жэне осы эрекеттерді істеуді тілейді.

ылмысты _кы бзушылыты субъектісі - 16-а толан кез келген есі дрыс, кэмелетке толмаандарды саудаа салуа атысан адамдар.

ылмысты кодексті 133-бабыны 1-тармаында крсетілген эрекеттерді:

1) адамдар тобыны алдын ала сз байласуы бойынша;

2) бірнеше рет;

3) мір мен денсаулыа кауіпті кш олданып немесе оны олданамын деп орыту арылы;

4) ару немесе ару ретінде пайдаланылатын заттарды олданып;

5) екі немесе одан да кп адама атысты;

6) транспланттау салу немесе згедей пайдалану шін жэбірленушіні азаларын не-месе тіндерін алу масатында;

7) алдау немесе сенімге киянат жасау жолымен;

8) адам зіні ызметтік жадайын пайдаланып;

9) кэмелетке томаан адамды ылмыс жасауа немесе оама арсы зге де іс-эрекеттер жасауа тарту максатында;

10) жэбірленушіні материалдык немесе зге тэуелділігін пайдаланып жасалан бол-са;

11) кінэлі адама жктілік жадайда екені крінеу белгілі кмелетке толмаан адама атысты;

12) кінэлі адама психикасыны бзылуынан зардап шегетіні немесе дэрменсіз кйде екені крінеу белгілі кмелетке толмаан адама атысты; 13) жэбірленушіні жеке басын куэландыратын кжаттарды алып ойып, жасырып не жоя отырып жасалан дэл сол іс-эрекеттер — осы ылмыс рамыны ауырлататын трі болып табылады (К-ті 135-бабы 2-тармаы).

Осы бапты бірінші немесе екінші тарматарында кзделген, кэмелетке толмаан адамды азастан Республикасыны шегінен тыс жерлерге экету, азастан Респуб-ликасына экелу немесе бір шет мемлекеттен екіншісіне азастан Республикасыны аумаы арылы тасу масатында жасалан эрекеттер, сол сияты осындай эрекеттерді жасау масатында кмелетке толмаан адамды азастан Республикасыны шегінен тыс жерлерге экету, азастан Республикасына экелу немесе бір шет мемлекеттен екін-ші мемлекетке азастан Республикасыны аумаы арылы тасу — крсетілген ылмыс рамыны аса ауырлататын тріне жатады (К-ті 133-бабыны 3-тармаы).

Осы бапты бірінші, екінші немесе шінші бліктерінде кзделген эрекетгер, егер: 1) ылмысты топпен жасалса; 2) абайсызда жэбірленушіні ліміне немесе зге де ауыр зардаптара экеп соса, іс-эрекет К-ті 135-бабаны 4-тармаы бойынша сараланады. Адамды анауды тсінігі К-ті 3-бабыны 1-тармаында крсетілген. зге де ауыр зардаптара — жэбірленушіге орта, ауыр дене жараатын келтіру, кмелетке толмаан адамны кінэліні засыз эрекетіне байланысты зін-зі лтіруі, оларды жпалы аурумен заымдануы, мгедек болып алуы сиятылар жатады. ылмысты кодексті 135-бабыны 4-тармаында крсетілген кылмысты ы бзушылы рамыны субъ-ективтік жаынан рекеті асааналы, ал одан болатын зардап абайсыздыпен жзеге асырылады.

Бап. Баланы ауыстыру

1. Баланы асаана ауыстыру -

2.Пайдакнемдік немесе зге де ждансыз пиылмен жасалган дл сол іс-рекет–

За (К-ті 136-бабы) баланы асаана ауыстыраны шін ылмысты жауаптылык белгілеген. Бл ылмысты ы бзушылыты оама ауіптілігі сол, баланы ауыс-тыру арылы ата-анамен баланы туысты атынасы зорлыпен бзылып, адамгершілік принциптеріне жатпайтын эрекеттер жзеге асырылады. ылмысты тікелей объек-тісі баланы біралыпты дамып, жетілу жэне алыптасу жадайлары, оларды жэне отбасыны мдделері.

ылмысты ы б-зушылы объективтік жаынан баланы ауыстыру эрекеті арылы жзеге асырылады. Баланы ауыстыру деп бір баланы баса бір баламен ауыс-тыруды айтамыз. Мысалы ыз баланы ер балаа, ара тсті баланы сары тсті балаа, іштен мгедек болып туан баланы дені сау балаа ауыстыру т.с.с. Баланы ауыстыру жаа туан балалар жнінде - босану йлерінде немесе балалар йлерінде, немесе уаытша баылаусыз далада алан баланы ауыстырып алу арылы жзеге асырылады. з баласын баса баланы ата-анасыны келісімінсіз оны баласымен ауыстыруда осы ылмысты рамын райды. Жаа туан нэрестелерді екі жаты да ата-аналарыны зара келісімі бойынша ауыстыру - ылмысты кык бзушылы рамын тзбейді.

ылмысты ы бзушылы формальды рама жатады жне ол бір баланы екінші бір баламен засыз ауыстыран сэттен бастап аяталан деп табылады. Егер осындай ауыстыру стшде кінэлі адамны ылмысы эшкереленіп алып, ол ылмысты ниетін аырына дейін жеткізе алмаса, онда кінэліні рекеті осы ылмысты ы бзушылыа оталанды болып табылады. ылмысты ды бзушылы субъектив-тік жаынан тек ана тікелей асааналыпен істеледі. Ол туралы заны зінде тура крсетілген. Кінэлі адам баланы асаана оны ата-анасыны немесе зады кіліні келісімінсіз ауыстыратынын сезеді жэне осы эрекетгерді істеуді тілейді. Егер баланы ауыстыру абайсыздыпен жзеге асырылса, онда адамны эрекеті ылмысты ы бзушылы болып табылмайды.

ылмысты субъектісі - 16-а толан есі д_рыс баланы наты ауыстыран адам (бо-сану немесе балалар йіні медицина ызметкерлері, жаа туан баланы анасы) т.с.с.

ылмысты кодексті 136-бабыны 2-тармаында осы ылмысты ауырлататын трі - пайдакнемдік немесе зге де _ждансыз пиылмен жасалан бала ауыстыру эрекеттері шін жауаптылы кзделген. Пайдакнемдік ниетке — баланы ауыстырып материалды олжа, пайда табу эрекеттері, ал ждансыз ниетке - кек алу, ызаныш, лтты, нэсілдік пиылда жасалан рекеттер жатады.