Бап. Трынжайа олсылмаушылыты бзу
1.Тургынжайга онда тратын адамны еркінен тыс засыз басып кіру -
2. Кш олданып не оны олдану атерін тндіріп жасалган немесе адамдар тобы жасаган немесе тнгі уаытта жасалган немесе засыз тінтумен ласан дл сол іс-рекет, сол сияты тургынжайдан засыз шыгару -
3. Осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген, адам зіні ызмет бабын пайдалана отырып жасаган іс-рекеттер -
азастан Республикасыны Конституциясыны 25-бабына сэйкес трын йге ол сылмайды. Сотты шешімінсіз трын йден айыруа жол берілмейді. Трын йге басып кіруге, оны тексеруге жэне тінтуге замен белгіленген реттер мен тэртіп бойынша ана жол беріледі. Осыан орай ылмысты _ы бзушылыты кодексті 149-бабын-да трын йге ол сылмаушылыты бзаны шін жауаптылы кзделген. ылмысты ы бзушылыты тікелей объектісі - трын йге ол сылмаушылыты амтамасыз ететін оамды атынастар.
ылмысты ы б_зушылы объективтік жаынан трын йге онда тратын адамны еркінен тыс басып кіру арылы крініс табады.
Трын йге басып кіру біріншіден засыз болуы ажет. Екіншіден басып кіру деп ашы немесе жасырын трде онда гэатын адамны еркінен тыс трын йге кіруді ай-тамыз.
Трын йге - адамдарды тпкілікті немесе уаытша тратын жеке йлері, пэтерлері, блмелері, онайдегі блмесі, саяжайы, бабаншылы йшігі, сондай-ак демалатын, зат оятын осымша жайлары жатады.
ылмысты ы бзушылык формальды рама жатады жэне ол трын йге онда тратын адамны еркінен тыс жадайда басып кірген сэттен аяталан деп таны-лады.
Субъективтік жаынан ылмыс тікелей асааналыпен істеледі. Кінэлі адам трын йге засыз кіруді оама ауіптілігін сезеді жэне соны жзеге асыруды тілейді. ылмысты ы бзушылыты ниет сан алуан болуы ытимал.
ылмысты кы бзушылыты объектісі - 16-а толан есі дрыс кез келген адам.
ылмыстьщ кодексті 149-бабыны 2-тармаында осы ылмысты ы бзушылыты ауырлататын трі - кш олданып не оны олданамын деп орытумен, немесе адамдар тобы жасаан, немесе тнгі уаытта, немесе засыз тінтуге ласып жасалан эрекет, сондай-а трын йден засыз шыарып тастау шін жауаптылы бел-гіленген.
Кш олдануа рып-соып, сабап, дене жараатын салу, жэбірленушіні байлап тастау арылы йге засыз кіру жатады. Кш олданамын деп орытуа жоарыда крсетілген зорлы эрекеттерді істеймін деп психикалы ысым жасау арылы жэбірленушіні арсылыын жоюа баытталан рекетгер жатады. орыту наты жэне шын жзеге асатындай болуы керек.
Адамдар тобыны тсінігі ылмысты кодексті 31-бабыны 1-тармаында берілген.
Тн ішінде трын йге засыз кіру трын жайа ешкімні тимеуін рескел бзу болып саналады. Тнгі 22 саатган тасэрідегі 6 саата дейінгі уаыт тнгі уаыт деп саналады.
Засыз тінту деп зада крсетілген негіздерсіз засыз тінту жргізіп, азастан Республикасыны ылмысты іс жргізу кодексіні талаптарын рескел бзандыты айтамыз.
Біреуді йінен засыз шыарып тастау деп Т_рын й заына арсы эрекеттер жа-сап, сотты шешімінсіз немесе прокурорды санкциясынсыз отыран йінен засыз шыаруды айтамыз.
Осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген эрекеттер, егер адам зіні ызмет бабын пайдалана отырып жасаса ол осы ылмысты те ауырлататын трі болып табылады (К-ті 149-бабыны 3-тармаы).
ызмет бабын пайдалануды тсінігі К-ті 3-бабыны 26, 27, 28-тарматарында берілген. К-ті 149-бабыны 3-тармаында крсетілген ылмыс материалды рама жатады.
Бап. Азаптаулар
1. Тергеушіні, анытауды жзеге асыратын адамны немесе зге де лауазымды адамны не оларды айдап салуымен не олар біле трып немесе оларды нсіз келісімімен баса адамны азапталушыдан немесе баса адамнан мліметтер алу немесе мойындату не ол немесе баса адам жасаган немесе жасады деп кдік келтірілген арекет шін оны жазалау, сондай-а оны немесе шінші тлганы орыту немесе мжбрлеу масатымен немесе кез келген сипаттаы кемсітуге негізделген кез келген себеп бойынша асаана тн зардабын жане (немесе) психикалы зардап шектіруі –
2. Мынадай:
1) адамдар тобы немесе алдын ала сз байласу арылы адамдар тобы жасаан;
2) бірнеше рет;
3) денсаулыа ауырлыгы орташа зиян келтіре отырып;
4) кінлі адамга жктілік жадайда екені крінеу белгілі йелге немесе кмелетке толмаган адама атысты жасалган дл сол іс-рекет -
3. Жбірленушіні денсаулыгына ауыр зиян келтіруге немесе абайсызда оны ліміне кеп соан дл сол іс-рекет -
Ескерту.
Лауазымды адамдарды зады рекеттері нтижесінде келтірілген тн зардабы мен психикалы зардап азаптау деп танылмайды.
Біріккен ¥лттар ¥йымыны 1984 жылы арнаулы конвенциясында жауап алуда азаптау тэсілдерін олдануа тыйым салынан. азастан Республикасы ол ойан Азаптаулара жэне баса да атыгез, адамгершілікке жатпайтын жэне ар-намысты орлайтын іс-эрекеттер мен жазалауларды трлеріне арсы конвенцияны орындалуы шін азастан Республикасыны ылмысты кодексінде адамды инап жауап алу амал-дарын олдананы шін ылмысты жауаптылы белгіленген. ылмысты кодексті 146-бабы бойынша: тергеушіні, анытауды жргізуші адамны немесе зге лауазымды адамны не оларды айдап салуымен немесе нсіз келісуімен баса адамны не оларды білуімен иналушыдан немесе шінші адамнан мэліметтер алу немесе мойындату, не оны ол жасады немесе жасады деп кдік келтірілген іс-эрекет шін жазалау, сондай-а оны немесе шінші адамды кез келген сипаттаы кемсітуге негізделген кез келген се-беп бойынша орыту немесе мэжбр ету масатымен эдейі тэн зардабын жэне (немесе) психикалы зардап шектіруі цинау деп танылады.
ылмысты объектісі тергеу, анытама органдарыны біралыпты, зады, дрыс ызметі. осымша тікелей объект — жекелеген азаматтарды мірі, денсаулыы, адамгершілік асиеттері. ылмыс объективтік жаынан аланда тергеушіні, алдын ала анытауды жргізуші адамны немесе зге лауазымды адамны иналушыдан немесе зге адамнан инау арылы жауап, мэліметтер алуы, олара тэн азабын жэне психикалы зардаптар шектіру арылы сипатталады.
ылмысты кодексті 146-бабыны ескертуінде лауазымды адамдарды зады іс-рекеті нэтижесінде келтірілген тэн зардабы жэне психикалы зардап инау деп таныла-ды. Яни инауды зі екі трлі іс-эрекетті: тэн зардабы жэне психикалы зардаптарды жиынтыы болып табылады.
Тэн зардабына эртрлі жарааттар келтіру жатады. Олара жэбірленушіні немесе шінші адамды _рып-соып, жеіл, орта дэрежелі жарааттар келтіру арылы олардан мэліметтер алу немесе оларды мойындату немесе баса бір адамдар жнінде деректер жинау.
азастан Республикасы Жоары Сотыны 2009 жылы 28-желтосандаы № 7 «ылмысты жэне ылмысты іс-жргізу занамасыны адамны жеке бас бостандыын сатау жэне адір-асиетіне ол спау, инауа, зорлы-зомбылыа, баса да атыгез не-месе адамны ар-намысын орлайтын эрекеттер мен жазалау трлеріне арсы мэселелер жніндегі нормаларын олдану туралы» нормативтік аулысыны 16-тармаына сэйкес: «егер инау нэтижесінде жэбірленушіге асаана жеіл, орташа ауырлытаы немесе ауыр зиян келтірілсе немесе абайсызда кісі ліміне алып келсе, онда мндай эрекетгер К-ті 146-бабыны тиісті блігімен толы амтылып, К-ті 105, 106, 107-баптары бойынша осымша саралауа жатпайды.
инау нэтижесінде зін-зі лтіруге дейін жеткізуді К-ні 146-бабыны тиісті блігіні жэне 105-бабыны жиынтыы бойынша саралау ажет».
Тэн зардабын келтіруді таы бір тэсілдері: жбірленушіні денесін кйдіру, электр тоын пайдаланып жауап алу, дене мшелерін ауырту, саусаына ине тыу, за уаыт сусыз, тама бермей стау, йы бермеу болып табылады.
Психикалы зардап келтіруге жэбірленушілерді зі туралы, туыстары туралы жалан немесе мірде одан алан келесіз мэліметтер тарату, отбасылы, жеке мірі туралы лияларды таратамыз деп орыту, сондай-а олардан ажетті жауап, мэліметтер алу шін олара арсы наркотикалы нэрселерді, баса да дрі-дэрмектерді оларды денесіне егу, гипноз олдану, бопсалау эрекеттері жатады.
ылмысты ы бзушылык туралы формальды-материалды. Дене жараатын келтірумен штасан эрекеттер материалдыа, ал психикалы зардап келтірумен байла-нысты іс-эрекеттер формальды рама жатады.
Азаптау эрекеттері тергеушіні, анытауды жргізуші адамны, зге лауазымды адамны зады ызмет зыретіне байланысты жзеге асырылады. Азаптау тэсілдері зада былай деп крсетілген: иналушы немесе шінші адамнан тэн немесе психикалы зардабын келтіру арылы зіне немесе зге арсы мэліметтер алуа мэжбрлеу, істемеген іс-эрекетті мойындату; немесе істеген іс-эрекетті баса адам істеді деп жала жаптыру; жэбірленушіні шын мэніндегі істеген ылмысын инау тэсілі арылы мойындату жэне т.б.
Азаптау арылы жауап алынан адам — осы ылмысты жэбірленушісі боып табыла-ды.
Субъективтік жаынан ылмыс тікелей асаналылыпен жзеге асырыла-ды. ылмысты ы бзушылы ниет субъективтік жаты ажетті белгісі емес, олар эртрлі болуы ммкін (ылмысты істі жылдам ашу, ашылмайтын ылмысты болмайтындыын дэлелдеу, жасалан ылмысты іс-эрекетті басаа арсы б_ру т.с.с).
ылмысты ы бзушылыты субъектісі - арнаулы зада ол тергеуші, анытауды жргізуші адам немесе зге лауазым адамы, немесе оларды айдап салуымен осы іс-эрекетті жасаан баса да адам деп крсетілген. зге лауазым адамдарына тергеу, анытама органдарыны бастытары, оперативтік ызметкерлері жэне т.б. жатады.
Егер К-ті 146-бабыны бірінші блігінде крсетілген іс-эрекеттерді; 1) адамдар то-бымен немесе алдын ала сз байласан адамдар тобымен; 2) бірнеше рет; 3) денсаулыа орташа ауырлытан зиян келтіре отырып; 4) кінэлі адама жктілік жадайда екені крінеу белгілі эйелге немесе кэмелетке толмаан адама атысты істесе онда б_л осы рамны ауырлататын трі (К-ті 146-бабы 2-блігі), ал сол эрекет жэбірленушіні денсаулыына ауыр зиян келтіруге немесе абайсызда оны суіне экеп соса, іс-эрекет осы ылмыс рамыны те ауырлататын трі болып есептеледі (К-ті 146-бабыны 3-блігі).
К-ті 146-бабыны ескертуіне сэйкес лауазымды адамдарды зады рекеттері нэтижесінде келтірілген тэн зардабы мен психикалы зардап азаптау болып танылмайды.