Турын, ызметтік, ндірістік й-жайга не оймага засыз кіріп жасалган тонау

3. Ірі млшерде жасалган тонау -

4. Осы бапты бірінші, екінші немесе шінші бліктерінде кзделген іс-рекеттер, егер оларды:

1) ылмысты топ жасаса;

2) аса ірі млшерде жасалса -

¥рлыа, алаятыа, сеніп тапсырылан бтен млікті иеленіп алу немесе талан-таража етуге араанда тонау жымыруа жататын ылмыс нысандарыны ауіпті трі болып табылады.

ылмысты кодексті 191-бабында «тонау, яни бтенні млкін ашы жымыру деп» крсетілген.

Тонауды тікелей объектісі болып бтенні млкіне ол су болып табылады. Соны-мен бірге тонау кп объектілі ылмыса жатады. Сондытан да оны осымша тікелей объектісі болып жеке адамны денсаулыы, бостандыы да жатады.

Тонау объективтік жаынан белсенді эрекет кйінде бтенні млкін ашытан ашы жымыру салу арылы жзеге асырылады. Сондытан да тонауды объективтік жаыны ерекшелігі - ылмысты істелу тэсіліне, кінэліні бтенні млкін ашытан ашы жымыруа салуымен ерекшеленеді.

Ашытан-ашы жымыру деп танылу шін біріншіден меншік иесі немесе зге де ие-ленуші, сондай-а баса да адамдар кінэліні кыа айшы эрекеттерін кріп трумен бірге оны ылмысты мнін сезінуі ажет, екіншіден кінэлі адам осы жадайларды сезіп, кріп тра отырып, соан арамастан ылмысты эрекет істеуі ажет.

Егер кінэлі адам жымыруды жасырын трде жзеге асыру ниетінде болып, біра ылмысты ы бзушылыты істеу кезінде кзге тсіп алса, соан арамастан ол з эрекетін ары арай жаластырса, онда оны істеген рекетін тонау деп баалау керек. Млдай ретте, яни рлыты тонауа ласып кетуі — млікке толы иелік еткенге дейін жзеге асырылуы ммкін.

Тонауды жиі кездесетін трі бтенні млкін жэбірленушіні кзінше оан кш олдану ниетінсіз тартып алып ашу болып табылады. Тонау бтенні млкіне иелік ету-мен бірге оан зіні алауынша толы билік жргізу ммкіндігін алан уаыттан бастап аяталан деп танылады. Бтенні млкін ашытан ашы иеленуге баытталан, біра толы іске аспаан эрекет тонауа оталанды деп танылады.

Бтенні млкін асааналыпен немесе бзаылы ниетпен Блдіру, я болмаса осы млікке зіні наты немесе болжамалы ыын з бетінше жзеге асыру масатымен, сондай-а оан уакытша пайдалану ниетімен иелік ету тонау деп арастырылмайды, млдай реттерде кінэліні рекеті істі наты жадайларына арай ылмысты кодексті 202, 293, 389-баптары бойынша саралануы ммкін.

Тонауды субъектісі болып — 178-бапты 2,3, 4-бліктері бойынша 14-ке толан, ал осы бапты бірінші блігі бойынша 16-а толан есі дрыс адам саналады.

Субъективтік жаынан тонау тікелей асаналыпен жэне пайдакнемдік масатпен сипатталады.

Тонауды ауырлататын тріне:

1) жэбірленушіні мірі мен денсаулыына ауіпті емес кш олданумен, не осындай кш олдану атерін тндіріп;

2) бірнеше рет;

3) адамдар тобыны алдын ала сз байласуы бойынша;

4) трын, ызметтік, ндірістік й-жайа не оймаа засыз кірумен жасалан тонау; (191-бап, 2-блігі).

аса ауырлататын тріне:

б) ірі млшерде жасалан тонау жатады (191-бап, 3-блігі).

Осы бапты бірінші, екінші немесе шінші бліктерінде кзделген іс-эрекеттер, егер оларды:

1) ылмысты топ жасаса;

2) аса ірі млшерде жасалса, (191-бапты 4-блігі) тонауды аса ауырлататын тріне жатады.

Тонауды ауырлататын немесе аса ауырлататын трлері рлыты (188-бап) осы тзыдаы трлерімен сас. Біра тонауды ауырлататын мына трлеріні — жэбірленушіні мірі мен денсаулыына ауіпті емес кш олданумен не осындай кш олдану атерін тндіру арылы; адамдар тобыны сз байласуы бойынша; трын, ызметтік, ндірістік й-жайа не оймаа засыз кірумен жасалан тонауды рлыты осындай ауырлататын трлерінен зіндік згешелігі бар екенін айтан жн.

Тонауды ауырлататын трі - жэбірленушіні мірі мен денсаулыына ауіпті емес кш олдану не осындай кш олдану атерін тндіру болып табылады (191-бапты 2-тармаыны «1» тармашасы). Бл ауырлататын белгіні дрыс олдану шін мынадай ш мэн-жайды еске алу керек: біріншіден — жаа ылмысты кодексте кш олданумен бірге кш олдану атерін тндіруді ауырлататын тр ретінде крсеткен. Бл жерде кш олдаігу дегеніміз жэбірленушіні мірі мен денсаулыына ауіпті емес трде ол тигізу арылы ылмысты кодексті 108-бабына жатпайтын болмашы жараат салу, тырнау, да тсіру болып табылады.

Жбірленушіні мірі мен денсаулыына ауіпті емес трде кш олданамын деп орытуына - кінліні сз жзінде немесе ым крсету арылы жэбірленушіні немесе баса адамдарды арсылыын жоюа баытталан іс-эрекеттерін жатызамыз. Млдай орытулар накты жадайлара байланысты р трлі болып келеді, оны істі наты мэн-жайына арай тергеу, сот органдары анытайды.

Екіншіден: тонауда кш олдану немесе кш олдану атерін тндіру орыту кінэліні пікірінше тонауа наты бгет келтіреді-ау деп жорамалданан меншік иесіне, зге де иеленушіге немесе баса да адамдара арсы баытталады. шіншіден: тонау арылы кш олдану немесе кш олдану атерін тндіру зіні мэні жнінен адамны мірі мен денсаулыына ауіп туызбайды.

Тонауа байланысты кш олдану немесе кш олдану атерін тндіру бтенні млкін алу немесе оны хтап тру масатымен істеледі. Осыан орай егер кінэлі адам млікке кш олданбастан ашытан ашы иелік етсе, біра зін хтау барысында арсыласып кш олданса, онда оны эрекеті кш олданумен літасан тонауа жатпайды. Кінэлі адам мддай ретте жй тонааны шін (191-бапты 1-тармаы) жэне жеке адама арсы ылмыс істегені шін жауапа тартылады.

Тонауды ауырлататын трі — адамдар тобыны алдын ала сз байласуы бойынша ылмыс істеу рамында рлытаы осыан сас рама араанда згешелігі бар. Бл жерде адамдар тобы алдын ала тонау у-рамын істеу туралы сз байласады, сондытан да осы ылмысты істеуге атысандарды барлыы да осы ылмыс рамыны (бірге) орындаушылары болып табылады.

Тонауды таы бір ауырлататын трі - трын, ызметтік, ндірістік й-жайа не оймаа засыз кірумен жасалан ылмыс рамы болып табылады. Мндай ретге кінэлі адам трын, ызметтік, ндірістік й-жайа не оймаа засыз кіріп, бтенні млкін тек ана ашытан-ашы талан-таража салу ниетін басшылыа алады. То-науды оан дсас ылмыс крамдарынан ажырата білу керек. Тонау рлытан млікті алу тэсіліне байланысты ажыратылады. Тонау млікті ашытан-ашы алса, рлыта ол жасырын жзеге асырылады. Тонау мен арашылы бір-бірінен біріншіден кш олдану мэніне байланысты ажыратылады. Тонау кш олданбау арылы да істеледі, ал арашылыты объективтік жаыны міндетті белгісі кш олдану болып табыла-ды. Сондай-а тонаудаы кш олдану немесе кш олдану атерін тндіру адамны мірі мен денсаулыына кауіпті емес, ал арашылытаы кш олдану эрдайым ауіпті. Тонауды рамы материалды рама жатады, ал арашылы формальды ылмысты кы б-зушылы рамына жатады. Яни арашылы шабуыл жасаан уаыттан бастап зардапты болан болмаанына арамастан аяталан ылмыс деп та-нылады. Тонау мен орытып алушылы к-рамдарыны да зара згешелігі бар. Тонауа кш олдану немесе кш олданамын деп орыту бтенні млкіне иелік ету немесе оны стап тру шін олданылады. Ал орытып алушылыта орыту ылмыскерді ойан талаптарыны жэбірленушіні тез орындауына баытталан орыту ралы бо-лып табылады. Тонауда орыту жэне млікке иелік ету бір мезгілде жзеге асырылады, ал орытып алушылыта бтен млікті немесе млікке ыты беруді корыту арылы талап ету болашаты ісі болып табылады.

Тонауды бзаылытан ажырата білген жн. Тонауда бтенні млкі кінэліні пай-дасына ашытан-ашы тегін алынады, ал бзаылыта меншікке ол су бзаылы ниетпен бтенні млкін жою немесе Блдіру арылы жзеге асырылады.

192-бап. арашылы

4) аруды немесе ару ретінде пайдаланылатын заттарды олданып;

5) денсаулыа ауыр зиян келтіріп жасалган арашылы -

3. Мынадай:

1) денсаулыа ауыр зиян келтіре отырып, абайсызда жбірленушіні ліміне кеп соан;

2) ірі млшердегі млікті жымыру масатында жасалган арашылы -

4. Осы бапты бірінші, екінші немесе шінші бліктерінде кзделген іс-рекеттер, егер оларды:

1) ылмысты топ жасаса;

2) аса ірі млшерде жасалса -

арашылы - жымыруа салуды е ауіпті трі болып табылады. ылмысты занда «арашылы, яни бтен млікті жымкыруды масатында шабуыл жасауа ліыраан адамны мірі мен денсаулыына ауіпті кш крсетумен немесе тікелей осындай кш олдану мен атерін тндірумен кш олданамын деп орытумен лггасан шабуыл жа-сау» деп (192-бап) аныталан.

арашылыты ауіптілігі бетенні меншігіне ол сумен бірге, осы ол суды те ауіпті тэсілі - шабуыл жасауа шыраан адамны мірі мен денсаулыына ауіпті кш олданумен немесе тікелей кш олданамын деп оркытумен штасанында болып табылады. ылмысты ык бзушылыты бл тріні оама ауіптілігіні ктерікі жадайы оны екі бірдей объектісі — меншікке жэне адамны мірі мен денсаулыына бір мезетте ылмысты ы бзушылы ол суы арылы сипатталады.

арашылыты объективтік жаы адамны мірі мен денсаулыына ауіпті кш крсетумен немесе тікелей осындай куш олданамын деп орытумен штасан шабуыл жасау арылы белгіленеді. Осыан орай арашылыты объективтік жаы негізінен екі рекет арылы: шабуыл жасау жэне кш крсету арылы жзеге асырылады.

Шабуыл жасау деп кінэлі адамны жэбірленушіге кенеттен, оны арсылыын той-тару масатында те рдіс трде кш олдануы болып табылады. Шабуыла ашы трде жасалан зорлы эрекеттерінен бтен жэбірленушіні ту сыртынан _ру, тасада трып оан о ату, жэбірленушіні міріне, денсаулыына ауіп келтіретін жадайда оан атты эсер ететін, уландыратын немесе жындандыратын нэрселер беру аркылы оны есегірететін жадайа келтіру сияты эрекеттер жатады.

Адамны мірі мен денсаулыына ауіпті кш крсету, жбірленушіні денсаулыына асаана ауыр зиян келтіру (106-бап), орташа ауырлытаы зиян келтіру (107-бап) не-месе денсаулыты ыса уаыта бзылуыны немесе ебек абілетін айтарлытай емес траты жоалтуа экеліп соан зиян келтіру (108-бап), сондай-а жэбірленушіні міріне тікелей ауіп тудыран басадай кш олданулар жатады.

мірге, денсаулывда ауіпті кш олдануа адамны тыныс жолдарын бекіту, биік-тен жерге тастау, жріп бара жатан немесе тран кліктен итеріп жіберу немесе жэбірленушіні уландыратын немесе оны нерв жйесіне атты эсер ететін нэрселер олдану жатады. Кш олдануды осы трлерін олдануды зі жэбірленушіні денсаулыына ешандай зиян келтірілмегеніне арамастан арашылы эрекеті ретінде сараланады.

арашылыты рамын кш олданумен бірге адамны мірі мен денсаулыына ауіпті кш олдану атерін тндірумен лггасан деп орытумен де літасан эрекеттер райды. Мндай ретте орыту шын мэнінде адамны мірі мен денсаулыына ауіпті болуы жэне арсыласан жадайда ол оркытуды наты іс жзіне асатынына жэбірленушіні ешбір кмэні болмауы керек.

аракдпылытаы кш олдану бтенні млкіне иелік етуді ралы болып табы-лады. Сондытан да кш олдану иелік етуден брын жзеге асырылады. Егер кінэлі адам бтенні млкін жасырын трде _рлауды жзеге асыру барысында меншік иесіні немесе зге де адамдарды арсылыына тап болып кш олданса, онда оны эрекеті арашылы ретінде сараланады. Егер кінэлі адам бтенні млкін жасырын рлап, біра ылмыс істеген жерде кзге тсіп калып, ашып кугылу масатымен жэбірлеушіге кш олданса, онда оны эрекеті арашылы емес, рлы жэне жеке адама арсы ылмысты ы бзушылы ретінде сараланады.

аракдіылы шабуыл жасаан уаыттан бастап, оны бтенні млкіне иелік жасаанына немесе жасамаанына арамастан аяталды деп саналады. Сондытан да арашылы _рамы зада формальды рам ретінде арастырылан.

арашылы субъективтік жаынан тікелей асааналыпен жэне пайдакнемдік масатпен сипатталады.

аракшылыты субъектісі болып 14-ке толан есі д_рыс кез келген адам танылады.

арашьшы _рамыны ауырлататын трлері болып:

а) адамдар тобыны алдын ала сз байласуы бойынша;

б) бірнеше рет;

в) трын, ызметтік, ндірістік й-жайа не оймаа засыз кірумен жасалан;

г) ару немесе ару ретінде пайдаланылатын затгарды олданумен жасалан;

д) денсаулыа ауыр зиян келтірумен жасалан арашыльщ танылады (192-бапты 2-тармаы).

Осы 192-бапты 2-тармаында крсетілген алдыы ш ауырлататын белгілер рлыта немесе тонауда айтылан ауырлататын белгілермен мэні бірдей. Бл жерде ару немесе ару ретінде пайдаланылатын заттарды олданумен жасалан арашылыа ана тэн эрекеттерді мэнін ашу ажет.

Бл жерде ылмысты ралы: а) ару; б) ару емес, біра ару ретінде пайдаланыла-тын заттар болып табылады.

аруа атылатын жэне суы арулар жатады. Атылатын аруа тапанша, автомат, пуле-мет, гранотомет, мылты, гранат, мина жэне баса жарылатын заттар жатады. Ашылы мылтыы, газ пистолеті жэне баллондары аруа жатпайды, біра арашылы істеуде ару ретінде пайдаланыланда осы рамны ауырлататын трін райды.

ару ретінде пайдаланылатын заттара жэбірленушіні мірі мен денсаулыына ауіп туызатын, соны кмегімен оларды мірін жоятын, олара дене жараатын келтіретін кез келген заттар жатады. Мысалы, балта, тас, бала, отвертка, лом темір, шопар, пыша, хтара жэне т.б. Осы заттарды алдын ала арашылы ылмысты ы бзушылы шін істеуге бейімделуі немесе ылмыс болан жерден кездейсо табылып, кінэліні пайдалануы кылмысты ккьік бзушылыты саралауа ешбір эсер етпейді. Е басты-сы осы крсетілген заттар арашылыта жэбірленушіні мірі мен денсаулыына ауіп келтіретін ару ретінде олданылуы ажет.

аруды немесе баса заттарды олдану деп кінэліні оны адамны денсаулыына зиян келтіру шін шын мэнінде пайдалануы немесе шабуыл барысында оны дереу олданбашы болып орытатын эрекеттерді істеуі болып табылады.

Іске жарамсыз арумен немесе аруды макеті арылы жэбірленушіге оны мірі мен денсаулыына ауіпті дене жараатын салу ниетінсіз орыту ару олданан арашылы деп саналмайды. Біра та, жэбірленуші мндай эрекетті з мірі мен денсаулыына наты ауіп тудырды деп санаандытан, мндай шабуыл ылмысты кодексті 192-бабыны 1-тармаы бойынша сараланады.

арашылыта ару олданып шабуыл жасаан адам за бойынша белгіленген тэртіппен аруды алып жруге тиісті рсаты жо болса, онда оны рекеті ылмысты ы бзушылытарды жиынтыы бойынша ылмысты кодексті 192 жэне 287-бап-тарымен саралануа жатады.

Денсаулыа ауыр сер келтірумен лггасан арашылы деп, меншік иесіне меншікті зге де иеленушісіне немесе баса адамдара млікке байланысты оларды арсылыын жою масатымен ылмысты кодексті 106-бабында тізбектелген жарааттарды бірін келтіруді айтамыз. Млдай ретте кінэліні эрекеті ылмысты кодексті 192-бабымен тікелей сараланады. 106-баппен осымша саралануа жатпайды.

Егер арашылыпен шабуыл жасау нтижесінде адамны міріне асаана ол сылатын болса, онда кінліні іс-эрекеті арашылы рамы шегінен шыып ке-теді. Млдай ретге жэбірленушіге аза келтіру косымша саралауды ажет етеді. арашылыпен шабуыл жасау кезінде адам лтіру орын алса, онда кінэліні рекеті арашылы рамымен оса пайдакнемдікпен адам лтіру (99-бапты 2-тармаыны «1» тармашасы) рамымен косымша сараланады. Егер кінэліні ниеті жэбірленушіні денсаулыына ауыр зиян келтірумен ана шектеліп, оны адам лтіруге деген ниеті аныталмаса, біра денсаулыа осындай ауыр зиян келтіруден абайсызда жэбірлену-шіні лімі орын алса онда оны эрекеті ылмысты кодексті 179-бабыны 3-тармаыны «1» тармашасы бойынша сараланады.

Мынадай:

1) денсаулыа ауыр зиян келтіре отырып, абайсызда жэбірленушіні ліміне кеп соан;

2) ірі млшердегі млікті жымыру масатында жасалан арашылы (192-бапты 3-блігі) аракшылыты ауыр тріне, ал 1) ылмысты топ жасаса; 2) аса ірі млшерде жасалса (-ті 192-бабы 4-тармаы) аса ауыр тріне жатады.

Осы белгілерді біріншісіні жэне соысыны мазмны талан-таража салуды баса нысандарындаы осындай белгілермен бірдей.

Осы белгілерді ішіндегі денсаулыа ауыр зиян келтіру мен млікті ірі млшерде талан-таража салу масатындаы арашылы _рамдарыны зіндік ерекшеліктері бар.

Млікті ірі млшерде талан-таража салу масатындаы арашылы рамдарыны зіндік ерекшеліктері бар.

Млікті ірі млшерде талан-таража салу масатында жасалан арашылыта кінэлі адамны лы айльщ есептік крсеткіштен бес жз есе асып тсетін млкін наты иеле-нуі шарт емес. йткені арашылыты ауырлататын немесе аса ауырлататын трлері де оны негізгі _рамы сияты формальды рама жатады, осыан орай б_л жерде кінэлі адамны ниетіні ірі млшердегі млікті иемдену масатында шабуыл жасауын анытау ана жеткілікті.

арашылыты орытып алушылык ісрамынан (194-бап) ажырата білу керек. арашылы жасаанда ылмысты ы бзушылыты заты болып тек млік, ал орытып алушылыта - млік, млікке -ы, мліктік сипаттаы баса да эрекеттер жатады. арашылыта кш олдану немесе олданамын деп орыту орын алады, ал орытып алушылыты непзп ралы оркыту арылы ана жзеге асырылады, кш олдану орытып алушылыты ауырлататын _рамына ана жатады. арашылытаы орыту тек ана кш олданамын деп орытумен шектеледі, ал орытып алушылытаы орытуды шебері одан кедеу (масаралайтын мэліметтерді таратумен, млікті жою немесе Блдірумен орыту сияты эрекеттер).

арашылыта млікті беруді талап ету шабуыл жасаан уаытпен сайма-сай келеді, ал орытып алушылыта млікті болашата беруді талап етеді, арашылытаы кш олдану мірге жэне денсаулывда ауіпті болады, ал орытып алушылыта - кінэлі адам кез келген кш олдануды, оны ішінде ауіпсізін де олдануа ы бар. арашылы шабуыл жасаан уаыттан бастап аяталан деп саналады, ал орытып алушылы бтен млікті немесе млікке ыты беруді немесе мліктік сипаттаы баса да іс-эрекеттерді жасауды талап еткен кезде аяталан деп саналады. арашылы бандитизммен (268-бап) мынадай белгілер бойынша ажыратылады.

арашылыты тікелей объектісі болып меншік атынастары саналса, бандитизмні тікелей объектісіне оамны ауіпсіздігін амтамасыз ететін катынастар жатады.

арашылы жеке орындаушылар немесе адамдар тобы арылы жасалуы ммкін, банда рамыны міндетті белгісі йымдасан топ болады. арашылы крамындаы адамдар тобы ылмысты ауырлататын трі болып саналады, ал бандитизмде йымдасан жэне траты топ ылмысты ы бзушылыты рамыны негізгі белгісі болып табылады. арашыльщ ару олданылып немесе арусыз жзеге асырылуы ммкін, ал бандитизмні міндетті белгісі — топты мшесіні е болмаанда біреуіні арулануы болып табылады. Бандитизм рамындаы каруа адамды немесе баса нэрселерді жарааттауа бейімделген заттар жатса, арашылытаы ару олдану деп занда крсетілген ару трлерімен оса кару ретінде пайдаланылатын баса заттарды айтамыз. арашылы рылысы жаынан формальды рама жатады. Сондытан да ол ша-буыл жасау сэтінде-а аяталан деп саналады. Бандитизм - келте ылмысты ы бзушылы рамына жатады, ол бандыны йымдастыру сэтінде-а аяталан ылмысты ы бзушылы рамы дептанылады. Бл ылмысты ы бзушылыты рамдары масатына байланысты да ажыратылады. арашылы тек пайдакнемдік масатпен жасалады, ал банда азаматтара немесе йымдара шабуыл жасау масатында пайдакнемдік немесе басадай масаттармен жасалады. арашылыты субъектісі 14-ке толан, ал бандитизмні субъектісі 16-а толан адам болады.

§4. Талан-таражды трлері

азіргі олданылып жрген ылмысты кодексте бтенні млкін ха-тйек жымыруа саланы шін ылмысты ы бзушылы шін жауаптылы К-ті 187-бабында крсетілген. Млдай іс-эрекет ылмысты ды бзушылы ретінде арастырылады. Тонау немесе арашылы жасаанда талан-таража салынан затты нына арамастан ондай іс-эрекет ылмысты ы бзушылы деп танылады.

азіргі олданылып жрген ылмысты зада жымыруды трі негізінен шке блінеді: а) жай — яни талан-таража тскен млікті лы зада белгіленген айлы есептік крсеткіштен белгілі бір еседен асып тсетін (б_л тонауа жэне арашылыа жатпайды); б) жымыруды екінші бір трі - азаматтара едэуір залал келтірген (негізі-нен рлы рамы бойынша); в) жымыруды - шінші трі ірі млшер немесе ірі залал, яни замен белгіленген есептік крсеткіштен бес жз есе асып тсетін млікті _ны немесе залалды млшері. Жымыруа тскен млікті ны ылмыс істеген уаыттаы зиянмен белгіленген айлы есептік крсеткішпен белгіленеді. Жымыруа шыраан млікті баасы мем-лекеттік ткізу баасымен, егер млік нары немесе комиссиялы баамен алынса, осы баалармен есептелуі ажет. Жымыруа тскен затты баасы белгісіз болса, онда оны баасы сарапшыны орытындысы бойынша аньщталады.