Бап. Ерекше ундылыы бар заттарды жымыру

1. Ерекше тарихи, ылыми, кркемдік немесе мдени ндылыгы бар заттарды немесе жаттарды жымыру, оларды жымыру тсіліне арамастан, -

2. Мынадай:

1) алдын ала сз байласу арылы адамдар тобы жасаган;

2) бірнеше рет жасалган дл сол іс-рекет -

3. Осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген іс-рекеттер, егер оларды:

1) ылмысты топ жасаса;

2) осы бапты бірінші блігінде крсетілген заттарды немесе жаттарды жоюа не Блдіруге кеп соса -

азіргі жаа ылмысты кодексте жымыруды ерекше трі - ерекше нды заттар-ды немесе жаттарды жымыруа салуды ылмысты затыны ерекшелік белгісіне бай-ланысты жеке рам ретінде бліп араан.

ылмысты кодексті 193-бабыны 1-тармаында ерекше тарихи, ылыми, кркемдік немесе мэдени жаынан ды заттар мен жаттарды жымыру, жымыруды жымыру тэсіліне арамастан осы ылмыс рамын райды деп белгіленген. Жымыруды осы тріні заты болып ерекше тарихи, ылыми, кркемдік немесе мэдени жаынан нды затгар мен жаттар танылады. Блара археологиялы азбалар нэтижесінде табылан ерекше затгар, кркемдік маызы ерекше заттар (картиналар, скульптуралы шыарма, эр трлі нэрселерден жасалан кркем бйымдар), кне кітаптар, сирек олжазбалар, ар-хивтер, сирек кездесетін коллекциялы байланыс маркалары, кне мэнеттер, ордендер, ылым немесе мэдениет шін аса нды жаттар жатады.

Заттар мен жатгарды ерекше тарихи, ылыми, кркемдік немесе мэдени жаынан ндылыы, оларды ашалай баасымен бірге тарихи, ылыми немесе мэдениет шін жэне бар немесе жоына байланысты сарапшылы орытындысы арылы аныталады.

ылмысты куьі бзушылы объективтік жаынан ерекше тарихи, ылыми, кркемдік немесе мэдени жаынан нды заттар мен кркаттарды талан-таража салу, талан-таражды тэсіліне (ашы, жабы, кш олдану арылы, алдау немесе сенімге иянат жасау) арамастан жзеге асырылады. Мндай эрекеттерді істеу рлы, алаяты, иеленіп кету немесе ысырап ету, тонау я болмаса арашылыпен жасалуы да ммкін.

ылмыстык кодексті 193-бабы ерекше лды заттарды мемлекеттік немесе оамды йымдарды, мекемелер мен кэсіпорындардан, сондай-а зады немесе засыз жолмен осы заттара иелік етуші азаматтардан талан-таража саланы шін ылмысты ды бзушылы шін жауаптылыты арастырып отыр.

Ерекше нды заттар мен жаттарды талан-таража салу сол заттара кінэлі адам толы иелік еткен уаыттан бастап аяталан деп саналады. арашылыта бл ылмысты ы бзушылы шабуьш жасаан сэтінен бастап аяталан деп есептеледі. Мндай ретте оны эрекеті осы 193-баппен косымша сараланбайды. Осы крсетілген ылмысты ды бзушылы рамын - рлы, тонау немесе арашылы нысандары арылы істеген 14-ке толан адам осы ылмысты ы бзушылыты субъектісі бо-лып танылады, ал талан-тараждан баса нысандармен осы кылмысты істеген жадайда -ылмысты ы бзушылыты субъектісі болып - 16-а толан азаматтар танылады.

Крсетілген ылмыс рамы субъективтік жаынан тікелей касааналыпен жэне пайдакнемдік масатпен жзеге асырылады.

ылмысты кодексті 193-бабыны 2-тармаында осы ылмыс рамыны мынадай ауырлататын трлері крсетілген:

а) адамдар тобы алдын ала сз байласып немесе йымдасан топ жасаса;

б) бірнеше рет жасалса;

Ал бапты 3-блігінде 1) ылмысты топ жасалса;

2) Жымыруа тскен ерекше нды заттарды немесе жаттарды жойылуына, бзылуына немесе Блінуіне экеп соуы болып табылады (К-ті 193-бабыны 4-блігі). Бл жерде ерекше лды заттар мен жаттарды жойылуы деп оны іске млдем жа-рамсыз болып алуы айтылады. Млдай ретте аталан нэрселерді тарихи, ылыми жэне мэдени ндылытары ткке т_рысыз болып алады да, з масатында пайдалануа жа-рамайды.

Ерекше ндьт заттар мен жаттарды бзылуы немесе Блінуі деп дрыс сатамаудан оларды тарихи, ылыми немесе мэдени лдылытарыны едэуір то-зуы, іске жарамдылыыны кемуі, оларды брыны алпына келтірмесе немесе айта демесе, тзетпесе пайдалануа жарамайтындыын айтамыз.

ылмысты топты тсінігі 31-бапты 31-тармашасында крсетілген.

§5. Талан-таражды белгілері жо, меншікке арсы пайдакнемдік ылмыстар

Жаа абылданан ылмысты кодексте талан-таражды белгілері жо, меншік-ке арсы пайдакнемдік ылмысты ы бзушылытарды ш трі крсетілген. орытып алушылы (194-бап); алдау немесе сенімге иянат жасау жолымен мліктік залал келтіру (195-бап); крінеу ылмысты жолмен табылан млікті иемдену немесе ткізу (196-бап).

Бап. орытып алу

1. орытып алушылы, яни кш олдану не бтенні млкін жою немесе Блдіру атерін тндіріп, сол сияты жбірленушіні немесе оны жаындарын масаралайтын мліметтерді не жариялануы жбірленушіні немесе оны жаындарыны мдделеріне елеулі зиян келтіруі ммкін взге де мліметтерді тарату атерін тндіріп бтенні млкін немесе млікке уыты беруді немесе мліктік сипаттагы баса да рекеттер ma-cay ды талап ету -

2. Мынадай:

1) кш олданып;

2) адамдар тобыны алдын ала сз байласуымен;

3) бірнеше рет жасалган орытып алушылы-

3. Мынадай:

1) жбірленушіні денсаулыгына ауыр зиян келтіріп;

2) ірі млшерде млік any масатында жасалган орытып алушылы -

4. Осы бапты бірінші, екінші немесе шінші бліктерінде кзделген іс-рекеттер, егер оларды:

1) ылмысты топ жасаса;

2) аса ірі млшерде жасалса, -

Занда оркытып алушылы, яни кш олдану не бтенні млкін жою немесе Блдіру атерін тндіріп, сол сияты жбірленушіні немесе оны жаындарын масаралайтын мэліметгерді не жариялануы жэбірленушіні немесе оны жаындарыны мдделеріне елеулі зиян келтіруі ммкін зге де мэліметтерді тарату атерін тндіріп бтенні млкін немесе млікке _ыты беруді немесе мліктік сипаттаы баса да эрекеттер жасауды талап ету - деп белгіленген.

орытып алушылыты тікелей объектісіне меншік атынастары ана емес, жэбірленушіні немесе оны жаындарыны ар-намысы жэне оларды жеке басыны бостандыы, денсаулыы жатады.

орытып алушылыты жэбірленушісі болып талап етіліп отырылан млік иелігін-де, кзетінде немесе меншігінде тран адам жэне оны жаындары танылады.

орытып алуды заты болып: млік, млікке -ы немесе корытушыны пайда-сына жэбірленушіні мліктік сипаттаы баса да іс-эрекеттерді істеуі жатады.

орытып алушылыты объективтік жаы екі трлі жеке эрекеттен - орыту арылы жэбірленушіден талап етіп отыран млікті немесе млікке ыты беруді не-месе кінэліні пайдасына мліктік сипаттаы баса да іс-рекеттерді істеуді талап етуден трады.

орытып алушылы рамындаы млікті тсінігіне кез келген озалатын немесе озалмайтын мліктер жатады. Кінлі адам орыту арылы осы млікті зіне беруді, яни з меншігіне ткізуді талап етеді.

Млікке ыты беруді талап ету дегеніміз орыту арылы жэбірленушіден млікті пайдалану, иемдену немесе билеу зыретіні бірін зіне беруді, сйтіп сол арылы мліктен белгілі бір дэрежеде пайда кру жатады (трын немесе трын жайа жатпай-тын рылысты тегін немесе зіне тиімді бааа беруді талап ету, сондай жадайда пай-далану шін клік немесе басадай байланыс ралдарын аысыз пайдалану, беруді тілеу т.б. эрекеттер).

Мліктік сипаттаы баса да эрекеттерді істеуге жбірленушіні орытып та-лап етушіні пайдасына белгілі бір задылык мэні бар іс-эрекеттерді істеуі, соны нэтижесінде кінэліні мліктік сипаттаы пайда табуы немесе материалды жауапкер-шіліктен лылуы жатады (орытып талап етушіні арызы жніндегі олхатты жою; оны арызын кешіру, сиет туралы олхатты жою, оны пайдасына белгілі бір жмыс атару жне т.б.).

оркытып алушылыта жэбірленушіні меншігіне жатпайтын млікті де талап етушілік орын алуы ммкін. Егер кінэлі адам талап етіліп отырылан млік жэбірленушіге тиесілі емес екенін біле тра соан арамастан оны корытып талап етсе, онда оны іс-эрекеті ылмысты кодексті 194-бабымен коса баса бтенні млкін талан-таража айдап салушы ретінде саралануы ммкін. ылмысты зада орытып алушылыты жзеге асыратын мынадай брыту тэсілдері крсетілген: 1) кш одцанумен орыту; 2) бтен млікті жою мен неме-се Блдірумен орыту, 3) жэбірленушіні немесе оны туыстарын масаралайтын мэліметтерді таратуымен де жэбірленушіні немесе оны жаындарыны мдцелеріне елеулі зиян келтіруі ммкін зге де мэліметтерді жариялау.

Кез келген орыту наты жэне жэбірленушіні пайымдарынша толы іске асатын-дай болуы ажет. Осы орытулар арылы кінэлі адам істейтін ьшмысын жеілдетіп, болашата бтенні млкіне иелік етуді немесе мліктен басадай пайда круді басты масат ттады. Кш олданып орытуа жэбір-ленушіге жеіл, орта ауырлытаы неме-се ауыр дене жараатын келтіремін деген орытулар жатады. Бтен млікті жоюмен не-месе Блдірумен орытуа эр трлі тэсілмен жэбіленушіні немесе оны туыстарыны меншігіндегі млікті рту, Блдіруге байланысты іс-эрекеттер жатады.

Масаралайтын мэліметтерді таратамын деп орытуа шінші жаа жэбірленуші немесе оны туыстары туралы олайсыз, шындыа жататын немесе жатпайтын, оларды адамгершілігіне, ар-намысына тиетін эр трлі ауесеттерді, деректерді жариялау арылы оларды мдделеріне елеулі зиян келтіру ммкіндіктері жатады.

орытып алушылы формальды ылмысты ы бзушылы рамына жататындытан, бтен млікті немесе млікке ыты беруді немесе басадай эрекеттерді істеуді талап еткен уаыттан бастап аяталан ылмысты ы бзушылы деп танылады.

Субъективтік жаынан орытып алушылы тек тікелей асааналыпен жзеге асы-рылады жэне пайдакнемдік масатты кздейді. Кінэлі адам бтенні млкіне ешандай ыы болмаса да орыту арылы млікті, млікке ыты немесе зіні пайдасына мліктік сипаттаы баса да эрекеттерді істеуді засыз талап етуін сезеді жэне осындай орытулар арылы жэбір-ленушіні зіні талаптарын орындауа мэжбрлеуді тілейді. Осы ылмысты ы бзушылыты рамы шін кінэлі адамны орытуды шын мэнінде жзеге асыратыныны немесе асырмайтыныны ешандай маызы жо.

орытып алушылыты субъектісі — 194-бапты 2, 3, 4-бліктері бойынша 14 жаса ал осы бапты 1-блігі бойынша 16-атолан адам.

орытып алушылыты ауырлататын трлері: 1) кш олдану; 2) адамдар тобыны алдын ала сз байласуы бойынша; 3) бірнеше рет жасалан орытып алу (194-бапты 2-тармаы) болып табылады. Осы ауырлататын трлердін соы екеуіні мазмлы рлыты (188-бап) ауырлататын осындай трлерімен сас.

орытып алуды ауырлататын трі кш олдану болып табылады. Осы ылмыс рамына тэн кш олдануа жэбірленушіге оны денсаулыына зиян келтірумен бай-ланысты емес (бостандыын шектеу, оларды хтап тру, болмашы трде денесіне ол тигізу), сондай-а олара жеіл немесе орта дэрежелі жараат келтірулер жатады.

орытып алушылыты аса ауырлататын трлері:

1) жэбірленушіні денсаулыына ауыр зиян келтіре отырып;

2) ірі млшерде млік алу масатында жасаан арашылы (194-бапты 3-тармаы). Бларды алдыысыны жэне соысыны тсініктері рлыты те ауырлататын тріндегі осындай белгілерді тсініктерімен мазмлы біртектес.

Осы бапты бірінші, екінші немесе шінші бліктерінде кзделген іс-эрекеттер, егер оларды:

1) ылмысты топ жасаса;

2) аса ірі млшерде жасалса, (К-ті 194-бабы, 4-блігі) осы ылмыс рамыны ерекше ауырлататын трі болып занда белгіленген.

Жэбірленушіні денсаулыына ауыр зардап келтіру деп орытып алушыны засыз талабын жзеге асыру шін ылмысты кодексті 106-бабында крсетілген ауыр дене жараатын келтіруі болып табылады. Егер осындай жарааттан адам лімі туындаса, онда кінэліні эрекеті (194-бапты 4-тармаы жэне 106-бапты 3-тармаы) ылмыстарды жиынтыы бойынша сараланады.

Аса ірі млшерде млік алу масатындаы орытып алушылыа кінэліні кем деген-де айлы орта крсеткіштен 500 есе асып тсетін млікті нын, немесе залал млшерін з пайдасына істеуін талап ету болып табылады. орытып алушылыты тонаудан жэне арашылытан ажырата білуді маызы ерекше. орытып алушылыты ылмысты кодексті 191, 192-баптарында крсетілген осы рамдардан ажыратылу негіздерін осы рамдара талдау жасаан кезде толы крсеткендіктен оны айталап жатпаймыз.