Бап. Оалту жне банкротты кезіндегі уыа сыйымсыз рекеттер

Кэсіпкерлік немесе баса да экономикалы ызмет кэсіпкерді зіне немесе несие берушілерге залал келтіру тэуекелімен тікелей байланысты зі кэсіпкерлік ызмеггі жзеге асыруа байланысты несие берушілерді талаптарын анааттандыра алмайтын жеке ксіпкер сот шешімі бойынша банкрот деп танылуы ммкін (Р АК-ні 27-бабы). Зады йымдарда осындай негіздермен банкрот деп танылады (Р АК-ні 52-57-бапта-ры). азастан Республикасыны 1997 жылы атарды 21-індегі «Банкротты туралы» Заы.

Жеке кэсіпкерді немесе занды тлаларды сотты банкрот деп тануыны негізі жэне тэртібі немесе оларды зін ерікті трде банкрот деп жария етуі, сондай-а банкрот болан зады тлаларды ызметін тотату мэселелері азастан Республикасыны «Банкротты туралы» арнаулы Заы арылы реттеледі.

Жеке кэсіпкерді немесе занды йымды сот шешімімен банкрот деп жариялау жэне оларды жабу, тарату процесінде кейбір адамдар эр трлі иянаттар мен засыз іс-эрекеттер жасап, азамата, йыма, мемлекетке ірі зиян келтіруі ммкін. Мндай ретте оларды іс-рекеті ылмысты ы бзушылы деп танылуы ммкін. Осыан орай ылмысты кодексті 237-бабында: Млікті немесе мліктік міндеттемелерді, млік, оны млшері, орналасан жері туралы мэліметтерді не млік туралы зге де апаратты жасыру, млікті згені иелігіне беру, млікті иеліктен шыару немесе жою, сол сияты бухгалтерлік жэне (немесе) есептік жаттаманы не экономикалы ызметін крсететін зге де жаттарды жасыру, жою, брмалау, егер Бл эрекеттерді рылтайшы (атысушы), лауазымды адам, завды тланы органдары, дара кэсіпкер, сол сияты борышкерді млкі мен істерін басару жніндегі кілеттіктер берілген адам оалту немесе банкротты кезінде немесе банкроттыты кнілгері біле отырып, жасаса жэне олар ірі залал келтірсе, банкротты жадайындаы засыз іс-эрекеттер деп танылады деп белгіленген.

ылмысты ы бзушылыты тікелей объектісі — банкротты жадайдаы несие берушілерді талаптарын анааттандыруды реттейтін оамды атынастар.

Объективтік жаынан ылмысты ды бзушылы мынадай іс-эрекеттер нысанын істеу арылы жзеге асырылады; 1) млікті немесе мліктік міндеттемелерді, млік, оны млшері, тран жері туралы мэлімет-терді, не млік туралы зге де апаратты жасыру; 2) млікті згені иелігіне беру; 3) млікті иеліктен шыару; 4) млікті жою; 5) экономикалы ызмет крініс табатын бухгалтерлік жэне зге де есеп жаттарын жасыру, жою, брмалау.

ылмысты наты жасалу нысандарына арап ылмысты кы бзушылыты заты — млік, мліктік міндеттеме, млік туралы мэліметтер, бухгалтерлік жэне зге де есеп жаттары болуы ммкін. Іс-эрекет белсенді эрекет кйінде (беру, иеліктен шыару, жою, брмалау) немесе рекетсіздік нысанда (мліктік міндеттемелерді немесе млік жніндегі зге де апаратты жасыру) арылы жасалады.

рылысы жаынан б_л ылмысты ы бзушылы материалды рама жата-ды. Осыан орай ылмысты зардабы - ірі зиян келтіру орын алуы шарт жэне де себепті байланысты анытау ажет.

Осы ылмысты ы бзушылы рамыны объективтік жаыны міндетгі бел-гісі — ылмысты ы б-зушылыты істелу жадайы болып табылады. Бл несие берушілерді талабын анааттандыра алмайтын банкротты немесе банкроттыты кн ілгері білу жадайында істелген рекет. ылмысты _ы бзушылы ірі зиян кел-тірілген уаыттан бастап аяталан деп танылады. Б_л зиян азаматтара, йымдара, мемлекетке келтірілуі ммкін. азастан Республикасыны Азаматты кодексіні 21 жэне 51 -баптарында несие берушілерді талаптарын анааттандыру тэртібі белгіленген, олара: 1) кэсіпкер немесе занды йымны азаматгарды міріне жэне денсаулыына кел-тірілген зиян шін, сондай-а алимент ндіріп алу жніндегі талаптарын анааттандыру жніндегі жауапкершілігі; 2) ебек шарты бойынша жмыс істейтін адамдарды ебегіне аы тлеу жэне авторлык шарттар бойынша сыйаы тлеу; 3) бюджетке немесе бюджет-тен тыс орлара міндетті тлемдер жніндегі мемлекетке берешек; 4) несие берушілер жатады.

Зиян осы жоарыда крсетілген кез келген адама, сондай-а міндетті тлемдерді алмаан жадайда немесе несие беруші болып табылан ретте мемлекетке де келтірілуі ммкін.

Субъективтік жаынан ылмысты ы бзушылы асааналыты екі трімен (тікелей немесе жанама) жзеге асырылады. Кінэлі адам млікті немесе мліктік міндет-темелерді, млік, оны млшері, тран жері туралы мэліметтерді не млік туралы зге де апаратты жасыранын, млікті згені иелігіне беретінін, оны иеліктен шыаратынын немесе жоятыны, сондай-а экономикалы ызмет крініс табатын бухгалтерлік жэне зге де есеп жаттарын жасыранын, жойанын, брмалаанын сезеді, одан ірі зиян ке-летінін кні брын біледі жэне оны болуын тілейді (тікелей асааналы) немесе оан саналы трде жол береді не оан немрайды арайды (жанама асааналы).

ылмысты ды бзушылыты субъектісі - арнаулы, ол йымны басшысы неме-се меншік иесі, не жеке кэсіпкер.

ылмысты кодексті 237-бабыны 2-тармаында осы ылмыс _рамыны ауырла-татын трі крсетілген. Ол зіні шын мнінде дэрменсіздігін (банкроттыын) білетін рылтайшы (атысушы), лауазымды адам, зады тланы органдары, дара кэсіпкер, сол сияты дэрменсіз борышкерді млкі мен істерін басару жніндегі кілеттіктер берілген адам банкротты рсімі немесе оалту рэсімі кезінде баса кредиторлара крінеу залал келтіре отырып, жекелеген кредиторларды мліктік талаптарын ыа сыйымсыз анааттандыруы, егер Бл іс-эрекет ірі залал келтірсе - келтіре отырып анааттандыруы болып табылады. Б_л жерде кінэлі адам Азаматты кодексті арнайы баптарыны талап-тарын бзу арылы несие берушілерді талабын анааттандыруды зады белгіленген кезегін рескел бзады, сйтіп жекелеген несие берушілерге артышылы жасай оты-рып, баса несие берушілерге ірі млшерде зиян келтіреді.

ылмысты ы бзушылы тікелей асааналыпен істеледі. йткені _йым бас-шысы немесе меншік иесі жекелеген несие берушілерді талабын засыз анааттандыра отырып, баса несие берушілерге мліктік залал келтіретінін сезеді жэне сол зардапты болуын тілейді (тікелей асааналы) немесе соан саналы трде жол береді немесе бан немрайды арайды (жанама асааналы).

ылмысты ы бзушылыты субъектісі - йым басшысы, не меншік иесі неме-се жеке кэсіпкер.

238-бап. дейі банкротты

дейі банкротты, ягни жеке мдделері немесе зге адамдарды мудделері шін урылтайшыны (атысушыны), лауазымды адамны, коммерциялы немесе зге де йымда басару функцияларын орындайтын адамны, зады адам органдарыны, сол сияты дара ксіпкерді рекеттері (рекетсіздігі) нтижесінде жасалган, ірі залала не- месе зге де ауыр зардаптара кеп соан, тлем абілетсіздігін асаана жасауы немесе лайтуы -

ылмысты кодексті 238-бабында: дейі банкротты, яни жеке мдделері немесе зге адамдарды мдделері шін рылтайшыны (атысушыны), лауазымды адамны, коммерциялы немесе зге де йымда басару функцияларын орындайтын адамны, зады адам органдарыны, сол сияты дара кэсіпкерді эрекеттері (эрекетсіздігі) нэтижесінде жасалан, ірі залала немесе зге де ауыр зардаптара экеп соан, тлем абілетсіздігін асаана жасауы немесе лайтуы — деп тсінік берілген.

ылмысты тікелей объектісі, К-ті 237-бабында крсетілген ьшмысты ы бзушылы рамыны объектісімен бірдей.

Объективтік жаынан крсетілген ылмыс рамы: 1) ылмысты эрекет кйінде; 2) ірі залал немесе зге де ауыр зардаптар келтіру арылы жэне 3) іс-эрекет пен зардапты арасындаы себепті байланыс арылы сипатталады. ылмысты ы бзушылы эрекет эдейі банкротты жадайында жасалады. дейі банкротты дегеніміз асаана тлем абілетсіздігін жасау немесе лайту (зиянды ммілелер жасау, бухгалтерлік есеп-ті шатыстыру, аша аражатын йым мддесінен тысары жадайлара жмсау) болып табылады.

дейі банкроттытан келген ірі залала - несие берушілерді, акциз иелеріні, баса да контрагентті экономикалы, аржы жадайын елеулі трде кйзелту эрекеттері, ал зге де ауыр зардаптара эдейі банкроттыты эсерінен кптеген ызметкерлерді ж_мыссыз алуы, маызды мемлекеттік немесе оамды шараларды іске аспай алуы, несие берушіні ауыр кйзеліске, ауруа шалдыуы т.б. жатады.

дейі банкроттытаы келтірілген зардап пен істелген іс-эрекетті арасында се-бепті байланыс болуы шарт. ылмысты ык бзушылык рамы - материалды. ылмысты кьтк бзушылы зада крсетілген ірі зиян немесе зге де ауыр зардаптар орын алан жадайда аяталан деп табылады.

ылмысты _ы бзушылы субъективтік жаынан тікелей немесе жанама асааналыпен жзеге асырылады. Кінэлі адам эдейі тлем абілетсіздігін жасаанын немесе лайтанын біледі жэне одан ірі залал немесе зге де ауыр зардаптар болатынын біледі жэне соны болуын тілейді (тікелей асааналы) немесе соан саналы трде жол береді не бан немрайды арайды (жанама асааналык).

Осы ылмысты ык бзушылы рамыны субъективтік жаыны міндетті белгісі - ылмысты ык бзушылы ниет болып табылады. Осы рамны диспо-зициясында эдейі банк^отты-коммерциялы йым басшысыны, меншік иесіні, жеке кэсіпкерді жеке мддесі немесе зге адамдарды мддесі шін жзеге асырылатындыы крсетілген. Мндай мдделілік — мліктік немесе мліктік емес болуы ммкін. Кінэлі адам жеке баю, басадан кек алу немесе оама жат мазмлдаы ниеттерді басшылыа алуы ытимал.

ылмысты _ы бзушылыты субъектісі - арнаулы: коммерциялы _йым басшы-сы немесе меншік иесі, жеке кэсіпкер.