Бап. Суларды ластау, оыстау немесе сару
1. Жербеті немесе жерасты суларын, мздытарды, ауыз сумей жабдытау кздерін ластау, оыстау, сару не оларды табиги асиеттерін зге де згерту, егер бул оршаган ортага айтарпытай запал келтіруге акеп соса немесе кеп соуы ммкін болса немесе адамны денсаулыгына зиян келтірсе -
2. оршаган ортага ірі залал келтірген не келтіру атерін тугызган, сол сияты ерекше оргалатын табии ауматарда не ттенше экологиялы ахуал ауматарында жасалган дал сол іс-рекеттер -
3. Осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген, оршаан ортага аса ірі залал келтіруге не адам ліміне не адамдарды жаппай сыраттануына кеп соан іс-рекеттер -
Суларды ластау, бітеу жэне сарыаны шін ылмысты ы бзушылы шін жауаптылы белгілеуді масаты су пайдалану ережелерін сатауды амтамасыз ету, суды табии асиеттерін сатауды, тіршілік етушілерді кллісіне судан болатын зиян-ды тойтару болып табылады.
ылмысты ы бзушылыты объектісі суларды пайдалану жэне су объектілерін орау саласындаы атынастар.
ылмысты ы бзушылыты заты жер беті немесе жер асты сулары, мздытар, ауыз сумен жабдытау кздері болады.
Суды орау ережелері кптеген за жэне басадай нормативтік-ыты актілер-де: азастан Республикасыны су кодексінде, оршаан табии ортаны орау тура-лы зада, суды ластаудан орау туралы ережелерді жэне таы басадай нормативтік-ыты актілерде крсетілген.
Осы ылмысты объективтік жаы: а) жер беті немесе жер асты суларын, мздытарды, ауыз сумен жабдытау кздерін ластау, бітеу, сару не оларды табии асиеттерін зге де згерту; б) осы эрекеттер жануарлар немесе сімдіктер дниесіне, балы орына, ор-ман немесе ауыл шаруашылыына айтарлытай залал келтіруге экеп соса; в) іс-эрекет пен зардапты арасындаы себепті байланысты болуы арылы сипатталады.
Зиянды заттарды осылуы салдарынан пайда болан суды физикалы, химиялы немесе биологиялы сипатыны згеруі суды ластануы деп танылады, осыны салдарынан су коммуналды, неркэсіптік, ауыл шаруашылы, балы шаруашылыы жэне баса масаттара дрыс пайдалану шін жарамсыз болып алады. Суды ластануы белгілен-ген тэртіп бойынша суды сынап кру жолымен аныталады. ндірістік жэне трмысты атты алдытар мен оыстарды суа тасталуы суды бітелуі деп танылады, осыны салдарынан су объектісіні гидрологиялы жайы нашарлайды жэне суды пайдалануа кедергі келеді.
Жер асты жэне жер сті суларыны запас коры, саласы кеміп, пайдалануа жарамсыз болуын су объектілеріні сарылуы деп білеміз.
Су объектілеріні сарылуы зендерді, клдерді, бгеттерді, жер сті, жер асты суларыны жэне баса су объектілеріні біралыпты су режимін сатаудан, суды пайда-ланатын субъектілерді су объектілеріні сарылуын болызбау жніндегі міндеттерін орындаудан, жер асты суларын сарылудан орау шараларыны д_рыс жргізілмегенінен пайда болады.
Жарылыс, рылыс, баса жмыстарды тікелей су объектілеріне немесе оан жаын жерлерде жзеге асыруды эсерінен суды рамыны зиянды згеруі суды табии асиеттерін езге де згертулер деп айтамыз.
ылмысты кы бзушылыты объективтік жаыны міндетгі белгісі - занда крсетілген зардаптарды - жануарлар немесе сімдіктер дниесіне, балы орына, ор-ман немесе ауыл шаруашылыына айтарлытай залал келтіруді болуы болып табылады. Яни ылмыс рамы материалды. Егістікті апата шырауы: мал жайылымыны жарамсыз кйге келуі ауыл шаруашылыына келтірілген елеулі зияна жатады.
Жабайы адарды, хтарды суіні сиреуі, ааштарды, ормандаы барлы сімдіктерді урауы жануарлар немесе сімдіктер дниесіне келтірілген елеулі зиян болып табылады.
Балытарды ауруа, лім-жітімге шырауы, тым шашпауы жэне таы баса зиянды зардаптарды орын алуы балы орына келтірілген елеулі зиян болып табылады.
Зада крсетілген іс-эрекеттер мен зардаптарды арасында себепті байланыс болуы шарт.
ылмысты -ы б-зушылыты занда крсетілген балама зардаптарды біреуіні орын алан уаытынан бастап аяталан деп танылады.
Субъективтік жаынан ылмысты -ы бзушылыты асааналыпен де, абайсыздыпен де істеледі.
ылмысты ы бзушылыты субъектісі - жалпы, 16-а толан кез келген адам.
ылмысты кодексті 328-бабыны 2-тармаында осы рамны ауырлататын трі — оршаан ортада ірі залал келтірген не келтіру атерін туызан, сол сияты ерекше оралатын табии ауматарда не ттенше экологиялы жадай аумаында жасалан дэл сол эрекеттер шін жауаптылы белгіленген.
Ерекше оралатьш табии ауматара - азастан Республикасыны «Ерекше оралатын табии ауматар туралы» 1997 жылы 15 шілдедегі заына сйкес мем-лекеттік табии орытар; мемлекеттік лтты табии парктер; мемлекеттік табии парктер; мемлекеттік табиат ескерткіштері; мемлекеттік оры ірлері; мемлекет-тік табии заказниктер; мемлекеттік экологиялы парктер; мемлекеттік ботаникалы батар; мемлекеттік дендрологиялы парктер; ерекше мемлекеттік маызы бар немесе ылыми жаынан ерекше лды су оймалары; халыкаралы маызы бар сулы-батпаты алаптар; жер ойнауыны экологиялы, ылыми, мэдени жэне зге де жаынан ерекше лды учаскелері жатады.
Ттенше экологиялы жадай аумаыны тсінігіне ылмысты кодексті 326-бабы-на талдау жасаанда тоталып ткенбіз.
К-ті 328-бабыны 2-тармаында сз болып отыран - ерекше оралатын табии аума жне ттенше экологиялы жадай аумаы ылмысты істелетін орны. Заа сэйкес Бл жерлерде жасалан крама ауіпті іс-эрекет ылмысты зардабыны болан, болмаанына арамастан ылмысты ккьі бзушылы болып табылады.
ылмысты кодексті 328-бабыны 3-тармаында осы ылмысты аса ауырлататын трі - осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген эрекеттер оршаан ортаа аса ірі залал келтіруге не адам ліміне не адамдарды жаппай сыраттануына экеп сокканы шін жауаптылык белгіленген.
Бап. Атмосфераны ластау
1. Экологиялы талаптарды бузу салдарынан атмосфералы ауаны ластау немесе оны табиги асиеттерін зге де згерту, егер бл іс-рекет оршаган ортага ірі запал келтіруге кеп соса немесе адамны денсаулыгына зиян келтірсе-
2. оршаган ортага аса ірі запал келтіруге не адам ліміне не адамдарды жаппай сыраттануына кеп соан дал сол іс-рекет -
ылмысты ы б-зушылыты тікелей объектісі — атмосфералы ауаны кррауа байланысты оамды атынастар.
ылмысты -ы бзушылыты заты - табии ортаны элементі атмосфералы ауа.
Объективтік жаынан ылмыс: а) атмосфераа ластайтын заттар шыару ережелерін немесе ондырыларды, имараттарды жэне зге де объектілерді пайдалану ережелерін Блу; б) бл эрекеттер ауаны табии асиеттеріні ластануына немесе зге де згеруіне экеп соу; в) Бларды арасындаы себепті байланыстар арылы сипатталады.
Атмосфераа ластанатын заттар шыару ережелерін немесе ондырыларды, имараттарды жэне арнайы зге де объектілерді пайдалану ережелерін бзуа азастан Республикасыны «Атмосфералы ауаны орау» жэне «оршаан табии ортаны орау туралы» Зандарында крсетілген талаптарды бзан, лас заттарды атмосфераа шыаруды болызбау, лас заттарды шыаруды азайту жніндегі шараларды жргізбеу, лас заттарды тазалау жэне оларды баылау шараларын жзеге асырмау, ондырыларды, имараттарды немесе зге де объектілерді пайдалану кезінде зиянды физикалы ыпал ету шегіні белгіленген нормативтерін сатамау, зиянды ауаны жоятын фильтрлі ондырыларды, баылау-лшеу приборларын пайдаланбай жмыс істеу сияты эрекеттер жатады.
ылмысты объективтік жаыны ажетті белгісі — ауаны табии асиеттеріні ластануына жэне зге де згеруіне экеліп соу (мысалы, жылу радиациясыны зиянды эсерлері, атмосфералы ауаны физикалы, химияльщ крамы бзылып, ол адамдарды мірі мен денсаулыгына, жануарлар мен сімдіктер дниесіне ірі залал келтіру атерін туызуы) болып табылады. Іс-эрекет пен зардапты арасында себепті байланыс болуы ажет. ылмыс к_рамы материалды.
ылмысты к-кы бзушылы субъективтік жаынан асааналыпен немесе абайсыздыпен істеледі.
ылмысты ы бзушылыты субъектісі-лауазымды немесе жай адам. оршаан ортаа аса ірі задал келтіру не адам ліміне не адамдарды жаппай сыраттануына экеп соан рекеттер (329-бапты 2-тармаы) осы ылмысты ауырлататын трі болып та-былады.