Бап. Балы орларын орау аидаларын бзу
Кпірлер, бгетшелер сапу, жарылыс немесе зге де жмыстарды жзеге асыру, су жинагыш урылыстарды немесе су айдаыш механизмдерді пайдалану кезінде балы орларын оргау агидаларын бзу, егер бл іс-рекет балытарды немесе баса да су жануарларыны жаппай ырылуына кеп соса немесе кеп соуы ммкін болса -
рбір азаматты міндеті — табии ресурстарды, оны байлыын орау. Балы орларын орауда сондай азаматты міндетке жатады. Осы трыдаы ылмысты объ-ектісі табии жадайда мекендейтін суды тірі жануарларын орау жніндегі оамды атынастар. ылмысты заты — су жануарлары.
Кпірлер, бгетшелер салу, жарылыс немесе зге де жмыстарды жзеге асыру, су жинаыш рылыстарды немесе су айдаыш механизмдерді пайдалану кезінде балы орларын орау аидаларын бзу, егер бл іс-рекет балытарды немесе баса да су жануарларыны жаппай ырылуына кеп соса немесе экеп соуы ммкін болан рет-терде деп заца крсетілген. ылмыс рамы материалды, заны диспозициясын-да крсетілген іс-эрекеттерді біреуін істеу, егер одан балытарды немесе зге де су жануарларыны жаппай ырылуына кеп сокдан немесе экеп соуы ммкін жадайлар орын алса ылмыс аяталан деп саналады.
ылмыс субъективтік жаынан абайсыздыпен де, асааналыкпен де істелуі ммкін. ылмыс субъектісі - балы орларын орау аидаларын бзан 16-а толан, есі дрыс адам.
337-бап. Засыз ашылы
1. Жарылгыш урылгыларды немесе жануарларды жаппай ырып-жоятын зге де ралдарды олданып, сол сияты авиа-, авто-, мотоклік ралдарын, оны ішінде арда жретін техниканы не шагын клемді кемелерді олданып засыз а аулау -
2. Бірнеше рет жасалан дл сол іс-рекет -
3. Осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген, айтарлытай запал кел-тіре отырып жасалган іс-рекеттер -
4. Осы бапты бірінші, екінші немесе шінші бліктерінде кзделген:
1) ерекше оралатын табиги ауматарда немесе ттенше экологиялы ажуал ауматарында;
2) жануарларды сирек кездесетін жне рып кету аупі тнген трлеріне, сондай-а пайдалануга тыйым салынган жануарларга атысты;
3) адам зіні ызмет бабын пайдалана отырып;
4) ірі залал келтіре отырып жасалган іс-рекеттер -
5. Осы бапты бірінші, екінші, шінші немесе тртінші бліктерінде кзделген:
1) ылмысты топ жасаган;
2) аса ірі запал келтіре отырып жасалган іс-рекеттер -
ылмысты ы бзушылыты объектісі - жануарлар дниесін орау жэне тиімді пайдалану жніндегі оамды атынастар.
азастан Республикасында ашылыкты задылыы мына жаттармен азастан Республикасыны «Жануарлар дниесін орау жэне пайдалану туралы» Заымен; азастан Республикасындаы ашылы жэне ашылы шаруашылытар жніндегі Ере-жемен, баскадай нормативтік-ыты актілермен, арнаулы нсаулармен реттеледі.
ылмысты кы бзушылыты заты - табии бостанды жадайында мекендейтін жануарлар днесі болып табылады.
ылмысты ы бзушылы объективтік жаынан засыз ашылы рекетін жасау арылы крініс табады.
ылмысты кодексті 337-бабына сэйкес:
Жарылыш рылыларды немесе жануарларды жаппай ырып-жоятын зге де ралдарды колданып, сол сияты авиа-, авто-, мотоклік ралдарын, оны ішінде арда жретін техниканы не шаын клемді кемелерді олданып засыз а аулау - засыз ашылы деп саналады.
Засыз ашылы арылы алынан жануарлар дниесіні ны арнаулы зада бел-гіленген кесімді баа арылы аныталады.
Механикалы ралдара - мотоциклдер, автокліктер, здігінен озалатын жол, арда жретін техникалар рылыс, ауылшаруашылык машиналары, моторлы айы, катер, ал эуе клігіне — кез келген трдегі жэне баыттаы ттту аппараттары жатады.
Ашылыта олдануа тыйым салынан арулар мен эдістерді тізбегі ашылы ере-желері туралы нормативтік актілерде крсетілген.
Ацарды ырып-жоюды зге эдістеріне — улы химикаттарды олдану немесе рт ою, баса да ауіпті тэсілдер олданулар жатады.
Аулауа тыйым салынан стар мен адарды тізімі азастан Республикасыны ар-наулы нормативтік актілерінде крсетілген. Оларды тізімі азастан Республикасыны ызыл кітабына енгізілген.
ылмысты кодексті 337-бабыны 1 -тармаыны тармакшасында крсетілген рам формальды рама жатады.
ылмысты ы б_зушылы субъективтік жаынан тікелей асааналыпен істе-леді.
ылмысты ы бзушылы субъектісі -16-а толан адам. ылмысты кодексті 337-бабыны 2-тармаында осы ылмысты ауіптірек трі; бірнеше рет жасалан дэл осы іс-эрекет шін ылмысты жауаптылы крсетілген.
Ал, осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген, айтарлытай залал келтіре отырып жасалан іс-эрекеттер - ылмысты аса ауырлататын тріне (К-ті 377-бабы 3-тармаы) жатады.
ылмыс жасаан кезде азастан Республикасыны задарында белгіленген бір жз айлы крсеткіштен асатын млшердегі залал - айтарлытай залал деп танылады (К-ті 3-бабы 2-тармаы)
Осы бапты бірінші, екінші немесе шінші бліктерінде кзделген:
1) ерекше оралатын табии ауматарда немесе ттенше экологиялы ахуал ауматарында;
2) жануарларды сирек кездесетін жэне рып кету аупі тнген трлеріне, сондай-а пайдалануа тыйым салынан жануарлара атысты;
3) адам езіні ызмет бабын пайдалана отырып;
4) ірі залал келтіре отырып жасалан іс-эрекеттер шін ылмысты жауаптылы К-ті 377-бабыны 4-тармаында белгіленген.
Млдаы ірі залалды тсінігі К-ті 3-бабыны 38-тармаында крсетілген. 5. Осы бапты бірінші, екінші, шінші немесе тртінші бліктерінде кзделген:
1) ылмысты топ жасаан;
2) аса ірі залал келтіре отырып жасалан іс-эрекеттер - ылмысты ерекше ауырлататын трі болып табылады (К-ті 372-бабы 5-тармаы).
Аса ірі залалды анытамасы - К-ті 3-бабында - оршаан ортаны жэне табии ресурстарды алпына келтіру шін ажетті шыындарды жиырма мы айлы есептік крсеткітен асатын млшердегі лды крінісі деп белгіленген (3-тармашасы).
Егер засыз ашылы, су жануарлары мен сімдіктерін олжалау засыз жолмен алынан, дайындалан немесе саталан атылатын аруды (тегіс ылы ашылы арудан баска), эскери ару жарактар немесе жарылыш заттар пайдаланылып жасалса, онда кінэліні рекеті экологиялы ьшмыстар жасааны жэне атылатын аруды, эскери ару-жаратарды засыз жолмен аланы, сатааны, тасымалдааны шін жауаптылы кздейтін (К-ті 251-бабы) баптар жиынтыы бойынша саралауа жатады. (Р Жоары Сотыны «Соттарды кейбір экологиялы ылмыстар шін жауаптылык жніндегі занаманы олдануы туралы» 2004 жылы 18 маусымдаы №1 нормативтік аулысыны 12-тармаы).