Бап. Задьі ксіпкерлік ызметке кедергі жасау

1. Дара ксіпкерді немесе уйымды-уыты нысанына немесе меншік нысанына арамастан коммерциялыйымны уытары мен зады мдделерін шектеу, сол сияты дара ксіпкерді немесе коммерциялы уйымны дербестігін шектеуне ызметіне згедей трде засыз араласу, егер бул іс-рекеттерді мемлекеттік функцияларды орындауга уакілеттік берілген адам не оган теестірілген адам здеріні ызметтік кілеттіктерін зі немесе баса адамдар немесе уйымдар шін пайда мен артышылытар алу не баса адамдара немесе уйымдарга зиян келтіру масатында ызмет мдделеріне айшы пай-даланып жасаса, егер бул азаматтарды немесе уйымдарды ытары мен зады мдделеріне не огамны немесе мемлекетті замен оргалатын мдделеріне елеулі зиян келтіруге кеп соса-

2. Мынадай:

Лауазымды адам;

2) алдын ала сз байпасу арылы адамдар тобы жасаан;

3) ірі млшерде жасалган дл сол іс-рекеттер -

3. Осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген:

1) жауапты мемлекеттік лауазымды атаратын адам жасаган;

2) аса ірі млшерде жасалган;

3) ылмысты топ жасаган не ылмысты топты мддесіне орай жасалган іс-рекеттер -

Дара кэсіпкерді немесе _йымды-_ыты нысандарына немесе меншік нысан-дарына арай, жеке кэсіпкерді немесе коммерциялы йымны ытары мен зады мдделерін шектеу, сондай-а жеке кэсіпкер мен коммерциялы йымны дербестігін шектеу не оны ызметіне зге де засыз араласу, егер осы эрекеттерді лауазымды адам зіні ызмет бабын пайдаланып жасаса, сол сияты зады кшіне енген сот актісін бза отырып немесе лкен залал келтіріп жасалса, зады кэсіпкерлік ызметке кедергі жасау болып табылады (К-ті 365-бабы).

азастан Республикасыны Конституциясы эркімні кэсіпкерлік ызмет еркіндігіне, з млкін кез келген занды кэсіпкерлік ызмет шін еркін пайдалану _ыына кепіл-дік берген (26-бапты 4-тармаы). азастан Республикасыны Азаматты кодексіні 10-бабына сэйкес кэсіпкерлік-меншік трлеріне арамастан, азаматтар мен зады тлаларды тауарлара (жмыска, ызметке) сранымды анааттандыру арылы пайда немесе жеке табыс табуа баытталан, жеке меншікке (жеке кэсіпкерлік) не мемлекет-тік кэсіпорынды шаруашылы басару ыына (мемлекеттік ксіпкерлік) негізделген ынталы ызметі. Кэсіпкерлік ызмет кэсіпкерді атынан, оны тэуекел етуімен жэне мліктік жауапкершілігімен жзеге асырылады. Мемлекет кэсіпкерлік ызмет еркін-дігіне кепілдік береді жэне оны корау мен олдауды амтамасыз етеді. Заа сэйкес эрбір азамат лицензия берілетін кьізмет трлерінен баса кэсіпкерлік ызметті кімні де болсын рсатын алмай-а, жеке кэсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеуден ткізген со жзеге асыруа ылы. Шаруа (фермер) ожалыы да кэсіпкерлік ызметпен зады тла болып табылмай-а, шаруа (фермер) ожалыын мемлекеттік тіркеуден ткізген со жзеге асырады. Зады тлалар заца белгіленген тртіпке сэйкес ділет министр-лігі органдарында мемлекеттік тіркеуден тіп, кэсіпкерлік кызметпен айналысады. азастан Республикасыны 2007 жылы 11 атардаы «Лицензиялау туралы» Зацына сэйкес кейбір кэсіпкерлік ызмет трімен айналысу шін жеке немесе зады тлалар (_йымды-_кытык нысанына арамастан) арнаулы рсат-лицензия алулары ажет. Лицензия - жеке немесе зады тлалара белгілі бір мерзімге, ызметті белгілі бір трімен айналысуа жэне оны жзеге асыруды шарттарын белгілейтін ресми кркат болып табьшады. азастан Республикасындаы шетелдік азаматтар кэсіпкерлік ызметпен айналысу шін азастан Республикасыны 1994 жылы 27 желтосандаы «Шетелдік инвестициялар туралы» Зацына сэйкес тіркеуден теді. Осы ылмысты объектісі болып кэсіпкерлерді мддесін орайтын оамды атынастара ол сгу танылады. Ондай

оамды атынастар тізбегі азакстан Республикасыны «Жеке кэсіпкерлік туралы» 1997 жылы 6 маусымдаы арнайы Заында крсетілген.

Объективтік жаынан ылмыс мына тмендегі бірнеше балама эрекеттер арьшы си-патталады:

а) дара кэсіпкерлік немесе йымдык-к-ыкты нысандарына немесе меншік нысан-дарына арай жеке кэсіпкерді немесе коммерциялык _йымны кытары мен зады мдделерін шектеу; б) жеке кэсіпкер мен коммерциялы йымны дербестігін шектеу, не оны ызметіне зге де засыз араласу; в) сол сияты занды кшіне енген сот актісін бза отырып жасалан осы ылмыс; г) немесе лкен залал келтіріле отырылып жасалан осы эрекеттер.

Дара кэсіпкерлік немесе _йымды-_ыкты нысандарына немесе меншік нысандарына арай жеке кэсіпкерді немесе коммерциялы йымны к-ытары мен занды мдделерін шектеуге - занда белгіленген кэсіпкерлік ызметті трін тадап алуа ке-дергі жасау; кэсіпкерлік кьізметті трімен айналысуа субъектілерді те кыын бзу, жеке немесе коммерциялык йымдарды кэсіпкерлік ызметін ашы немесе кемескі трде тіркеуден жалтару, кэсіпкерлік ызметпен айналысуа лицензия беруден негізсіз бас тарту немесе лицензия беруден ашык жалтару; жеке немесе коммерциялык йымдарды кэсіпкерлік ызметін экономикалык, ылыми-техникалы немесе кыты жаынан негізсіз колдамау, азаматтарды, занды тлаларды, мемлекеттік басару органдарыны занды ксіпкерлік ызметке кедергі жасауына байланысты эрекеттеріне сота шаымдану ммкіндігін шектеу немесе одан айыру т.б. эрекеттер жатады. Жеке ксіпкер мен коммерциялы йымны дербестігін шектеуге не оны ызметіне зге де засыз араласуа - ндірістік бадарламаларды з бетімен жасау ммкіндіктеріне кедергі ою; з німдеріне тлынушылар мен ткізушілерді срыптап алуды, оларды баасын дербес белгілеуді шектеу; жеке немесе зады тлаларды млкін, мліктік ыын, интеллектуалды меншік объектілерін, аржысын келісімшарт негізінде пайдалануа тар-туды тежеу; сырты экономикалык ызметті жзеге асыруа негізсіз араласу эрекеттері жатады.

Зады кшіне енген сот актісін б_за отырып, зады кэсіпкерлік ызметке кедергі жасауа - жеке немесе коммерциялы _йымдарды зады кэсіпкерлік ызметіне кедер-гі жасалуына байланысты (Мысалы, мемлекеттік тіркеуден ткізбеу, засыз лицензия бермеу, эр трлі кедергілер келтіру т.б.) кэсіпкерлерді сота шаымдануы негізінде аныталып, сот кжатында крсетілген, зады кшіне енген талаптарды бзу эрекеттері жатады.

Ірі залал келтіріле отырылып жасалан занды кэсіпкерлік ызметке кедергі жасауа азамата айлы есептік крсеткіштен жз есе асатын сомада келтірілген зиян, не йым мен мемлекетке ылмыс жасалан сэтке азастан Республикасыны задарында бел-гіленген айлы есептік крсеткіштен бес жз есе асатын сомада келтірілген зиян жатады (189-бапты ескертуі). зіні зандылы рылысына арай талдап отырылан кылмыс рамы формальды-материалды рама жатады. ылмыс 189-бапты диспозиция-сында крсетілген балама эрекеттерді біреуі жасалса аяталан деп саналады.

Субъективтік жаынан кылмыс тікелей асааналы арылы істеледі. Кінэлі адам зіні іс-эрекеті аркылы засыз ксіпкерлік ызметке кедергі жасаанын сезеді, біледі жэне соны тілейді.

ылмысты субъектісі - арнаулы субъект, кэсіпкерлік ызметті тіркейтін, лицензия беретін мемлекеттік органдарды лауазымды адамдары.

К-ті 365-быбыны 2, 3-тарматарында берілген:

1) лауазымды адам;

2) алдын ала сз байласу арылы адамдар тобы жасаан;

3) ірі млшерде жасалан дэл сол іс-эрекеттер - (365-бап 2-блігі) осы рамны ауырлататын тріне,

Ал осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген:

1) жауапты мемлекеттік лауазымды атаратын адам жасаан;

2) аса ірі млшерде жасалан;

3) ылмысты топ жасаан не ылмысты топты мддесіне орай жасалан іс-эрекеттер - (365-бап 3-тармаы) ылмыс рамыны аса ауырлататын трі болып табы-лады.

Бап. Пара алу

1. Мемлекеттік функцияларды орындауга укілеттік берілген адамны не оган теестірілген адамны немесе жауапты мемлекеттік лауазымды атаратын адамны не лауазымды адамны, сол сияты шет мемлекетті немесе халыаралы уйымны лауазымды адамыны пара берушіні немесе оны кілі болган адамдарды пайдасы-на жасаган рекеттері (эрекетсіздігі) шін, егер мундай эрекеттер (рекетсіздік) осы адамны ызметтік кілеттіктеріне кіретін болса не ол лауазымды жагдайына байла-нысты осындай рекеттерге (рекетсіздікке) ыпал жасай алатын болса, сол сияты жалпы аморлыгы немесе жол берушілігі шін зіне немесе баса адамдарга аша, баалы агаздар, зге млік, млікке уы немесе млік сипатындагы пайда трінде жеке зі немесе делдал арылы пара алуы -

2. Айтарлытай млшерде жасалган дл сол іс-рекет, сол сияты засыз рекеттері (рекетсіздігі) шін пара алу -

3. Осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген іс-эрекеттер, егер олар:

1) орытып алужолымен;

2) адамдар тобыны алдын ала сз байласуымен;

3) ірі млшерде;

4) бірнеше рет жасалса -

4. Осы бапты бірінші, екінші немесе шінші бліктерінде кзделген іс-рекеттер, егер оларды ылмысты топ жасаса, сол сияты аса ірі млшерде жасалса -

Ескерту.

Егер сыйлыты уны екі айлы есептік крсеткіштен аспаса, осы бапты бірінші блігінде крсетілген адамны бірінші рет сыйлы трінде млікті, млікке ыты немесе зге де мліктік пайданы алуы бурын жасалан зады рекеттері (рекетсіздігі) шін алдын ала уадаласты болмаан кезде маызы аз болуына байланысты ылмыс болып табылмай-ды жне тртіптік немесе кімшілік тртіппен удаланады.

К-ті 365-быбыны 2, 3-тарматарында берілген:

1) лауазымды адам;

2) алдын ала сз байласу арылы адамдар тобы жасаан;

3) ірі млшерде жасалан дэл сол іс-эрекеттер - (365-бап 2-блігі) осы рамны ауырлататын тріне,

Ал осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген:

1) жауапты мемлекеттік лауазымды атаратын адам жасаан;

2) аса ірі млшерде жасалан;

Бап. Пара алу

1.Мемлекеттік функцияларды орындауга укілеттік берілген адамны не оган теестірілген адамны немесе жауапты мемлекеттік лауазымды атаратын адамны не лауазымды адамны, сол сияты шет мемлекетті немесе халыаралы уйымны лауазымды адамыны пара берушіні немесе оны кілі болган адамдарды пайдасы-на жасаган рекеттері (эрекетсіздігі) шін, егер мундай эрекеттер (рекетсіздік) осы адамны ызметтік кілеттіктеріне кіретін болса не ол лауазымды жагдайына байла-нысты осындай рекеттерге (рекетсіздікке) ыпал жасай алатын болса, сол сияты жалпы аморлыгы немесе жол берушілігі шін зіне немесе баса адамдарга аша, баалы агаздар, зге млік, млікке уы немесе млік сипатындагы пайда трінде жеке зі немесе делдал арылы пара алуы -

2.Айтарлытай млшерде жасалган дл сол іс-рекет, сол сияты засыз рекеттері (рекетсіздігі) шін пара алу -

3.Осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген іс-эрекеттер, егер олар:

1) орытып алужолымен;

2) адамдар тобыны алдын ала сз байласуымен;

3) ірі млшерде;

4) бірнеше рет жасалса -

4.Осы бапты бірінші, екінші немесе шінші бліктерінде кзделген іс-рекеттер, егер оларды ылмысты топ жасаса, сол сияты аса ірі млшерде жасалса -

Ескерту.

оамымыза параорлы андай зиян келтіріп отыраны белгілі. Б_л сыбай-лас жеморлы ылмыстарыны те ауіпті трі болып табылады. Оны ауіптілігі пайдаорлы ниетпен жасалынатын ылмыстармен араласып, осылып жасалуында (кбіне рлыпен). Параорлы мемлекеттік аппарат ызметіні дрыс жмыс істеуі-не бгет жасайды жэне оларды беделін кетіруге, кімет жэне атару органдарыны ызметінде эділдік аидасын бзуа келіп сотырады.

Параор кптеген ызметшілерді адал екеніне кмэн туызып, масаралау арылы сенімсіздік келтіріп ана оймай, жалпы мемлекетке, конституциядаы азаматтарды мдделері мен ытарын шектеуге, зандылы аидаларыны брмалануы жэне азастан Республикасыны нарыты реформаларыны дрыс жргізілуін тежейді.

Параорлыты ымы ш ылмыс рамымен тсіндіріледі. Пара алу (366-бап); Пара беру (367-бап); Параорлыкд делдал болу (368-бап).

Мемлекеттік функцияларды орындауа уэкілеттік берілген адамны не оган теестірілген адамны немесе жауапты мемлекеттік лауазымды атаратын адамны не лауазымды адамны, сол сияты шет мемлекетті немесе халыаралы йымны лауазымды адамыны пара берушіні немесе оны кілі болан адамдарды пайдасы-на жасаан эрекеттері (рекетсіздігі) шін, егер мндай эрекеттер (эрекетсіздік) осы адамны ызметтік кілеттіктеріне кіретін болса не ол лауазымды жадайына байла-нысты осындай эрекеттерге (эрекетсіздікке) ыпал жасай алатын болса, сол сиякты жалпы аморлыы немесе жол берушілігі шін зіне немесе баса адамдара аша, баалы ааздар, зге млік, млікке кы немесе млік сипатындаы пайда трінде жеке зі немесе делдал арылы пара алуы - ол Заа сйкес пара алу деп танылады.

Пара алуды объектісі мемлекеттік апаратты дрыс ызметі, беделі болып табылады.

ылмысты ы бзушылыты ажетті белгілеріні бірі параны заты болып табылады.

Пара заты болып табылатындар: аша, баалы ааз, материалды игіліктер, теусіз тлемдер, тленетін ызметті тегін крсету, ымбат заттар мен техника, антикварлы, жеке коллекциялы заттар жэне де млікке ы беретін жеілдіктер (рылыс жргізу, алпына келтіру, жндеу жмыстары, жол жру билеті, жеілдік арылы арыз алу жэне т.б.).

азіргі кезеце нарыты экономика жадайында параорлыты жаа трлері туындаан: паралар біріншіден имарат; офис, жер алу шін, олда жо акша аражатын наты ашаа аудару, пайдалы банктік несие алу шін алынады. Екіншіден параны зі жаа мэнге ие болды. Лауазымды тлаа аталан не баса да кызметтері шін банктен есепшоттары ашылып, оларды меншікке ие жасап, оларды эр трлі сылтаулармен шетел-ге белгілі бір маман, консультант ретінде шыуын: жол жруін тлеп, жэне де бірталай кп аша каражатын СКВ-мен берілуін йымдастырады.

Пара ретінде автомобильдер, аша, мал, кэсіптік тауарлар, азы-тліктер, баалы заттар жэне де басадай материалды мэндегі игіліктер беріледі.

Тсіліне арап параны алу екі трге блінеді: ашы жэне кмескі трлер.

а) Ашы пара беруде пара заты лауазым адамыны зіне тапсырылады немесе оны келісімі бойынша жаындарына тапсырылады, пара шін істелетін іс-эрекеттер жнінде келісіледі.

б) Кмескі трде пара беруде пара затын беру сырттай араанда зацы сияты болып крініп, бркемелеу жолымен кінэліге тапсырылады.

Олар лауазымды тлаа ашаны айтарылмайтын негізде «арыза» беру, олара айлы, бір рет тленетін эр трлі аы, картадан тірік лылу; пара алушыны отбасы мшелерін немесе туыстарын жалан жмыса алу, лауазымды тлаа ебек шарты, келісімшарт немесе кооператив мшелігі бойынша бір жмыс істеді деп жалаы, баалы заттар беру жэне де лауазымды тлаа наты істеген жмысына немесе крсетілген ызметіне аысынан асыра отырып тленуі.

Тапсырылу уаытына арай пара алуды екі трі болады: оны біріншісі параа сатып алу, яни лауазым адамыны параны мдделі жаты зіне тиімді іс-эрекеттерді істеген-ге дейінгі мерзімде тапсыруы.

Екінші пара - сыйлау, мндай пара лауазым адамына келісілген іс-эрекеттерді істеген-нен кейін «алыс» ретінде тапсырылады.

Пара шін жзеге асырылатын іс-эрекетті мэніне арай Бл ылмысты кы бзушылы таы да екі трге блінеді: 1) парасыйлы (мздоимство) - пара лауазым адамына заа сйкес жзеге асыран эрекеттері шін тапсырылады. Мысалы, іс-эрекетінде ылмысты рамы жо адам жнінде тергеушіні істі ысартып пара алуы.

2. Пара - аы (лихоимство). Лауазым адамына засыз эрекеттерді жзеге асыраны шін тапсырылады. Мысалы, крінеу рлы жасаан адамды ылмысты жауапа тарт-пау арылы тергеушіні немесе прокурорды пара алуы.

Объективтік жаынан аланда пара алу мемлекеттік ызмет атаруа уэкілетті адамны не оан теестірілген адамны пара берушіні немесе оны кілі болан адамны пайдасына жасаан іс-эрекеті арылы сипатталады. Пара алу кінэліні ызмет жадайын пайдалану арылы жзеге асырылады. ылмысты кодексте кінэлі адамны ызмет бабын пайдалануы арылы пара алуы мынадай трыда сипатталан: іс-эрекет тланы ызметтік кіліне кіретін болса не ол ызметтік жадайына байланысты осын-дай іс-эрекетке ммкіндік жасаса, сол сияты жалпы аморшьшыы немесе ызметі бойынша жол берсе.

Пара алуды бірінші нысаны кінэлі адамны ызметтік кіліне кіретін іс-эрекеттерді жасауы арылы пара алуы (басшылы жмыса аламын немесе жмыстан шыарамын деп пара алуы; ызметін жоарылату немесе баскадай ктермелеу жасааны шін ол астындаы баынышты адамнан пара алуы; немесе ревизия, материалды игіліктерге тексеру жргізбегені, жетпейтін заттарды тексеру орытындысында крсетпегені шін) пара алуы. ызметіне байланысты пара алу пара алуды екінші бір нысаны болып табылады. Б_л жерде кызмет адамы з зыретіне жатпайтын іс-эрекеттерді жзеге асы-ру шін зіні беделін, кьізметтік байланысын пайдалану арылы баса бір мемлекеттік ызмет атаруа уэкілетті адама не оан теестірілген адамына ыкпал ету арылы пара алады.

Мысалы: прокурорды тергеуші тергеп жатан іс бойынша пара алып, з кзыретін пайдаланып, тергеуді засыз ысарттыруа ыпал етуі т.б.

ызмет бабын пайдалануды шінші бір нысаны аморлы жасау немесе ызметі бойынша жол беру болып табылады.

аморлы жасауа - тамыр-танысты бойынша ызметке орналастырып пара алу, негізсіз сыйлыгар беру, ктермелеулер крсету немесе те нды заттарды босату аркьілы пара алулар сияты эрекеттер жатады.

ызмет бойынша жол беруге - ол астындаы баынышты адамдарды засыз, ылмысты эрекеттеріне тыйым салмау, жмыса мае болып немесе келмей ойанын елемеу, баса да засыздытара жол бергенін кре т_ра, жоарыда крсетілген адамдар-дан пара алу арылы шара колданбау эрекеттері жатады.

Пара кінэлі адама пара берушіні мддесі шін ызметін пайдаланып, белгілі бір эрекетті істеуге немесе істемеу шін беріледі.

Пара берушіні мддесіне тек оны жеке мддесі емес, сондай-а оны орап отыран шінші жакты - жаын туыстарыны, зі кьізмет істейтін зады йымны мдделері де жатады.

Пара алу - формальды ылмысты ы бзушылы к_рама жатады. Ол кінэлі адамны келісілген параны бір блігін алан уаыттан бастап аяталан деп танылады. Егер кінэлі адам з ырына байланысты емес себептермен параны ала алмаса, онда оны рекеті пара алуа оталанды деп танылады.

Пара алуды субъективтік жаы тікелей касааналыкпен, пайда табу масатымен си-патталады. Кінэлі адам з ызмет жадайын пайдалану арылы іс-эрекет ететінін жэне соны тілей отырып, пара алып отыранын сезеді. Пара алуда жанама асааналылы пен абайсызды болу ммкін емес. Пара алушыны асааналыы, ызмет жадайына байланысты пара берушіні мддесіне байланысты рекетгі істеу немесе істемеу арылы, засыз сыйаы алуымен крінеді. Жэне де субъектіні ниеті пайда табу масатында бо-лады.

Зада пара алуды ауырлататын, аса ауырлататын бірнеше трлері крсетілген.

Лауазымды адамны осы бапты бірінші блігінде крсетілген айтарлытай млшерде жасалан эрекеттерді жасауы, сол сиякты засыз эрекет (эрекетсіздігі) шін пара алуы (366-бапты 2-тармаы). Мысалы: лауазым адамы пара алып ылмыс болып табылмайтын заа сыйымсыз іс-рекеттерді істейді. Кезексіз пэтер беру; жмыса мае болып келгендігіне шара олданбау; са рлыы шін адамды тэртіпке шаырмау т.б. Млдай эрекеттер шін кінэлі адам ылмысты кодексті 366-бабыны 2-тармаы бойынша жауапа тартылады. Ал лауазым адамы пара алып баска бір ылмысты кы бзушылы болып табылатын засыз эрекетке жол берсе (мысалы, пара алып айыпкерді ттыннан негізсіз босатса, немесе оан тым жеіл жаза таайындаса) онда оны эрекеті ылмыстарды жиынтыы бойынша саралануа жатады.

Пара алуды ауырлататын екінші бір трі - жауапты мемлекеттік лауазымды атарушы адамны пара алуы болып табылады (366-бапты 3-тармаы).

Лауазымды адамны жне жауапты мемлекеттік ызмет аткаратын адамны тсінігі К-ті 3-бабыны арнайы тарматарында берілген.

Пара алуды аса ауырлататын трлеріне мыналар жатады:

а) орытып алу жолымен;

б) адамдар тобы алдын ала сз байласып немесе йымдасан топ;

в) ірі млшерде жасалса;

г) элденеше рет жасалса, (К-ті 366-бабыны 3-тармаы) азастан Республикасы Жоары Сотыны «Параорлы шін жауапкершілік жніндегі задарды Соттарды олдану тэжірибесі туралы» 1995 жылы 22 желтосандаы №9 нормативтік аулысына сйкес кінэлі адамны пара берушіні мддесіне залал келтіретін эрекеттер істе-летінін айтып кррыту эрекетін жасап пара талап етуі немесе соыны зіні ыты мдделеріне тиетін зиянды болдырмау максатында пара беруге мэжбр болу жадайына жеткізу параны орытып алу болып табылады¹.

Параны орытып алуа, мысалы, маманды ж_мыстан шыарамын деп орытып пара талап ету; немесе жэбірленушіге ашы трде пара бер деп айтпаса да, оны мэселесін (й алу, жмыса тру) за уаыт шешпей сандалту арылы пара беруге мэжбр етеді; мндай рекеттер ылмысты кодексті 366-бабыны 3-тармаы «1» тармашасымен саралануа жатады.

Пара алуды аса ауырлататын таы бір трі - аса ірі млшерде пара алу немесе ылмысты топ жасаан осы эрекеттер (366-бапты 4-тармаы).

Егер осы ылмысты бірлесіп жасауа алдын ала келіскен екі немесе одан да коп адам атысса, онда параны алдын ала келісім бойынша бір топ адам алды деп есептеледі¹.

Осыан орай Бл трыдаы _рам болу ушін мына шарттарды болуы ажет:

1) пара алу туралы екі немесе одан кп адамыны арасында пара алу туралы келісімні болуы;

2) Бл келісімге пара алана дейін ол жеткізу;

3) келісімге келген рбір адам з ызметін пайдалана отырып пара берушіні мддесіне белгілі бір іс-эрекеттерді жасайды;

4) келісімге атысан рбір адам параны тиісті блігінен з лесін алады. ылмысты топ болып пара алуа ызмет адамдарыны осы эрекетпен шылдану

шін траты топа бірігуі жатады. ылмысты топты тсінігі ылмысты кодексті 3-бабыны 24-тармаында берілген.

Пара алуды аса ауырлататын таы бір трі - аса ірі млшердегі пара алу болып табы-лады (366-бапты 4-тармаы).

Заа сэйкес ш мынан он мы айлы есептік крсеткішке дейінгі аша сомасы, баалы ааздарды, зге де млікті немесе мліктік сипаттаы пайданы лы аса ірі млшердегі пара деп танылады (3-бапты 39-тармаы).

Пара алуды аса ауырлататын тріне - бірнеше рет пара алу жатады (366-бап 3-тармаыны «4» тармашасы). Бірнеше рет жасалатын ылмыс тсінігі ылмысты кодексті 12-бабында берілген.

Аса ірі млшердегі пара алу шін жауаптылы К-ті 366-бабыны 4-тармаында арастырылан. Он мы айлы есептік крсеткіштен асатын аша сомасы, баалы ааздарды, зге де млікті _ны немесе мліктік сипаттаы пайданы _ны аса ірі млшердегі пара болып табылады (К-ті 3-бабыны 3-тармаы).

Заа сэйкес пара затыны нын толы белгілеуді де зіндік маызы зор. Кей-бір реттерде сыйлы ретінде пара алу ны іс-эрекетті ылмыса жатызуа немесе жатызбауа негіз болады. Осыан орай ылмысты зада - егер сыйлыты к_ны екі айлы есептік крсеткіштен аспаса, кінэлі адамны бірінші рет сыйлы ретінде млік, млікке немесе зге мліктік пайдаа ы алуы брын жасалан зады эрекеті (эрекетсіздігі) шін алдын ала уадаластык болмаан жадайда маызы аз екендігіне бай-ланысты ылмыс болып табылмайды жэне тэртіптік ретпен удаланады деп белгіленген (К-ті 366-бабыны ескертуі).

Бл жерде алдын ала уадаласпай жзеге асырылан осы эрекеттер шін ызмет адамдары тэртіптік немесе экімшілік жазаа тартылады, ал ондай уадаласты бар болан ретте оларды іс-эрекеті ылмыс атарына жатызылып, кінэлі 366-бапты тиісті тарматары бойынша жауапа тартылады.

Пара алуды субъектісі - мемлекеттік функцияларды атаруа уэкілетті адам не оан теестірілген адам, лауазымды адам, жауапты мемлекеттік лауазымды атарушы адам. Оларды тсінігі ылмысты кодексті 3-бабында берілген.

Бап. Пара беру

1. Мемлекеттік функцияларды орындауа укілеттік берілген адамга не оан теестірілген адамга немесе жауапты мемлекеттік лауазымды атаратын адамга не лауазымды адамга, сол сияты шет мемлекетті немесе жалыаралы йымны лауазымды адамына жеке зіне немесе делдал арылы пара беру -

2. Айтарлытай млшерде жасалган дл сол іс-рекет -

3. Осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген іс-врекеттер, егер олар:

1) адамдар тобыны алдын ала сз байласуымен;

2) ірі млшерде;

3) бірнеше рет жасалса -

4.Осы бапты бірінші, екінші немесе шінші бліктерінде кзделген іс-рекеттер, егер олар аса ірі млшерде жасалса немесе оларды ылмысты топ жасаса-

Ескертулер.

1. Осы Кодексті 366-бабыны бірінші блігінде крсетілген адама брын жасаан зады рекеттері (рекетсіздігі) шін сомасы немесе ны екі айлы есептік крсеткіштен аспай-тын сыйлыты бірінші рет беру, егер осы адам жасаан рекеттер (рекетсіздік) алдын ала уадаластыпен байланысты болмаса, ылмыстыжауаптылыа кеп сопайды.

2. Пара берген адам, егер оан атысты осы Кодексті 366-бабыны бірінші блігінде крсетілген адам тарапынан параны орытып алу орын алан болса немесе егер осы адам пара бергені туралы ы орау органына немесе арнаулы мемлекеттік органа з еркімен хабарласа, ылмысты жауаптылытан босатылады.

Жаа ылмыстьщ кодексте бл ылмысты мазмны ашып крсетілмеген. Мемле-кеттік функцияларды орындауа уэкілеттік берілген адама не оан теестірілген адама немесе жауапты мемлекеттік лауазымды атаратын адама не лауазымды адама, сол сияты шет мемлекетті немесе халыаралы йымны лауазымды адамына жеке зіне немесе делдал арылы пара беру - деп ана крсетілген (367-бап).

Объективтік жаынан пара беру:

1) К-ті 367-бабыны 1-блігінде аталан адамга пара затын немесе млік сипатындаы зге де пайда беру;

2) пара затын адам тікелей зі немесе делдал арылы береді;

3) пара алан адам з ызметін пара берушіні мддесіне белгілі бір эрекетті істеуге немесе істемеуге пайдалануы арылы сипатталады.

Пара беру немесе тапсыру эдістері ылмысты ы бзушылыты рамы шін маызды емес. Пара оны алушыны тура зіне немесе оны келісімімен жаын туыс-тарына берілуі ммкін. Ол істелінбеген жмыса почта арылы айлы трінде берілуі ммкін. Пара беруді жасырылан нысандары бар. Олар: засыз сыйлы беру, алдын ала ойластырылып пара алушыа картадан елеулі акша соммасын тылу; пара алушыа баалы, нды заттарды те арзан бааа сату жэне таы басалар.

Кейбір кезде пара алушыа тегін ызмет трінде крсетіледі. Пара алушыа туристік, санаториялы жолдамалар берілуі, кемеге, поеза, шаа баса да клік ралдарына жруіне билет беруін - сот практикасы пара беру деп арастырады.

Мемлекеттік ызметтер атаруа уэкілетті адам не оан теестірілген адама материалды мазмндаы емес пайда келтіру арастырылЫп отыран ылмысты ы бзушылы крамын рамайды. Мысалы: онымен жынысты атынаста болу; ызметтегі тланы срауы бойынша, ол туралы мадатау, ндеу тарату немесе оны жмысы туралы баспасз бетінде жасы пікірлер жариялау пара беру ретінде саралан-бауы керек.

Пара беру формальды кылмысты _ы б-зушылы рамы болып табылады. Кінэлі тла пара алан кезден бастап, яни берушіні мддесі шін белгілі бір эрекет істелгені не істелмегеніне арамастан, ылмысты ы бзушылы аяталды деп са-налады.

Субъективтік жаынан пара беру тікелей асааналы арылы істеледі. Яни кінэліні мемлекеттік ызметтер атаруа уэкілетті адама не оан теестірілген адама пара затын беруге немесе тапсыруа _ы жо екенін жэне оны мддесі шін сол адамны з ызмет жадайын пайдаланып, белгілі бір іс-эрекет жасайтынын кінэлі тла сезеді жэне соны тілейді.

Пара беруді ниеті сан алуан болуы ммкін. Олар кінэлі адамны засыз трде жеке зіне ана емес, сонымен атар туыстарыны, жаын туыстарыны, пара беруші істейтін йым немесе мекеме мдделерін амтамасыз етуге мтылуы арылы крінеді.

Пара беру субъектісі боп 16 жаса жеткен есі дрыс тла танылады.

Пара беруді ауырлататын тріне - лауазымды адама айтарлытай млшерде пара беру шін жауаптылы ылмысты кодексті 367-бабыны 2-тармаында кзделген.

Ауырлататын жадайды бірінші тріне лауазымды адама айталытай пара беру жа-тады. Айтарлыгай млшерге елуден ш мы айлы есептк крсеткішке дейінші аша сомасы, баалы ааздарды, зге де млікті немесе мліктік сипаттаы пайданы _ны болып табылады (К-ті, 3-бабы 2-тармаы). Осы бапа атысты лауазымды адамдара осы Кодексті 361-бабына ескертуде крсетілген лауазымды адамдар, сондай-а шет немесе халыаралы йымдарды мемлекетті лауазымды адамдары жатады.

К-ті 367-бабыны бірінші, екінші немесе шінші тарматарында кзделген эрекеттер, егер оларды:

1) адамдар тобы алдын ала сз байласып немесе йымдасан топ;

2) ірі млшерде;

3) бірнеше рет жасаса жауаптылы К-ті 367-бабынан 3-тармаы бойынша арастырылады.

Ал ылмысты кодексті 367-бабыны 4-тармаында аса ірі млшерде пара берген-дік немесе оларды ылмысты топ жасааны шін жауаптылы ктерікі жадайда бел-гіленген ш мынан асатын, он мы айлы есептік крсеткішке дейінгі аша саласы, баалы ааздарды, зге де млікті немесе мліктік сипаттаы айданы лы - аса ірі млшер деп табылады (К-ті 3-бабы 38-тармаы).

Бірнеше рет пара беруге - кінэліні мемлекеттік ызметтер атаруа уэкілетті адама не оан теестірілген адама немесе эр трлі сондай адама з мддесі шін эр трлі іс-эрекеттер істегені немесе істемегені шін екі немесе одан да кп пара беруін айтамыз.

Кінэліні бір адама немесе бірнеше адама з мддесі шін эр трлі эрекеттер істе-гені шін екіден арты пара беруін бірнеше рет пара беру деп білеміз. Егер келісілген

сома пара алушыа блшектеп берілсе, онда ондай эрекет элденеше рет пара беру болып табылмайды.

Егер пара беруші алдын ала сз байласан немесе йымдасан адамдар тобына оз мддесіне бір эрекетті істеу шін ана пара берсе, мндай ретте де оны эрекеті элденеше рет пара беруге жатпайды.

Пара бергені шін ылмысты ы бзушылы жауаптылыка тарту шін пара затыны кнын анытауды да маызы ерекше.

Заа сэйкес мемлекеттік ызметтер атаруа уэкілетті адама не оан теестірілген адама оны брын жасаан зады іс-эрекеті (эрекетсіздігі) шін екі айлы есептік крсеткіштен аспайтын сомада немесе ны сондай алаш рет сыйлы беру, егер кінэлі адам жасаан іс-эрекет (эрекетсіздік) алдын ала уадаластыпен байланысты болмаса, ылмысты кы бзушылы шін жауаптылыа экеп сопайды.

Занда пара бергені шін ылмысты ы бзушылы шін жауаптылытан босатуды негіздері де крсетілген.

Егер мемлекеттік ызметтер атаруа уэкілетті адам не оан теестірілген адам тара-пынан оан атысты орытып пара алу орын алан болса немесе ол адам пара бергені туралы ылмысты іс озауа _ыгы бар органа з еркімен хабарласа, пара берген адам ылмысты ы б-зушылы шін жауаптылытан босатылады.

Адам пара бергені туралы ылмысты іс озауа ыы бар органа ауызша немесе жазбаша, андай ниетті басшылыка аланына арамастан ерікті трде хабарласа ылмысты -ы бзушылы шін жауаптылыкпен босатылады.

ылмысты кы бзушылы жасаандыы туралы ерікті трде хабарлаанда пара беруші ана емес, сонымен бірге оны атысушылары да ылмысты ы бзушылы шін жауапкершіліктен босатылады. Параны орытып алуы себепті немесе параны беруі туралы ерікті трде арыз жазаны бойынша пара берушілерді кылмысты жауап-тан босату Бл адамдарды эрекеттерінде ылмыс рамыны жо екенін білдірмейді, сондытан олар жэбірленуші болып саналмайды, жэне пара трінде берілген кнды заттарды айтарып беру туралы талап оюа кы жо.

Параны орытып алу орын алан жадайда жэне пара беруші параны бергенге дейін ол туралы ы орау органдарына хабарласа, иесіне айтарылуа жатады. Айа заттар болып пара ретінде алынан акдіа мен баса лды заттар мемлекет кірісіне жатызылады¹.

К-ті 367-бабыны ескертулеріне сэйкес: 1. Осы Кодексті 366-бабыны бірінші блігінде крсетілген брын жасаан зады іс-эрекеттері (эрекетсіздігі) шін сомасы немесе лы екі айлы есептік крсеткіштен аспайтын сыйльщты бірінші рет беру, егер осы адам жасаан іс-эрекеттер (эрекетсіздік) алдын ала уагдаластыпен байланысты болмаса, ылмысты жауаптылыа экеп сопайды. (К-ті 367-бабыны 1-ескертуі). Пара берген адам, егер мемлекеттік функцияларды атаруа уэкілетті адамны не оан теестірілген адамны тарапынан оан атысты орытып пара алу орын алан болса немесе ол адам пара бергені туралы ылмысты іс озауа ыы бар органа з еркімен хабарласа, ылмысты жауаптылытан босатылады (К-ті 367-бабыны 2-ескертуі).