Бап. Параорлыа делдал болу
1. Параорлыа делдал болу, яни пара алушыга жэне пара берушіге оларды арасындагы пара алу жэне беру туралы келісімге ол жеткізуге немесе оны іске асыруга ыпал ету -
2. Бірнеше рет жасалган не ылмысты топ немесе адам зіні ызмет бабын пайдала-на отырып жасаган дал сол іс-рекет -
Бл кылмысты ы бзушылы шін жауапкершілік ылмысты кодексті 368-ба-бында крсетілген.
Осы ылмысты ы бзушылыты объективті жаы параорлыа дел-дал болу, яни пара алушыа жэне пара берушіге пара алу мен беру туралы оларды арасындаы келісімге ол жеткізуге немесе іске асыруа жэрдемдесу болып табылады. Параорлыты делдалы ретінде кінэлі боп табылу шін пара берушіден немесе алушы-дан сыйаы аланына арамастан танылады.
Делдалды пара беру мен алуды жаластыратын ерекше трі — жеке ылмыс рамына блінген. Бл пара беру мен алуды келісім немесе наты эрекеттермен жетістікке жету арылы, делдал зіні бастамасымен емес, пара беруші мен алушыны срауы немесе тапсырмасы арылы тікелей пара береді. Делдалдыты ерекшелігі бл субъектіні екі ылмыс жасалуына, яни пара беру мен алуа жэрдемдеседі. Делдал -екі негізгі субъектілерді байланыстырушы блігі жэне зіні ниетімен емес, пара бе-руші мен алушыны ниеттерімен келісімге жетуге жэне іске асыруа кмектеседі. Пара алу жэне пара беру - субъектілеріні екі жаымен де байланысы бар болса, субъек-тіні параорлыты делдалы ретінде арастыру керек. Пара беруге не алуа басадай кмектесулер паракорлыа делдал болып арастырылмайды.
Паракррлыкка делдал болу ылмысты ккьтк бзушылыкты рамы формальды жэне пара наты берілтен кезден бастап аяталан ылмыс болып табылады.
Егер де пара алушы пара алудан бас тартса, онда делдалды эрекеттері параорлыа делдал болушылыа оталандык болып (К-ті 368-бабы) танылады. Параорлыа делдал болуды параорлыты атысушылыынан, яни пара беру немесе алуды йымдастырушылар, айдап салушылар, кмектесушілерден ажырату керек.
Пара алуды немесе беруді йымдастыран немесе оны жзеге асырылуына басшылы еткен адам параорлыты йымдастырушысы деп аталады. Бл жерде йымдастырушы зі белсенділік крсетіп, з эрекетімен параны беруді немесе параны алуды жзеге асы-рады. Ал делдал болса пара алушы мен берушіні ортасындаы болан келісімді ана жзеге асырады.
Пара беруге немесе оны алуа баса адамды азгыру немесе баса да жолмен осындай кылмысты жасауа параорлыты катысушыларын кндірген адам айдап салушы деп танылады. Параорлыкка делдал ешкімді де азырмайды, кндірмейді, ол зара келіскен екі субъектіні тапсырмасын орындайды, пара беруші мен алушыны з еріктерімен кездестіреді.
Субъективті жаынан делдалды тікелей асаканалыпен жасалады. Делдал пара берушіні немесе алушыны тапсырмаларымен пара бергенін сезеді жне соны тілейді, егерде пара беріп отыранын сезбесе, онда ылмыс крамы болмайды.
Делдалды ниет алуан трлі болуы ммкін. Біра оны мэні ылмысты саралауына эсер етпейді жэне сот жаза таайындаганда міндетті трде ескеріледі.
Делдалдыты жалан делдалды жадайынан ажырату керек.
Егер адам пара берушіден аша немесе баскд нды заттарды лауазымды адама пара ретінде беру шін алып, біра апарып беру оны ойында болмай зі пайдаланса, оны жасаан эрекеті алаяты ретінде саралануы тиіс. Егер бл адам нды нэрселерді иеле-ну масатымен пара берушіні пара беруге итермелесе, онда оны рекеті алаятыпен бірге осымша, пара беруге итермелеген арандатушылы болып, ал мндай жадайда пара берушіні эрекеті пара беруге оталанды болып саралануы тиіс. Бл жагдайда наты пара берілетін лауазымды адамны аты аталган-аталмаандыыны маызы жо.
Егер делдал адам пара берушіні паралы нэрсені рлап алатынын алдын ала білсе жэне оны пара алушыа апарып беруге келіссе, онда эрекеттері параорлыа делдал болу жэне рлыа атысан деп сараланады1.
Параа делдалдыты субъектісі - 16-га толан, кез келген есі дрыс жай немесе лауазымды адамдар.
ылмысты кодексті 368-бабыны 2-тармаында параорлыа делдал болуды ауырлататын трі - бірнеше рет немесе ылмысты топ, немесе адам зіні ызмет жадайын пайдалана отырып жасаан дэл сол эрекеттер шін жауаптылы белгіленген.
Бірнеше реттік жэне ылмысты топты тсініктері ылмысты кодексті 12, 31-бабыны 3-тармаында берілген.
Адам зіні ызмет жадайын пайдалана отырып жасаган эрекетке мемлекеттік ызметтер атаруа уэкілетті адамны не оан теестірілген адамны параорлыка делдал болуы жатады.