Тарау. БАСАРУ ТРТІБІНЕ АРСЫ ЫЛМЫСТЫ ¥Ы Б¥ЗУШЫЛЫТАР

§1. Басару тртібіне арсы ылмысты ы бзушылыктардыжалпы сипаттамасы

Басару тэртібіне арсы ылмысты ы бзушылы деп мемлекеттік ксіпорынны, мекемені, _йымны басару саласындаы біралыпты, дрыс ызметін бзатын ылмысты занда крсетілген оама ауіпті эрекетті немесе эрекетсіздікті істеуді ай-тамыз.

Жаа ылмысты кодексте осы трыдаы ылмыстьщ ы бзушылытарды атарына жаадан бірнеше баптар осылды. Олар: азастан Республикасыны Тыш Президентін - Елбасын кпшілік алдында орлау жэне абыройы мен адір-асиетіне зге де ол су, азастан Республикасы Президентіні — Елбасыны бейнесін Блдіру, азастан Республикасы Тыш Президентіні - Елбасыны занды ызметіне кедергі жасау (373-бап), азастан Республикасыны Тыш Президентіне - Елбасына тиіспеу-шілік кепілдігін бзу (374-бап);

азастан Республикасы Конституциялы кеесіні ызметіне кедергі жасау (377-бап), клік ралыны сйкестендіру нмірін олдан жасау, жою, крінеу олдан жасалан сэйкестендіру нмірі бар клік ралдарын ткізу (386-бап), жмылдыруа шаырудан жалтару (388-бап), шыарып жіберу туралы шешімді орындамау (393-бап), засыз кші-онды йымдастыру (394-бап), азастан Республикасында ше-телдік жмыс кшін тарту жэне пайдалану аидаларын бірнеше рет бзу (395-бап), Апаратты жасырын алуды арнайы техникальщ ралдарын засыз дайындау, жасау, иемдену, ткізу немесе пайдалану (399-бап), сот засыз деп таныан ереуілге атысуды жаластыруа арандататын рекеттер (402-бап), оамды немесе діни бірлестікті не зге де йымны экстремизмді немесе терроризмді жзеге асыруына байланысты оларды ызметіне сотты тыйым салу немесе тарату туралы шешімінен кейін оларды ызметін йымдастыру жэне оан атысу (405 -бап).

Брыны аза ССР ьшмысты кодексінде крсетілген мына _рамдар: оамды тэртіпті бзатын топтасан эрекеттерді йымдастыру немесе оан белсене атысу; келік ызметкерін зіні ызметтік міндеттерін орындап алуа мэжбрлеу; шекаралы ірге немесе шекаралы аймаа бару жэне сонда мекендеу ережелерін б_зу; па­спорт жйесіні ережелерін бзу; шетелдік азаматтар мен азаматтыы жо адамдарды КСРО-да болу жэне КСРО аумаы арылы транзиттік сапармен ту ережелерін асаана бзу; эскери міндеттіні эскери есептен блтаруы; эскери міндеттіні оу немесе тексе-ру жиындарынан Блтаруы; азаматты актісін тіркеу жніндегі зандарды бзу ылмыс атарынан шыарылады. Жаа Кодексте мндай ылмыс трлері атымен жо. Брыны аза ССР ылмысты кодексіні 180-2-бабында крсетілген экімшілік баылау ереже-лерін асаана бзу эрекеттері Жаа ылмысты кодексті 430-бабында крсетілген сот кімін, сот шешімін немесе зге де сот актісін орындамау рамымен амтылатындытан, ендігэрі жеке рам ретінде крсетілмейді.

ылмысты кодексті 16-тарауындаы осы ылмысты ы бзушылытарды топты объектісі басару тэртібі болып табылады.

Басару тэртібі мемлекеттік йымдастыру, мекемелерді, кэсіпорындарды, шаруашылы жргізуші субъектілерді басару саласындаы дрыс ызметін амтамасыз ететін оамды атынастарды жиынтыы болып табылады.

Басару тэртібіне арсы ылмысты кы бзушылытар мен мемлекеттік ызмет мдделеріне арсы ылмыстарды топты объектісі сырттай араанда бір-біріне сас сияты боланымен, бл ылмысты ы бзушылытар топты объектісі, субъектісі арылы бір-бірінен ажыратылады.

Басару тэртібіне арсы ылмысты ы бзушылытарды топты объектісі мем-лекеттік немесе мемлекеттік емес органдарды тек ана басару саласындаы дрыс, біралыпты ызметі, ал мемлекеттік ызмет мдделеріне арсы ылмыстарды топты объектісі мемлекеттік аппаратты ттастай дрыс, эрі біралыпты кьізметі болып табы­лады.

Басару тэртібіне арсы ылмысты ы бзушылытарды субъектісі жай адамдар, лауазымды адамдар болуы ммкін, ал мемлекеттік кьізмет мдделеріне арсы ылмысты ы бзушылытарды субъектісі мемлекеттік аппаратты лауазымды адамы немесе мемлекеттік ызметшілер болады. Міне, осы крсетілген белгілер арылы крсетілген ылмыстар тобы бір-бірінен ошауланып блінеді.

Басару тэртібіне арсы ылмысты к_ы бзушылытарды тікелей объектісі басару саласындаы огамды атынастарды наты трлері болады. осымша тікелей объектіге - адамдарды мірі, денсаулыы, ар-намысы, адамгершілігі, ауіпсіздігі жатуы ммкін. Кейбір ылмысты ы бзушылы рамдарында (372, 383-385, 392-баптар) ылмысты заты жэне ылмысты жэбірленушісі (375-382, 387-баптар) крсетілген.

Басару тэртібіне арсы ылмыстарды рамы негізінен формальды _рама жатады. Тек ана ылмысты Кодексті 382-бабыны 2-тармаында, 391-бабыны 2-тармаында крсетілген ылмысты кы бзушылы рамдарыны міндетті белгісі - ауыр зардаптарды орын алуы ажет.

Екі ылмысты ы бзушылы рамыны (391, 392-баптар) міндетті белгісі ретінде ылмыс істелу орны крсетілген.

Субъективтік жаынан басару тэртібіне арсы ылмыстар асааналыкпен істеледі. ылмысты ниет жэне масат айсыбір ылмыс рамдарыны (375, 378, 380, 382-бап-тар) ажетті белгісі болып табылады.

ылмысты кьт бзушылыты субъектісі 16-атолан кез келген адам. ылмысты кодексті 387-бабында крсетілген ылмыс субъектісі арнаулы - эскери ызметтен жалтаран адам, ал 392-бапты 2-тармаы бойынша бірнеше рет ылмыс жасаан адам осы рамны субъектісі болып табылады.

Тікелей объектілеріне байланысты басару тэртібіне арсы ылмысты ы бзушылыты мына тмендегідей трлерге блінеді:

Мемлекеттік органдарды басару эрекетіне байланысты кімет кілдері мен баса адамдара арсы ылмысты ккы бзушылытар: азастан Республикасыны Тыш Президенті - Елбасы кпшілік алдында орлау жэне оны абыройы мен адір-асиетіне зге де ол су, азастан Республикасы Тыш Президентіні — Елбасыны бейнесін Блдіру. азастан Республикасы Тыш Президентіні - Елбасыны занда ызметіне кедергі жасау (373-бап); азастан Республикасыны Тыш - Президентше - Елба­сына тиіспеушілік кепілдігін бзу (374-бап); азастан Республикасы Президентіні ар-ркданы мен адір-асиетіне ол су жэне оны ызметіне кедергі жасау (375-бап); Парламент, депутатты ар-жданы мен адір-асиетіне ол су жэне ызметіне ке-дергі жасау (376-бап); билік кілін орлау (378-бап); билік кіліне баынбау (379-бап); билік кіліне атысты кш олдану (380-бап); азастан Республикасы Конституциялы Кеесіні ызметіне кедергі жасау (377-бап); Прокурорды ызметіне кедергі жасау жэне оны занды талаптарын орындамау (381-бап); жауапты мемлекеттік лауазым­ды атаратын лауазымды адама катысты олданылатын ауіпсіздік шаралары туралы мэліметтерді жария ету (382-бап);

азастан Республикасы мемлекеттік шекарасыны мызымастыына крл сатын ылмысты кы бзушылытар: азастан Республикасыны кзетілетін мемлекет-тік шекарасынан асаана засыз кесіп ту (392-бап); шыарып жіберу туралы шешімді орындамау (393-бап); засыз кші-онды _йымдастыру (394-бап); азастан Республи-касында шетелдік жмыс кшін тарту жэне пайдалану ережелерін бірнеше рет бзу (395-бап); азастан Республикасыны мемлекеттік шекарасын асаана засыз кесіп ту (392-бап).

Ресми -жаттар мен мемлекеттік наградаларды айналым тэртібіне арсы ылмысты ы бзушылытар: ресми жаттарды жэне мемлекеттік наградаларды иемдену неме­се ткізу (383-бап); кркаттарды, засыз алып ою, мртабаларды, мрлерді жымыру Блдіру немесе жасыру (384-бап); жалан жаттарды, мртабаларды, мрлерді, мрааздарды, мемлекеттік наградаларды олдан жасау, дайындау немесе ткізу (385-бап); клік ралыны сэйкестендіру нмерін олдан жасау, жою, крінеу олдан жасалан сэйкестендіру, нмірі бар клік ралын ткізу (386-бап).

скери ызметке шаырылу тэртібіне арсы ылмыстар: эскери ызметген жалтару (387-бап); жмылдыруа шаырудан жалтару (388-бап).

азастан Республикасыны Мемлекеттік рэміздеріне арсы ылмыстар.

азастан Республикасыны Мемлекеттік рэміздерін орлау (379-бап); азастан Республикасыны Мемлекеттік туды засыз ктеру (391-бап);

Басару тэртібін амтамасыз ететін жекелеген ережелерге ол сатын ылмыстар:

Билік кіліні немесе жауапты мемлекеттік лауазымды атаратын лауазымды адамны атаын з бетінше иемденіп алу (390-бап); азастан Республикасыны Мемлекеттік шекарасын ыка айшы згерту (396-бап); ызыл жарты ай, ызыл Крест, ызыл кристалл эмблемалары мен белгілерін засыз пайдалану (397-бап); байланыс желілері мен рылыстарын, сондай-а мемлекеттік кзетуге жататын объектілерді кзету аидаларын бзу (398-бап); апаратты жасырын алудан арнайы техникалы ралдарын засыз дайындау, жасау, иемдену, ткізу немесе пайдалану (399-бап); жиналыстарды, митингілерді, пикеттерді, кше шерулерін жне демонстрацияларды йымдастыру мен ткізу тэртібін бзу (400-бап); соыс уаьітында немесе ттенше жадай кезіде тыйым салынан ереуілге басшылы ету, йымны жмысына кедерді жасау (401-бап); сот засыз деп таныан ереуілге атысуды жаластыруа арандататын эрекеттер (402-бап); оамды бірлестіктер мшелеріні мемлекеттік органдарды ызметіне засыз араласуы (403 -бап); засыз оамдыжэне баса да бірлестіктер ру, олардыызметіне басшылы ету жэне атысу (404-бап); оамды немесе діни бірлестікті не зге де йымны экс-тремизмге немесе терроризмді жзеге асыруына байланысты оларды ызметіне ты­йым салу немесе тарату туралы шешімінен кейін оларды ызметін йымдастыру жэне оан атысу (405-бап); шет мемлекеттерді саяси партиялары мен ксіптік одатарына жрдем крсету (406-бап).

Мемлекеттік органдарды басару рекетіне байланысты кімет кілдері мен баса адамдара арсы ылмысты ы бузушылыктар

Бап. азастан Республикасыны Тыш Президентін - Елбасын кпшілік алдын-да орлау жне оны абыройы мен адір-асиетіне зге де ол су, азастан Республикасы Туыш Президентіні- Елбасыны бейнесін Блдіру, азастан Республикасы Туыш Президентіні - Елбасыны зады ызметіне кедергі жа­сау

1.азастан Республикасыны Тугыш Президентін - Елбасын кпшілік алдында орлау немесе оны абыройы мен адір-асиетіне зге де ол суу, азастан Республика­сы Тгыш Президентіні - Елбасыны бейнесін Блдіру -

2.Буаралы апарат уралдарын немесе апараттык-коммуникациялыжелілерді пай-далана отырып жасалган дл сол іс-рекеттер -

3.азастан Республикасы Тгыш Президентіні - Елбасыны зады ызметіне ке-дергі жасау масатында оган немесе онымен бірге тратын отбасы мшелеріне андай да болсын трде ыпал ету-

ылмысты объектісі - азастан Республикасыны Тыш Президентіні -Елбасыны адір-асиетін, абыройы, адамгершілік асиеттері.

ылмысты жэбірленушісі - азастан Республикасыны Тыш Президенті - Ел-басы.

ылмыс объективтік жаынан - азастан Республикасыны Тыш Президентін - Елбасын кпшілік алдында орлау немесе оны абыройы мен адір-асиетіне зге де ол су, азакстан Республикасы Тыш Президентіні — Елбасыны бейнесін Блдіру арылы жзеге асырылады.

Объективтік жаынан ылмыс - азастан Республикасыны Тыш Президенті -Елбасын кпшілік алдында орлау, абыройы мен адір-асиетіне ол сатын іс-эрекеттер жасау арылы крініс табады. Сондай-а Тыш Президентті - Елбасыны бейнесін Блдіруде іс-эрекетті обективтік жаынан бір крінісі болып табылады. Блдіруге ескерткіштерді ирату, Елбасыны фотобейнесі крсетілген заттарды, мсіндерді жою, ирату сияты іс-эрекеттері жатады.

Бкаралы апарат ралдарын немесе апаратты-коммуникациялы желілерді пай-далана отырып жасалан дэл сол іс-эрекеттер ылмысты ауырлататын трі болып табы­лады (К-ті 373-бабы 2-тармаы).

Ал азастан Республикасы Тыш Президентіні - Елбасыны зады ызметіне кедергі жасау масатында оан немесе онымен бірге тратын отбасы мшелеріне андай да болсын трде ыпал ету — ылмыс крамыны аса ауырлататын тріне жатады (К-ті 373-бабы 3-тармаы) Занда азастан Республикасы Президентіні - Елбасыны зады ызметі арнайы крсетілген, осындай ызметке андай да бір нысанда кедергі жа­сау, осыан орай оан немесе бірге тратын отбасы мшелеріне эртрлі тэсілмен ыпал етуге іс-эрекеттер жасау - ылмысты аяталан сэтін білдіреді.

ылмыс субъективтік жаынан асааналыпен, эртрлі ниеттермен істеледі.

ылмыс субъектісі — 16-а толан, есі дрыс адам.