Бап. жаттарды засыз алып ою, ужаттарды, мртабандарды, мрлерді жымыру, жою, Блдіру немесе жасыру
1.Азаматты паспортын, жеке басыны кулігін немесе баса да жеке басыны жатын засыз альт кою -
2. Азаматты паспортын, жеке басыны кулігін немесе оны баска да жеке басыны жатын жымыру -
3.Ресми жаттарды, мертабандарды немесе мрлерді пайдакнемдік немесе жеке басты взге де мддесіне орай жасалган жымыру, жою, Блдіру немесе жасыру –
Азаматты паспортын, жеке басыны куэлігін немесе баса да жеке басыны жатын засыз алып ою осы ылмысты негізгі рамын крайды (К-ті 384-бабы 1-тармаы)
ылмысты ы бзушылыты тікелей объектісі — ресми жаттарды айналым тэртібіне ол су.
ылмысты ы бзушылыты заты азаматтьщ тлжат, жеке басыны куэлігі немесе жеке басыны баса маызды жаттары (эскери билет, білімі жніндегі куэлік, зейнетаы куэлігі, ызметтік куэлік т.с.с. 384-бапты 1 жэне 2-тармаы), ресми кжаттар, мртабалар, мрлер (384-бапты 3-тармаы).
ылмысты кодексті 384-бабыны 1-тармаында азаматты тлжатын, жеке басыны куэлігін немесе жеке басыны баса маызды жаттарын жымыраны шін жауаптылы кзделген. ылмысты ы бзушылы объективтік жаынан аланда крсетілген жаттарды азаматтардан жымыру арылы жзеге асырылады. Жымыру деп крсетілген жаттарды кез келген ыкда айшы тэсілмен засыз алуды айтамыз. ылмыс рамы жнінен формальды рама жатады. Ол жаттарды жымыраны уаыттан бастап аяталан деп танылады.
ылмысты кодексті 384-бабыны 3-тармаында пайдакнемдік масатта немесе зге де жеке басты мддесі шін ресми жаттарды, мртабаларды немесе мрлерді жымыру, жою, Блдіру немесе жасыру шін жауаптылы белгіленген.
Бл жерде крсетілген ресми жаттара мемлекеттік немесе мемлекеттік емес йымдардан, кэсіпорындардан, жеке тлалардан шыан зандылы мэні бар эр трлі жаттар жатады. Яни ылмысты кодексті 384-бабыны 2-тармаыны затына кез келген ресми жаттар жатады.
ылмысты затына ресми жаттармен атар мртаба, мер де жатады.
Мртаба - мекеме, йым, кэсінорынны, жеке тлаларды атауларын, трылыты жерлерін немесе баса да реквизиттерін крсететін зат. Мртаба тікбрышты, тртбрышты, шб-рышты болуы ммкін. Мртабаларда жатты берілу уаыты, номер! крсетіледі.
Мр - ксіпорын, _йым, мекемені атауы жэне басадай реквизиттер бейнеленген зат (мысалы, азастан Республикасыны Мемлекеттік Елтабасы), мер эдетте дгелек кйде дайындалады жэне кжатты куэландыратын адамны олыны жанына басылады.
Крсетілген кьілмыс рамы (384-бапты 3-тармаы) объективтік жаынан мынадай рекеттерді жасау арылы жзеге асырылады: а) ресми кжаттарды, мртабаларды немесе мрлерді жымыру; б) заттарды жою; в) оларды Блдіру, немесе г) жасыру.
Крсетілген заттарды жымыру деп мемлекеттік немесе мемлекеттік емес мекеме, кэсіпорын, йымдарды игілігіндегі осындай заттарды кез келген кыа арсы тсілмен алу болып табылады. Осы заттарды жою деп оны жарамсыз етіп тастау немесе млдем жо ылып жіберуді айтамыз. Оны тэсілі эр трлі болуы ммкін: ртеу, хатап жыртып тастау, зата ерітінді йып жарамсыз ету жэне т.б.
Крсетілген заттарды Блдіру деп оны ішінара жарамсыз ету болып табылады. Мысалы, жоары оу орнын бітіргендігі туралы дипломны бір шетін жыртып немесе мрі бар жерін былап, жазуын оуды иындату.
Жасыру - деп кінэлі адамны мемлекеттік немесе мемлекеттік емес йымдардаы, кэсіпорын, мекемелердегі лауазымды адамдардан оларды иелігіндегі осы айтылан ресми жаттарды, мртабаларды немесе мрлерді олара крсетпеу эрекеттері саналады.
ылмысты ы бзушылытын объективтік жаыны осы крсетілген эрекеттері-ні бірі жасалан жадайда кьілмыс аяталан деп есептеледі. ылмыс формальды рама жатады.
ылмысты ык бзушылы субъективтік жаынан аланда тек ана тікелей асаанальщпен жасалады. йткені заны зінде крсетілген заттарды рлау, жою, Блдіру немесе жасыру пайдакорлыпен немесе баса да з басыны мддесін кздеп жасалады деп тікелей крсетіліп отыр. Осыан байланысты кінэлі адам осы ылмысты асааналыпен істегенде белгілі бір масатты бетке стайды немесе соны басшылыа алады. Мысалы, айыпкер зіні ылмысын шкерелейтін кжатты жойып жіберу арылы ылмысты жауаптылытан лылады немесе дипломды _рлап алып, сол арылы жоары аы тлейтін ызметке трады. Егер кінэлі адамны іс-рекетінде пайдаорлы немесе баса да з басыны мддесін кздейтін жадайлар болмаса, онда оны 384-бапты 2-тармаымен жауапа тартуа негіз жо.
Осы ылмысты ы бзушылыты дрыс саралау шін кінліні ылмысты істеу ниетіні баытын анытауды маызы ерекше. Егер кінлі адам бтенні млкін рлау-мен бірге оны жеке жаттарын да рласа, онда оны рекеті ылмысты ниетті тіке-лей баытына сэйкес млікті рлааны (К-ті 188-бабы) шін жауаптылыты кздейтін баппен ана сараланады. Сондай-а дэл осындай жадайда бтенні млкіні орнына баса бір ресми жатты, мрді немесе мртабаны рлап ола тссе, онда кінэліні эрекеті бтенні млкін рлауа оталанды ретінде сараланады. Егер кінэлі ресми жат, мер немесе мртаба рлаймын деп оны орнына бтенні млкін рласа, онда оны эрекеті осы заттарды (ресми жаттарды, мрлерді немесе мртабаларды) рлауа оталанды деп танылады.
Егер кінэліні ылмысты ы бзушылы ниеті натыланбаан болса, онда жоарыда крсетілген іс-эрекеттерді істеген жадайда ол ылмысты жиынтыы бойын-ша бтенні млкін жэне ресми жаттарды, мрлерді немесе мртабаларды рлааны шін ылмысты ы бзушылы шін жауапа тартылады.
Есі дрыс, жасы 16-а толан адам осы ылмысты ы бзушылыты субъектісі болып табылады.
Бап. Жалан ужаттарды, мртабандарды, мрлерді, бланкілерді, мемлекеттік пошта телемі белгілерін, мемлекеттік наградаларды олдан жасау, дайындау немесе ткізу
1. уытар беретін немесе міндеттерден босататын кулікті немесе зге де ресми ужатты олдан жасау не мндай ужатты ткізу, сол сияты олдан жасалган мртабандарды, мрлерді, бланкілерді, мемлекеттік пошта тлемі белгілерін, азастан Республикасыны немесе КСРО-ны мемлекеттік наградаларын дайындау немесе ткізу -
2. Бірнеше рет немесе адамдар тобыны алдын ала сз байласуымен жасалган дэл сол іс-рекеттер -
3. Крінеу жалган ужатты пайдалану-
ылмысты кодексті 385-бабыны 1-тармаында ытар беретін немесе мін-деттерден босататын куэлікті немесе зге де ресми жатты олдан жасау, не мндай жатты ткізу, сол сияты олдан жасалан мртабаларды, мрлерді, мрааздарды, азастан Республикасыны немесе КСРО-ны мемлекеттік наградаларын дайындау немесе ткізгені шін жауаптылы белгіленген.
Крсетілген ылмысты ы бзушылыкты оама ауіптілігі олдан куліктер мен жаттарды жасау, ткізу, сондай-а олдан жасалан мртабаларды, мрлерді, мрааздарды, мемлекеттік наградаларды дайындау арылы мемлекеттік немесе мем-лекеттік емес йымдарды, кэсіпорындарды немесе мекемелерді за орайтын мдделеріне елеулі нсан келтіріледі.
ылмысты ы б_зушылыты тікелей объектісі жаттарды, мртабаларды, мрлерді, мрааздарды, мемлекеттік наградаларды жасау, дайындау, ткізуді замен белгіленген тэртібі болып табылады.
ылмысты ы бзушылы затына - куэліктер, ресми жаттар, мртабалар, мрааздар, мрлер, мемлекеттік наградалар жатады.
ытар беретін немесе міндеттерден босататын куэліктерге тиісінше мемлекеттік немесе мемлекеттік емес орган беретін жаттар (тлжат, эскери билет, клік жргізу куэлігі, ызметтік куэлік т.е.) жатады.
Мрааза - баспа ріптері арылы жат мэтініне ішінара сздер жазылан, белгілі бір нысана сай келетін ааз параы жатады.
Ресми жаттарды, мемлекеттік наградаларды тсінігіне ылмысты кодексті 383-бабына талдау жасаанда тоталып ттік.
Крсетілген ылмысты кык бзушылыкты объективтік жаы мынадай ш трлі балама эрекеттерден трады: 1) ытар беретін немесе міндеттемелерден босататын куэлікті немесе зге де ресми жатты олдан жасау; 2) осы крсетілген куэлікті немесе ресми жатты ткізу; з) олдан жасалан мртабаларды, мрлерді, мрааздарды, азастан Республикасыны немесе КСРО-ны мемлекеттік наградаларын дайындау немесе ткізу.
олдан жасауа жалан куэлікті немесе зге де ресми жаттарды дайындаулар жатады.
Ол эр трлі эдіспен жзеге асырылуы ммкін: бастан ая шындыа млдем сай келмейтін жалан куэлік немесе ресми жатты толык олдан жасау, куэліктерге немесе ресми жаттара кейбір жалан сздерді жазу, цифрларды тзету арылы ішінара згертулер енгізу; осып жазу, сйлемні мэнін згерту, тзету енгізу, шіру, цифрларды тзеу арылы куэлікті немесе зге де ресми жатты шын маынасын згерту т.с.с. эрекеттер.
Мртабаларды, мрлерді, мрааздарды немесе мемлекеттік наградаларды толы кйде олдан жасау осы заттарды дайындау деп саналады. ытар беретін немесе міндеттемелерден босататын куэлікті немесе зге де ресми жатты, олдан жасалан мртабаларды, мрлерді, мрааздарды, мемлекеттік наградаларды баса адама тегін немесе белгілі бір акыа, айырбас арылы, арызын теу шін немесе уаытша пайдалануа беру осы заттарды ткізу деп танылады.
ылмысты ы бзушылы формальды _рама жатады жэне -рамны объек-тивтік жаында крсетілген балама эрекеттерді біреуі жзеге асан уаыттан бастап ылмыс аяталан деп танылады.
ылмысты ы бзушылы субъективтік жаынан тікелей асааналыпен жаса-лады. Жалган куэліктерді, ресми кжаттарды, мртабаларды, мрлерді, мрааздарды, мемлекеттік наградаларды олдан жасаан, даиындаан немесе ткізген адам зшщ іс-эрекетіні оама ауіпті, заа айшы екенін сезеді жэне соны біле тра ылмысты ниетін жзеге асырады.
ылмысты ы бзушылыты субъектісі - 16-а толан, кез келген адам.
ылмысты кодексті 385-бабында крсетілген осы ылмысты ы бзушылы рамы ылмысты кодексті 369-бабындаы - ызметтік жаланды жасаудан субъ-ектісі бойынша ажыратылады, ылмысты кодексті 369-бабыны субъектісі арнау-лы субъект — лауазымды адам немесе мемлекеттік ызметші, ал ылмысты кодексті 385-бабыны субъектісі басару тэртібіне ол сатын кез келген адам (жалпы субъек-тісі).
ылмысты кодексті 385-бабыны 2-тармаында жогарыда (385-бапты 1-тармаы) крсетілген эрекеттерді бірнеше рет немесе адамдар тобыны алдын ала сз байласуы бойынша жасаан эрекеттер шін жауаптылы кзделген.
Бірнеше рет жасаан ылмысты тсінігі ылмысты кодексті 12-бабында, ал адамдар тобыны алдын ала сз байласуы бойынша жасалан эрекет ымы ылмысты кодексті 31-бабында берілген.
ылмысты кодексті 385-бабыны 3-тармаында жеке ылмыс рамы — крінеу жалан жатты пайдалананы шін жауаптылы кзделген.
ылмысты кы бзушылыты заты - жалан кркат. Объективтік жаынан ылмыс крінеу жалан жатты пайдалану эрекеті арылы крініс табады.
Крінеу жалан жаттарды белгілі бір кы алу немесе міндеттерден кгылу масатымен меншік нысанына арамастан мекеме, йым, кэсіпорына, лауазым адамына сыну оны пайдалану деп танылады. Мысалы, жоары оу орнын бітіргендігі туралы дипломды олдан жасап мекемеге ткізіп, ызметке орналасу; жол полициясына клікті жргізуді жалан куэлігін крсету; жалан жат жасап, жоары оу орнына тсу т.с.с. эрекеттер.
ылмысты ы бзушылы формальды рама жатады жэне ол жалан жатты тиісті органа немесе лауазым адамына сынан уаыттан бастап аяталан деп танылады.
Субъективтік жаынан крсетілген ылмысты ы бзушылы тікелей асааналыпен істеледі. Адам крінеу жалан жатты пайдалананын сезеді, біледі жэне соны пайдаланып, з масатын жзеге асырады.
ылмысты -ы бзушылыты субъектісі - жалпы 16-а толан адам.
ылмысты кодексті 385-бабында крсетілген осы ылмысты кды бзушылы рамын оан сас рамдардан ажыратуды маызы айрыша. Осы ылмыс рамыны К-ті 151-бабында крсетілген (сайлау жаттарын, референдум жаттарын брмалау немесе дауыстарды ате есептеу) раммен аздаан дсастыы бар. Бларды бір-бірінен згешелігі мынада: 151-бапты объектісі азаматтарды сайлау кыы; ал 385-бапты объектісі басару тэртібі. 151 -бапты заты - ресми ркаттарды арнаулы трлері: сайлау кркаттары, референдум жаттары болады, ал 385-бапты ылмыс заттары — 151-бапа араанда едэуір ауымды, 151-бапта крсетілген ылмыс рамыны объективтік жаы тек ана ркаттарды брмалау арылы (ткізу емес) крініс табады, б_л бапты субъектісі - арнаулы сайлау комиссиясыны мшелері, референдум жргізу жніндегі комиссияны мшелері немесе ынталы топты мшелері. Осы крсетілген екі бап бір-бірінен ылмысты істеу масаты арылы да ажыратылады. 151-бапта сайлау немесе референдум жаттарын брмалау, ал 385-бапта жалан жаттар белгілі бір _ы алу немесе міндеттен босану шін немесе оны ткізу масаты басшылыа алынады.
ылмысты кодексті 385-бабындаы рам осы Кодексті 231, 232-баптарын-да крсетілген ылмыс крамдарынан ылмысты заты бойынша ажыратылады. 231, 232-баптардаы ылмысты затына - жалан аша, баалы кааз, жалан тлем карточка-лары, зге де есеп айырысу жаттары жатады, ал 385-бапты затына - есеп айырысуа жатпайтын ресми жаттар жатады.
Азаматты немесе кылмыстык іс бойынша айактарды брмалауда (416-бап) жалан жаттар арылы жасалуы ммкін. Б_л жерде жат сот ісі бойынша тетін айа болып табылады. Яни айаты брмалау арылы ылмысты баса объектісі - эділ соттылыты жзеге асыру тэртібі зардап шегеді. 416-бапта крсетілген ылмыс арнаулы субъект -азаматты іске атысушы адам, оны кілі, аныктама жргізуші адам, тергеуші, прокурор немесе ораушы арылы істеледі.
Бап. Клік ралыны сйкестендіру нмірін олдан жасау, жою, крінеу олдан жасалан сйкестендіру нмірі бар клік уралын ткізу
1.Сйкестендіру нмірін, шанаты, шассиді, озгалтышты нмірін олдан жасау немесе жою, сондай-а квлік ралыны мемлекеттік тіркеу белгісін олдан жасау, крінеу олдан жасалган немесе жалган мемлекеттік тіркеу белгісін пайдалану, сол сияты крінеу олдан жасалган сйкестендіру нмірі, шанаты, шассиді, озалтышты нмірі бар немесе крінеу олдан жасалган мемлекеттік тіркеу белгісі бар клік уралын ткізу не крінеу олдан жасалган нмірі бар шанаты, шассиді, озалтышты ткізу -
2.Алдын ала сз байласу арылы адамдар тобы немесе ылмысты топ жасаган дл сол іс-рекеттер -
Клік ралдарыны сэйкестендіру нмірін, олдан жасау, жою, крінеу олдан жасалан сэйкестендіру нмірі бар клік кралдарын ткізу халыаралы ылмыс тріне айналып кетті. Осыан орай жаа ылмысты кодексті 386-бабы осы т_рыдаы ылмыс _рамы шін арнайы жауапкершілік нормасын крсетіп отыр.
ылмыс объектісі - клік ралдарын есепке алуды, тіркеуді, реттейтін оамды катынастар.
ылмыс объективтік жаынан - - сэйкестендіру нмірін, шанаты, шассиді, озалтышты нмірін олдан жасау немесе жою, сондай-а клік кралыны мем-лекеттік тіркеу белгісін олдан жасау, крінеу олдан жасалган немесе жалан мемле-кеттік тіркеу белгісін пайдалану, сол сияты крінеу олдан жасалан сэйкестендіру нмірі, шанаты, шассиді, озалтышты номірі бар немесе крінеу олдан жасалан мемлекеттік тіркеу белгісі бар клік ралын откізу не корінеу олдан жасалан номірі бар шанаты, шассиді, озалтышты ткізу іс-эрекеттері арылы жзеге асырылады, крсетілген іс-эрекеттерді біреуін істеуді озі-а ылмысты аяталанын білдіреді. ылмыс рама формальды.
ылмыс субъективтік жаынан тікелей асаканалыпен, пайдакнемдік масатпен істеледі. ылмыс субъектісі - осы бапты 1 жэне 2-тармаында корсетілген іс-эрекеттерді тікелей істеген 16-а толан есі д-рыс адам.
Алдын ала сз байласу арылы адамдар тобы немесе ылмысты топ жасаан дэл сол іс-эрекеттер - (386-бап 2-тармаы) осы рамны ауырлататын трі болып табылады.