Тарау. ЭСКЕРИ ЫЛМЫСТЫ ¥Ы БЗУШЫЛЫТАР
§1. скери ылмысты тсінігі жне жалпы сипаттамасы. скери ылмысты ы бзушылытарды трлері
азастан Республикасында эскери ызмет атаруды тэртібі азастан Республи-касыны Конституциясында, эскери міндеттілік жэне эскери ызмет турапы зада, азастан Республикасы арулы Кштеріні арнайы жарыларында, баса да норма-тивтік-ыты актілерінде крініс тапан. ылмысты кодексті Ерекше бліміні 18-тарауы эскери ылмыстара арналан.
ылмысты кодексті 3-бабы 6-тармаында эскери ылмысты ы бзушылыты зандылы ымы берілген. Онда: эскерге шакыру бойынша не келісім-шарт бойынша азакстан Республикасыны арулы Кштерінде, азастан Республикасыны баса да эскерлері мен скери рамаларында эскери ызмет атарушы эскери ызметшілерді, сондай-а, запастаы азаматтарды жиындардан туі кезінде эскери ызмет аткаруды белгіленген тэртібіне карсы осы тарауда кез келген кылмысты кы бзушылытарды жасауы эскери ылмысты ы бзушылытар деп танылады - делінген.
Осыан орай азастан Республикасыны арулы Кштерінде, баса да эскерлер мен эскери рылымдарда эскери ызмет атаруды белгіленген тэртібін реттейтін оамды атынастар осы ылмысты кы бзушылыты топты объектісі болып табылады. скери ызметшілерді эскери ызмет атаруды белгіленген тэртібімен байланысты жо басадай коама ауіпті жэне ыа айшы іс-эрекеттері эскери ылмыс болып табылмайды, оларды мндай іс-эрекеттері жалпы ылмысты кы бзушылы кыты норма бойынша сараланады.
Эскери ылмысты ы бзушылыты екінші бір зіндік белгісі - ылмысты кы бзушылыты арнаулы субъектісі болып табылады. Олар - эскерге шаыру бойынша не келісімшарт бойынша азастан Республикасыны арулы Кштерінде, азастан Республикасыны баса да эскерлері мен эскери рамаларында эскери ызмет атарушы эскери ызметшілер, сондай-а жиындардан ту кезінде эскери ызмет атарушы запастаы азаматтар.
азастан Республикасы арулы Кштеріне ораныс министрлігі жэне оан баынышты рлы эскерлері, ракеталы эскерлер, соыс-теіз флоты, соыс-эуе кштері, эскери-космикалы кштер азастан Республикасыны баса да скерлері мен эскери рамалары, шекаралы эскерлер, ауіпсіздік ызметі эскерлері, кіметтік байла-ныс эскерлері, азаматты ораныс эскерлері, Ішкі істер министрлігіні ішкі эскерлері, т.б. жатады.
Егер ылмысты ы бзушылы эрекеттер эскери ызметті ткеру кезінде жасал-са жэне ылмысты ы бзушылы шін жауаптылыа тартуды ескіру мерзімдері тпеген болса, адам эскери ылмысы шін эскери ызмет аяталан сон, да ылмысты ы бзушылы шін жауапа тартылуа жатады.
скерге шаыруды, келісімшарт бойынша эскери ызметке, оны ішінде эскери жиындара шаыруды жэне туді, эскери ызметтен босатуды жэне жиындарды аятауды тэртібі Зандармен, азастан Республикасы Президентіні Жарлытарымен, езге де нормативтік-ыты актілермен аныталады.
азастан Республикасыны 1998 жылы 24 наурыздаы «Нормативтік-ыты ак-тілер туралы» Заыны 6-бабыны 2-тармаыны талаптарына сэйкес эскери ызметгі ткеруді жэне онымен байланысты зге мэселелерді реттейтін азастан Республикасы Зацарыны нормалары арасында арама-айшылы туындаан кезде кейін-гі абылданан заны нормалары олданылады. (азастан Республикасы Жоары Сотыны «скери ылмыстар жніндегі істер бойынша сот тэжірибесі туралы» 2005 жылы 28 азандаы № 6 нормативтік аулысыны 3-тармаы.)
скери ылмысты ы бзушылытар тікелей объектілеріні ерекшеліктеріне байланысты мына тмендегідей бірнеше трге блінеді:
Баыныштылы тэртібіне жэне эскери ызметшілерді жарылы ережелеріне сай арым-атынасына ол сатын кылмыстар: Бйрыкда баынбау немесе оны згедей орындамау (437-бап). Бастыкд арсылы крсету немесе оны кызметтік міндеттерін бзуа мэжбр ету (438-бап). Бастыа атысты кш колдану іс-эрекеттері (439-бап). Бір-біріні арасында баыныштылы атынастары болмаан кезде эскери ызметшілерді арасындаы зара арым-катынастарды жарылы ережелерін бзу (470-бап).
скери ызметті теу тэртібіне арсы баытталан ылмыстар: блімді немесе ызмет орнын з бетімен тастап кету (441-бап). ашынды (442-бап). скери ызметтен атарудан жалтару немесе бас тарту (443-бап).
скери кезекшілікпен жэне баса да арнаулы ызмет тэртібіне арсы ылмысты ы бзушылытар: жауынгерлік кезекшілікті атаруды аидаларын б_зу (444-бап). азастан Республикасыны Мемлекеттік шекарасын кзету жніндегі аидаларды бзу (445-бап). арауыл (вахта) ызметін атаруды жарылы ережелерін бзу (446-бап). Ішкі ызмет атаруды жэне гарнизонда патруль болуды жарылы ереже-лерін бзу (447-бап). Баылаушы ызметін атару аидаларын бзу (448-бап). оамды тэртіпті сатау жэне оамды ауіпсіздікті амтамасыз ету жніндегі ызмет атару аидаларын бзу (449-бап).
ару-жара, сондай-а заттар мен нэрселер, эскери мліктерді, техниканы пайда-лану мен оны сатауды ережелеріне карсы ылмысты _ы бзушылытар: эскери млікті асаана жою немесе Блдіру (459-бап). скери млікті абайсызда жою немесе Блдіру (460-бап). скери млікті жоалту (461-бап). Машиналарды жргізу немесе пайдалану ережелерін б_зу (463-бап). ару-жарапен, сондай-а айналадаылара ауіп тндіретін заттармен жэне нэрселермен жмыс істеу аидаларын бзу (462-бап). ¥шу немесе оан даярлану ережелерін бзу (464-бап). Корабль жргізу аидаларын бзу (465-бап). Адамны алкогольдік, есірткілік немесе уытмарлы маса кйде машиналарды жргізуі, корабльдерді жргізуі, эскери лгу аппаратын басаруы, эскери техниканы осындай адамны жргізуіне немесе басаруына беру не жргізуіне немесе басаруына жол беру (466-бап).
Белгіленген тэртіп пен эскери лияны сатауа арсы ылмысты _кы бзушылытар: скери сипаттаы пия мэліметтерді жария ету немесе эскери сипаттаы лия мэліметтері бар жаттарды жоалту (458-бап).
скери лауазымды ылмысты кык бзушылытар: билікті теріс пайдалану (450-бап); билікті асыра пайдалану (451-бап); билікті эрекетсіздігі (452-бап); ызметке салырт арау (453-бап).
Шайас даласында жне соыс жріп жатан ауданда эскери ызметті атару тэртібіне арсы ылмысты кы бзушылытар: батып бара жаткан эскери кемені тастап кету (454-бап); соыс жргізу ралдарын карсыласа беру немесе тастап кету (455-бап); тгкьша з еркімен берілу (456-бап); мародерлік (457-бап).
скери ылмыстар объективтік жаынан аланда рекет немесе эрекетсіздік арылы жзеге асырылады.
Жедел ызмет бойынша эскери ызметшілер, келісімшарт жэне шаыру бойынша эскери ызметшілер, эскери жиындардан ту кезіндегі запастаы азаматтар шін эскери ызметті ткеруді басталуы эскери ызмет туралы задар мен зге де нормативтік-к_кытык актілерде мазмддалан ережелерге сэйкес аныталады.
скери блімні жеке крамыны тізімдерінен шыаран кн эскери ызметшілерді барлы санаттары шін эскери кьізметті ткеруді аяталан уаыты болып табылады.
скери ызметшіні наты эскери ызметті лауазымдык міндеттерін орындааны туралы мэселені шешу кезінде эскери ызмет туралы нормативтік-к-ыты актілерді басшылыа алу ажет.
ылмысты іс жргізуші орган азастан Республикасыны ылмысты кодексіні 18-тарауыны біратар баптарыны диспозициясы бланкеттік (сілтемелік) болып ке-летінін ескеріп, эрбір наты жадайдаы эскери ылмыстар шін адамды жауапа тартанда эскери ызметті теуді жалпы тэртібіне, сондай-а тэуліктік наряд ызметін атаруа, арауыла, мемлекеттік шекараны кзету бойынша наряда, жауынгерлік ке-зекшілікке жэне эскери жарыларда, зге де нормативтік-кыты актілерде кзделген оамды тэртіпті орау бойынша нарядты эскерлер _рамына атысты бзылан ережелерді мазмлын анытау ажет. (Р Жоары Сотыны аталан аулысыны 4-тармаы.)
ылмыстык ьі бзушылы крамдары формальды та, материалды та болып кездеседі. Олара жеке рамдара талдау жасаанда толы тоталамыз.
Субъективтік жаынан аланда б_л ылмыстьщ ы бзушылытарды кпшілігі касааналыкден, азын-аулаы абайсыздыпен істеледі. Енді осы кьілмысты ы бзушылытарды жекелеген тобына жэне трлеріне талдау жасайы.
§2. Баыныштылы тртібіне жэне эскери ызметшілерді жарылы ережелерге сай арым-атынасына ол сатын ылмысты ы бзушылытар