Бап. Блімді немесе ызмет орнын з бетімен тастап кету
1. Бейбіт уаытта жасалан, блімді немесе ызмет орнын з бетімен тастап кету, сол сияты ызметке длелсіз себептермен мерзімінде келмеу, егер з бетімен болмаушылы бес туліктен асып кетсе, біра бір айдан заа созылмаса -
2. Дл сол іс-рекеттер, егер з бетімен болмаушылы бір айдан узаа созылса -
3. ызмет бабымен сеніп тапсырылган арумен жасалан не адамдар тобы немесе ал-дын ала сез байпасу арылы адамдар тобы жасаган, блімді немесе ызмет орнын з беті-мен тастап кету, егер з бетімен болмаушылы бір туліктен узаа созылса -
4. ¥рыс жагдайында немесе ттенше жагдай кезінде жасалган, блімді немесе ызмет орнын з бетімен тастап кету, егер з бетімен болмаушылы бір туліктен узаа созылса -
5. затыгына арамастан, сотые уаытында блімді немесе ызмет орнын з бетімен тастап кету -
Ескерту.
Осы бапты бірінші, екінші немесе шінші бліктерінде кзделген іс-рекетті жасаан скери ызметші, егер бул іс-рекет ауыр жне зге де мн-жайларды тоысу салдары бо-лып табылса, ылмысты жауаптылытан босатылуы ммкін.
ылмысты кы бзушылы объективтік жаынан бейбіт уаытта жасалан блімді немесе ызмет орнын з бетімен тастап кету, сол сияты ызметке дэлелсіз себептермен мерзімінде келмеу, егер з бетімен тастап кетушілік бес тэуліктен асып кетсе, біра бір айдан аспайтын уаыта созылу арылы сипатталады.
скери ызметшіні блімді немесе ызмет орнын з бетімен бастыты рсатынсыз тастап кетуге ы жо.
Блім немесе ызмет орнына эскери блім орналасан жерлер, ауматар жатады. Сондай-а ызмет орнына эскери блім орналасан жерлерден тысары жерлерде эскери ызметшілерді эскери міндетін тейтін орындары да (уаытша жмыс орны: эшелон, пойызд, жылжымалы маршрут т.с.с.) жатады.
скери ызмет ткеруші блімді немесе кызмет орнын з бетімен тастап кетсе, сол сияты блімнен рксат бойынша босатылан кезде, таайындау, ауыстыру кезінде, ісса-пардан, демалыстан немесе емдеу мекемелерінен ызметке бес тэуліктен асатын, біра бір айдам аспайтын уаыта дэлелді себептерсіз келмесе онда оны эрекетінде осы бапты 1-блігінде крсетілген ылмыстык кьщ бзушылык рамы бар. Бл рамны субъ-ектілері эскери ызмет ткеруші - жауынгерлер, матростар, сержанттар, старшиналар.
ылмысты кодексті 441-бабыны 2-тармаында дэл сол іс-эрекеттер, яни з беті-мен блімді немесе ызмет орнын тастап кету бір айдан заа созыланы шін ктерікі ылмысты жауаптылы белгіленген.
ызмет бабымен сеніп тапсырылан арумен жасалган не адамдар тобы немесе ал-дын ала сз байласу арылы адамдар тобы жасаан, блімді немесе ызмет орнын оз бетімен тастап кету (егер з бетімён болмаушылы бір тэуліктен закда созылса) шін жауаптылы К-ті 441-бабыны 3-тармагында кзделген.
¥рыс жагдайында немесе ттенше жадай кезінде жасалан, блімді немесе ызмет орнын з бетімен тастап кету, егер оз бетімен болмаушылы бір тэуліктен заа созылса - жауаптылы К-ті 441-бабыны 4-тармаы бойынша сараланады.
ылмысты кодексті 441-бабында кзделген эрекеттерді соыс уаытында з бетімен блімді тастап кетушілік шін кылмысты жауаптылы белгіленген (К-ті 441-бабыны 5-тармаы).
Блімді немесе ызмет орнын соыс жагдайында затыына арамастан, з беті-мен тастап кету осы рамны те ауырлататын трі болып табылады. Млдай ретте ылмысты субъектісіне шаьфу бойынша немесе келісімшарт бойынша эскери ызмет ткерушілер жаткызылады жэне бл іс-эрекет шін ктерікі жаза млшері белгіленген.
Кінэліні блімді немесе ызмет орнын уаытша калдыру ниетіні болуы немесе оны шегінен тыс жерлерде болуы жэне блімге немесе ызмет орны жаластыру шін айта оралу ниетіні бар болуы К-ні 441-бабымен кзделген ылмысты ык бзушылы рамыны субъективтік жаыны міндетті белгісі болып танылады.
скери блім немесе ызмет орнын эскери кьізметшіні тастап кету сэті, сондай-а оны ызмет орнына белгіленген мерзімде келмеуі - блімді з бетімен алдыруды басталуы деп, эскери ызметшіні эскери орган басармасына немесе эскери блімге келген сэті, не оны стаан уаыт - аякталуы деп танылады.
Эскери ызмет міндеттерін теуден жалтаран адамны андай да бір жеке жэне кызметті ткеру бойынша міндеттерін орындаумен байланысы жо зге де себептермен эскери блімге уаытша келуі, з бетімен болмау кезеіні тотаанын білдірмейді. (жоарыда крсетілген жоары сот аулысыны 14-тармаы).
К-ті 441-бабындаы ескертуде бекітілген ережелер негізінде ылмысты жауаптылытан босату туралы мэселені сот істі барлы мэн-жайына жэне кінэліні жеке басына байланысты эрбір жадайда жеке шешеді.
скери ызметті ту шін абсолютті кедергі болып табылмайтын, біра эскери ызметшіні ызметте болуын айтарлытай иындататын трмысты жадайлар: эскери ызметшіні зіні ауыр наукаса шалдыуы, оны тікелей туыстарыны ауыруы немесе айтыс болуы, стихиялы баытсызды, сондай-а ызметтестер тарапынан орын алан жарыдан тыс эрекеттер, командирлер мен бастытарды засыз эрекеттері, эскери ызметшіні мірі мен денсаулыына шынайы катер тндіретін немесе оны ар-ожданы жэне адір-асиетіне немесе зге де ытарына ол с^атын эрекеттер (эрекетсіздіктер) ауыр жадайды туындауы деп танылуы ммкін.
К-ні 34 жэне К-ні 37-баптарына сэйкес, е соы ажеттілік ретінде бааланатын жадайларды кштеу немесе психикалы мэжбрлеуді болуы — адамды блімді ез бетімен тастап кеткені немесе ашынды жасааны шін ылмысты жауапкершіліктен босатады (Р Жоары Сотыны аталан №6 нормативтік аулысыны 14-тармаы).
442-бап. ашынды
1. ашынды, ягни скери ызметтен жалтару масатында бвлімді немесе ызмет орнын з бетімен тастап кету, сол сияты осындай масатпен ызметке келмеу -
2. ызмет бабымен сеніп тапсырылган арумен ашу, сол сияты алдын ала сз байпасу арылы адамдар тобы жасаган ашынды -
3. Осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген, рыс жагдайында немесе ттенше жагдай кезінде жасалган іс-рекеттер -
4. Осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген, согыс уаытында жасалган іс-рекеттер -
Ескерту.
Осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген ашындыты жасаган эскери ызметшіні, егер ашынды ауыр мн-жайларды тоысу салдары болып табылса, сот ылмысты жауаптылытан босатуы ммкін.
ылмысты занда ашкынды, яни эскери ызметтен жалтару масатында эскери блімді немесе ызмет орнын з бетімен тастап кету, сол сияты осындай максатпен ызметке келмеу деп белгіленген (442-бапты 1-тармаы).
азастан Республикасыны Конституциясына сэйкес Отанды орау - рбір азаматты міндеті жэне азаматты борышы, эскери міндеггілік жэне эскери ызмет ту-ралы зандара сэйкес азаматтар арулы кштер атарына оларды еріктілік жадайында шаыру бойынша немесе келісімшарт бойынша жзеге асырылады. Замен белгілен-ген тэртіп бойынша эскери ызметші болып таныландар з бетімен скери кызметтен засыз жалтару максатымен эскери блімді немесе кьізмет орнын тастап кетуге, сол сияты осындай максатпен кызметке демалыстан, іссапардан, емделіп шыаннан кейін келмей оюа аысы жо. Бл міндеттерді орындаудан жалтару ашынды деп таны-лады. ашынды рылысы жнінен формальдык крама жатады жэне ол созылмалы ылмыс болып табылады. ылмысты кы бзушылы эскери ызметшіні блімді немесе ызмет орнын тастап кеткен немесе белгіленген мерзімде ызметке келмеген уаыттан бастап аяталан деп танылады.
ашындык субъективтік жаынан тікелей асааналыпен жэне арнаулы масатпен - эскери кызметтен жалтару арылы сипатталады.
ылмыстьщ ы бзушылыкты субъектісі - эскери кьізметші: шакыру немесе келісімшарт бойынша теп жрген эскери ызметшілер.
ызмет бойынша сеніп тапсырылан арумен ашу, сол сиякты алдын ала сз байласан адамдар тобы жасаан ашындык осы ылмыс рамыны ауырлататын трі болып табылады (442-бапты 2-тармаы).
К-ні 442-бабыны екінші блігінде кзделген ызмет бойынша сеніп тапсырылан ару деп, арулы Кштер мен баса эскери рылымдарда карулануа абылданан, эскери ызметшіні эскери ызмет бойынша оан жктелген міндеттерге сэйкес иелену-ге _кыы бар, табельді атыс аруын жне зге де кдруды тсіну керек.
скери кьізметшіні оан бекітілген суы аруды (атылатын аруды анжар-пышаын, баса да арнайы армия мен флот пышаын) алып ашынды жасауы да К-ні 442-бабыны екінші блігі бойынша саралануа жатады.
ызмет бойынша эскери ызметшіге сеніп тапсырылмаан аруды алып кашынды жасауда жоарыда крсетілген дэрежеленуші эрекет белгісі болмайды. Мндай жадайларда адамны эрекетін, оны аруды иемдену жадайына арай, К-ні 442-бабыны тиісті тармаы бойынша жэне атыс каруын немесе суы аруды засыз рлау, иемдену, сактау, алып жру шін жауаптылык кздейтін кьілмыс заны тиісті баптары бойынша саралау керек (Р Жоары Сотыны № 6 аулысыны 16-тармаы).
¥рыс жадайында немесе ттенше жадай кезінде жасалан ашындык шін жауаптылы ылмысты кодексті 442-бабыны 3-тармаында кзделген.
Ал соыс уаытында жасалан ашынды шін жауаптылы К-ті 442-бабыны 4-тармаында карастырылан.
азастан Республикасы Жоары Сотыны 28 азан 2005 жылы №6 норматив-тік аулысыны 15-тармаына сэйкес: Блімді немесе ызмет орнын з бетімен тастап кетуден ашкындыкты ажырата білу ажет. йткені ашындыты масаты эскери ызметтен млдем жалтару болып табылатынын, ал блімді з бетімен тастап кетудегі масат эскери ызметтен уаытша жалтару болып табылатынын назарда хтаан жн.
ашьіндыты аяталуы деп субъектіні эскери ызметтен іс жзінде жалтарып, эскери блімді немесе кызмет орнын тастап кеткен, не блімге белгіленген мерзімде келмеген сттен бастап танылады. ашкьшды кезіндегі эскери ызметтен жалтаруды себептері мен затыы оны саралауа эсерін тигізбейді.
ашынды заа созылатын кылмыс ретінде, эскери ызметші ызмет орнына з еркімен оралан, кінэсін мойындап келген, оны стаан сэттен бастап тотады деп есеп-теледі.
ызмет орнына з еркімен оралу, кінэсін мойындап келу, К-ні 373-бабына жасалан ескертпеде крсетілген жадайлардан баса, кашкындыты аяталан рамы мен ылмысты жауапкершілікті жокка шыармайды бірак жаза таайындау кезінде ескерілуі ммкін.
ылмысты кодексті 442-бабыны ескертуіне сэйкес осы бапты бірінші немесе екін-ші блігінде кзделген ашындыкты жасаан эскери ызметші, егер кашынды ауыр мэн-жайларды тоысу салдары болып табылса, сот оны ылмысты жауаптылытан бо-сатуы ммкін.
Ауыр жадайларды тсінігіне ылмысты кодексті 441-бабында талдау жасаанда тоталанбыз.