Бап. Билікті теріс пайдалану
1.Бастыты немесе лауазымды адамны билікті немесе ызмет бабын зі немесе баса адамдар немесе йымдар шін пайда мен артышылытар алу не баса адамдара немесе уйымдара зиян келтіру масатында ызмет мдделеріне айшы теріс пайдала-нуы, егер Бл азаматтарды немесе уйымдарды уытары мен зады мдделерін не огамны немесе мемлекетті замен оралатын мдделерін елеулі трде бузуга кеп соса -
2. Ауыр зардаптарга кеп соан дал сол іс-рекет -
3.Осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген, рыс жагдайында жасалган іс-рекеттер -
4.Осы бапты бірінші немесе екінші бліктерінде кзделген, согыс уаытында жасалган іс-рекеттер -
Бастыты немесе лауазымды адамны билікті немесе ызмет бабын зі немесе баса адамдар немесе йымдар шін пайда мен артыкшылытар алу не баса адамдара немесе йымдара зиян келтіру масатында кызмет мдделеріне айшы теріс пайдала-нуы, егер Бл азаматтарды немесе йымдарды к-ытары мен зады мдделерін не оамны немесе мемлекетті замен оралатын мдделерін елеулі трде бзуа экеп соса, билікті асыра пайдалананы шін ылмысты жауаптылыа экеп соады (К-ті 450-бабыны 1-тармаы).
ылмысты кы бзушылыты тікелей объектісі - эскери басару аппаратыны белгіленген ызметін реттейтін оамды атынастар.
ылмысты кы бзушылы объективтік жаынан бастыты немесе лауазымды адамны билікті немесе кызмет бабын теріс пайдалануы арылы крініс табады.
азастан Республикасы Жоары Сотыны «скери ылмыстар жніндегі істер бойынша сот тэжірибесі туралы» 2005 жылы 28 азандаы № 6 нормативтік аулысыны 21-33-тарматарына сэйкес: Тракты, уаытша немесе арнаулы кілеттік бойынша кімет кіліні ызметін жзеге асырушы не азастан Республикасыны арулы Кштерінде, баска да эскерлері мен скери -рылымдарында йымды-кімдік немесе экімшілік-шаруашылы функцияларды орындайтын адамдар К-ні 452-бабында кзделген эскери лауазымды ылмысты ы бзушылытар субъектілері болып танылады.
Барлы эскери бастытар, сондай-а бастытар болып табылмаса да йымды-кімдік немесе экімшілік-шаруашылы міндеттерді орындаумен байланысты лауазы-мдарды траты, уаытша немесе командованиені ауызша, жазбаша не техникалы бай-ланыс арналары арылы берген арнайы тапсырмасы бойынша иеленген зге де скери ызметшілер, скери ылмыстар субъектілері болып табылатын лауазымды адамдара жатады.
Эскери лауазымды адамдарды тізбесі Ішкі ызмет, гарнизонды жэне арауылды ызмет жарыларында, тэртіптік жаргыда жэне баса да нормативтік _ыты актілерде крсетілген.
Лауазымды адамны зіні кілеттіктерін бзу фактісін анытау шін сот осы лауа-зым иесіні эскери ызметті ткеру жадайындаы кыктары мен міндеттерін реттейтін нэрмативтік актілерді (жарыларды, насихаттамаларды, нсаулытарды, бйрытар мен зге де нормативтік ыты кркаттарды) зерттеуі ажет.
рекет пайдакнемдік немесе жеке басты зге де мддесі т_рысынан жасалан жадайларда ана К-ні 380-бабы бойынша ылмысты жауаптылы туындайды.
Эскери лауазымды адамны _рлау белгілерінсіз материалды пайда табуа мтылуын пайдакнемдік деп, ал мансапмарлыты, зіні рекетсіздігін бркемелеуге мтылуды, жазадан ашуды, туыстарына ызмет крсетуді, сынааны шін кек алуды, кызаншактыты жэне зге де злымды ниетті жеке басты зге де мддесін кздеу деп тсіну ажет.
скери ызметшілерді (азаматтарды) немесе йымдарды кытары мен зады мдделеріні едэуір бзылуы скери ызметшілерді жэне азаматтарды денсаулытарына зиян, оларды конституциялы ытары мен бостандытарына нсанкелтіру трінде болуы ммкін.
Бастыты немесе эскери лауазымды адамны зіні ызмет бабын эскери мддеге арсы пайдаланып, ыа айшы эрекет жасауын К-ні 450-бабында крсетілген билікті немесе ызмет бабын теріс пайдалану деп тсіну ажет. Бастыты немесе эскери лауазымды адамны зшщ кызметпк міндеттерш асаана орындамауы эрекетсіздік деп танылады.
Лауазымды адамны ызметтік жадайына жэне оан жктелген міндеттерді орын-далуына атыссыз жасаан оама кауіпті эрекеті (эрекетсіздігі) эскери лауазымды ылмыс деп танылмайды.
Егер лауазымдык ылмыстарды жекелеген трлері шін жауаптылы арнайы нор-малармен кзделсе (мысалы, пара алу, ызмет бабын пайдаланып рлау жэне т.б.), онда эскери лауазым иесіні осындай эрекеттерді жасауы К-ні 450-бабыны жиынтыынсыз ылмысты заны тиісті баптары бойынша сараланады.
К-ні 450-бабымен кзделген зиянды елеулі деп тану істі натылы мэн-жайына жэне істегі барлы материалдара, атап айтанда, жадайа, уаыта, орына жэне ылмысты жасау тэсіліне, мемлекетті бзылан мдделеріні немесе азаматтарды немесе йымдарды зады кытары мен мдделеріні маыздылыына, аншалыты жэне анша уаыт бойы бзылуына, материалды залалды млшеріне, жойылан немесе заымдалан млікті маыздылыына жэне т.б. талдау жасауды негізінде шешіледі.
Елеулі зиян деп - зіні сипаты мен млшері жаынан едэуір шыын болып табы-латын мемлекет мдделеріне, наты эскери блімге, зады жэне жеке тлалара кел-тірілген зиянды тсіну ажет.
Блімні, блімшені Жарыа, жоары т^эан командованиені ескертпесіне сэйкес маызды эскери шараларыны тпей алуы, сондай-а эскери ызметшілерді, азаматтарды замен оралатын кытары мен мдделеріне зиян келтіру, жеке рамды эскери ызмет бойынша міндеттерін ткеруден аландатып, зіні немесе шінші тлаларды пайдасына эр трлі жмысты орындауа дайы атыстыру, рып-соу, жэбірленушіні денсаулыына жеіл немесе орташа ауырлытаы зиян келтіру елеулі зиян болып танылады.
Денсаулыа жеіл немесе орташа ауырлытаы зиян келтіріпген кезде жеке адама арсы ылмыстар туралы баптар бойынша саралау талап етілмейді.
К-ні 450-бабымен кзделген эрекеттер, егер эскери ызметші ызмет кілеттігін зі не зге адамдар не йым шін мліктік игілік табу масатында ызмет мддесіне айшы пайдаланса, сыбайлас жеморлы ылмыстар деп танылады.
Бастыты (командирді) орындалуы міндетті бйрыын дэл орындаан баынышты, оны засыздыын тсінбей орындаан жадайда, бйры бойынша жасаан эрекет жэне орындаланнан туындаан зардап шін жауапкершіліктен босатылады.
Баынышты крінеу засыз бйрыты орындап, ылмысты кы бзушылы жасаанда, ол засыз бйры берген бастыпен (командирмен) бірге ылмысты ы бзушылыты жауапа тартылады.
Бастыты (командирді) крінеу засыз бйрыын орындамаан баынышты ылмысты ы бзушылыты жауапкершіліктен босатылады.
Араларында баыныштылы арым-атынас туындамаан жэне ылмысты ниеттерін бірге жзеге асыру шін алдын ала сз байласан жадайда, бастыты (командирді) атысуымен баыныштыны ылмысты -ы бзушылы жасауын, бастыты (командирді) крінеу засыз бйрыын орындап асаана ылмыс жасауынан ажы-рата білу керек. Млдай жадайларда бастыты (командирді) жне баыныштыны жауаптылыы К-ні 28-бабында кзделген ылмысты _ы бзушылыты атысу трлеріні жалпы ережесі бойынша туындайды.
ылмысты кодексті 450-бабыны 1-тармаында крсетілген эрекеттерді істеу ауыр зардаптара экеп соса, онда кінэлі ылмысты кодексті 450-бабыны 2-тармаы бойынша жауапты болады.
Ауыр зардаптарды тсінігі ылмысты кодексті 440-бабыны 4-тармаында крсетілгендегідей.
Осы бапты бірінші жэне екінші бліктерінде кзделген, рыс жадайында не-месе соыс уаытында жасалан рекеттер шін жауаптылы ылмысты кодексті 450-бабыны 3 жэне 4-тармаында крсетілген.