Жпалы ауруларды арнайы алдын алуын йымдастыруды негізгі аидалары, егу крсеткіштері

Жпалы ауруларды иммунопрофилактикасы

Жпалы ауруларды алдын алуда иммунды діс тбегейлі тсіл болып табылады. Бл тсіл арылы шешек ауруы лемде бір жола жойылды, полиомиелит, ызылша аурулары біржола жойылуа жаын. Алайда, азіргі кезде иммунды діспен алдын алатын жпалы ауруларды саны кп емес. Мселен, жылына 6 млн. бала лі вакциналары жо жпалы аурулардан айтыс болады. Бізді елімізде есепке алынатын 65 жпалы ауруларды 50 трі (75%) иммунды алдын алу тсілімен «басарылмайтын» инфекциялар атарына жатады.

лемде жылына 500 млн адам жпалы аурулармен тіркелсе, оларды 400 миллионы вакцина егілмегендер, йткені осы жпалара арсы вакцина лі табылмаан.

 

Иммунды діспен алдын алуды тарихы

Медицина дамуыны бастапы кезеінде шешекті те ауыр трін болдырмау шін сол ауруды жеіл трімен ауырандарды іріін дені сау адамдара жасанды діспен егу талпыныстары болан. Мысалы, ытайда бізді дуірімізге дейін ХІ асырда дені сау адамдарды танауына шешекпен ауыран адамдарды іріді абыршаын салатын болан, ал ндістанда – теріні сызаттап, сол жерге шешекті абыршаын ысылаан, Грузияда-шешекті іріі жтырылан инемен теріні шаншып егетін болан. Еуропада осындай вариоляциялы діс ХІІІ асырды аяына дейін олданылып келген.

1796 жылы аылшын дрігері Эдвард Дженнер зі ашан жаалыты жариялады. Егер де адамдара сиыр шешегін жасанды трде ексе, вакцина енген жер шамалы ісініп, ірідейді де, шешек індетімен ауырмайды. азіргі кезде Эдвард Дженнерді індетке арсы егуді негізін алаушы деп санайды.

Біра, шешекке арсы бл вакцинаны Эдвард Дженнерден 350 жыл брын, з кезінде хан сарайында дрігер болан, мірін емшілікке жмсаан, бізді бабамыз тейбойда Тілеуабыллы тапан екен. зіні «Шипагерлік баян» атты олжазбасында «Шешек тарап боласын, шешекті іріі табылмайды, оны сатайын десек за саталмайды, ексе нбей алуы шарт, атып алма, шірімек»- деп жазды. Ары арай шешекке арсы екпені (вакцинаны) алай аланы, екпені сатау, балаларды егу дістері, егілген балаларды реакциялары туралы деректер жазыланына араанда, оны з олымен жасамаан адам жаза алмайтыны аны. Мздатыштар туралы хабары жо заманда екпені жаа сойылан малды бйрек абына салып, кн тсірмей, салын жерде сатау таптырмайтын, тааларлы діс. Оны стіне бйрек абы микробтардан таза, азіргі тілмен айтанда асептикалы жадайда болатыны ойа келмейтін жаалы. тейбойда бабамыз ызылша мен шешектен айыан адамдарда «кндірмелі уатты ттемелік пайда болады» деп, бгінгі тілмен айтанда, табии иммунитетті дамуын айтады. Сонымен атар, жасанды трде пайда болатын иммунитет туралы аны тсінігі болан, шешекке арсы егуді ойлап тапан. Тананы шешекпен ауыран баладан алынан ірімен егуден, шешек оздырышыны ауру туындыратын абілеті азайып, оны иммунитет тудыратын антигендік асиеті саталып алуы ммкіндігін білген. («Шипагерлік баян», Жалын, Алматы, 1996 жыл, 19-20 бет)

1880 жылы Л. Пастер сйы оректік ортада (етті-пептонды сорпада) за уаыт сатау арылы тауы тырысаы оздырышыны лсіздетілген штамын алан. Микробты осындай штамын тауыа енгізгенде ол ауырмайды жне оны вирулентті штамды жтырудан сатайды. ояндара бірнеше рет айта егу арылы тыруа арсы вакцинаны ашан, бл вакцина лі кнге дейін олданады.

Жпалы ауруларды арнайы алдын алуын йымдастыруды негізгі аидалары, егу крсеткіштері

азіргі кезде эпидемиологияда кейбір аурулар тобына жне эпидемиялы процесті наты даму жадайына баытталан басты шараларды тадап алу ажет. Осыан байланысты басарылатын жне басарылмайтын инфекциялар туралы тсініктер бар.

Басарылмайтын инфекциялара арсы тиімді иммунды алдын алу шаралары толы жетілдірілмеген жпалы аурулар тобы жатады.

Басарылатын инфекциялар деп ылыми длелденген шаралары жетілген жне оларды тиімділігі аныталан жпалы аурулар тобын айтады.

Иммунды алдын алу тсілдерімен басарылатын аурулара антропонозды жпалы аурулар жатады. Мысалы, полиомиелит ауруын басару оан арсы те тиімді вакцина жасаланнан кейін іске асты. ДД полиомиелитті лем дегейінде бір жола жоюды кздеп отыр.

Кл, ккжтел, сіреспе, ызылша, ызамы, эпидемиялы паротит, вирусты В гепатит, туберкулез жне полиомиелит сияты жпалы аурулармен кресуде жоспарлы иммунизациялау шешуші жне тиімді шараларды негізгісі болады. Жоспарлы трде егу жргізуді нтижесінде 1958-1972 жылдар арасында полиомиелитпен сыраттанушылы 125,3; клмен – 369; ызылшамен – 5,6; ккжтелмен - 23,1 есе азайды. Аталан инфекциялардан лім-жітім де жептеуір тмендеді (кл -23,3; ккжтел-25, сіреспе -2,6 есе).

Егер трындарды 95% крсетілген мерзімде егумен толы амтылмаса, айтарлытай нтижеге ол жеткізу ммкін емес. Жпалы аурулардан иммунды діспен алдын ала сатану негізгі тсілдерді бірі, ал кейбір жадайларда ол жпалы аурулардан сатануда, індетті азайтуда жне жоюда тиімді шараларды е бастысы болып табылады.

Иммунизациялау бадарламасына ойылан масаттар:

- иммунизацияны лтты бадарламасын абылдау;

- лтты мамандарды дайындау;

- лтты бадарламаларды жабдытармен, вакцинамен, клікпен

амтамасыз ету;

- вакциналарды сатау жне тасымалдау жйесін жасау;

- бадарламаны іске асырылуын баылау;

- ажетті аржы блу;

- ылыми-зерттеу жмыстарын жргізу.

Иммунды алдын алу шараларыны стратегиялы масаты тегін, жеткілікті, ауіпсіз жне тиімді вакцина егу болып табылады. Республикалы бюджеттен 14 инфекцияа арсы, жергілікті бюджеттен 4 инфекцияа - тмау, вирусты гепатит А, сібір жарасы, туляремияа арсы вакцина егіледі.

Алынатын вакциналарды сапасы жоары, азастан Республикасында тіркелген, балалара арналан вакциналар міндетті трде ДД сертификатталан болуы ажет.

Алдын ала егулерін йымдастыруды жне вакцинамен амтамасыз етуді негізгі кешенді аидалары саталуы шарт: вакцина мен атар зінен-зі ыдырайтын шприцтерді сатып алу, олданан шприцтерді атты ораптара ауіпсіз трде жинау жне жою.

азастан Республикасыны кіметі елімізді трындарыны санитарлы-эпидемиологиялы ахуалына зор кіл блді, «Халыты денсаулыы жне денсаулы сатау жйесі туралы» азастан Республикасыны 18.09.2009 жылы №193 Кодексі абылданды. Бл Зада халыты санитарлы-эпидемиологиялы сауаттылыын амтамасыз етуді ыты экономикалы жне леуметтік жатары аныталан. кіметті аулысымен «Иммунды алдын алу» кешенді бадарламасы бекітілген.

Егу жмыстарын жоспарлау жне жргізу учаскелік дрігер-педиатра жктеледі. Ол зіні учаскесінде рбір балаа уатылы егу жргізуге толы жауап беруі ажет. Санитарлы-эпидемиологиялы адаалау ызметі жалпы егу жмыстарыны атарылу барысына баылау жргізеді.

азастан Республикасы кіметіні 23 мамыр 2003 жылы №488 «Трындара жпалы аурулара арсы вакцина егу жмыстарын жасарту шаралары» аулысы бойынша елімізді барлы аймаында егу кнтізбесі енгізілді. Жоспарлы егулермен 99,6% халыты амтуды нтижесінде 2006 жылы облыс бойынша ызылшамен сыраттану 25 есе тмендеген, 2007 жылы млдем тіркелмеген. ызамы 2006 жылы 3,5 есе, 2007 жылы - 16,1 есе тмендеген

азастан Республикасы кіметіні 22 атар 2008 жылы №40 аулысы бойынша , азастан Республикасы кіметіні 23 мамыр 2003 жылы №488 «Трындара жпалы аурулара арсы вакцина егу жмыстарын жасарту шаралары» аулысына згертулер мен осымшалар енгізілді. Осыан сйкес егу кнтізбесіне гемофильді инфекцияа арсы вакцина егу осылды, йткені b типті гемофильді таяша 6 жаса дейінгі балаларды 30-50% іріді менингитті, 10-20% пневмония, 53% - эпиглотитке себепшісі болады. лім-жітім- 15-20%, 35% орталы нерв жйесінде ааулар тудырады.

азастан Республикасында егу профилактикалы лтты кнтізбесіне згертулер мен осымшалар енгізіліп, азастан Республикасы кіметіні 30 желтосан 2009жылы №2295 «Профилактикалы егу жргізілетін жпалы аурулар тізімін бекіту, оны жргізу ережесін жне жоспарлы егуге жататын трындар топтары» туралы аулысы бойынша ( 29.06.2010ж. згертулер мен осымшалар енгізілді) бекітілді. ( №1 кестені ара)